«این رسم‌اش نیست آقای روحانی»؛ گزارش میدانی درباره سبد کالای رایگان

سرانجام توزیع سبد کالایی در بین سرپرستان خانوارهای زیر پوشش کمیته امداد، سرپرستان خانوارهای زیر پوشش سازمان بهزیستی، سرپرستان خانوارهای مستمری‌بگیران تأمین اجتماعی با حقوق مستمری زیر پانصد هزار تومان، سرپرستان خانوارهای کارگران مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی با حقوق زیر پانصد هزار تومان، سرپرستان خانوارهای کارکنان شاغل و بازنشسته نیروهای دولتی، سرپرستان خانوارهای طلاب، خبرنگاران، دانشجویان متأهل آغاز شد تا درگیری‌های سیاسی بر سر معضلات اقتصادی جامعه ما بالا بگیرد. موجی که ابعاد بین‌المللی نیز یافته است و حتی در سخنرانی معاون وزیر خارجه آمریکا در کنگره مورد استناد قرار گرفته است.

موافقان و مخالفان این اقدام دولت چه کسانی هستند؟ دلایل مخالفان اجرای این طرح مربوط به محتوای طرح است یا شکل آن؟ مردمی که شامل دریافت سبد کالایی هستند و آنها که خود را مستحق دریافت آن می‌دانند اما در لیست قرار ندارند درباره این طرح چه می‌گویند؟

موافقت‌ها و مخالفت‌های سیاسی

اصلاح‌طلبان و طرفداران حسن روحانی با همان چماقی مورد حمله قرار گرفته‌اند که با آن به احمدی‌نژاد می‌تاختند. طرفداران محمود احمدی‌نژاد مدام می‌پرسند که اگر طرح هدفمندی یارانه‌ها توسط احمدی‌نژاد “گدا پروری” بوده است، پرداخت سبد کالایی توسط دولت روحانی چه نام دارد؟

زد و خورد مردم در صف‌ها، تحقیر مردم توسط نیروی انتظامی و گزارش مرگ یک پیرمرد در صف انتظار دریافت سبد کالا بر میزان انتقادات افزوده است.

یک عضو باشگاه خبرنگاران که برای پوشش حاشیه‌های توزیع سبد کالا به مقابل فروشگاه رفاه کارگران آمده است می‌گوید:«اصلاح‌طلبان به احمدی‌نژاد می‌گفتند پوپولیست. روحانی پوپولیست است یا احمدی‌نژاد؟ احمدی‌نژاد پول را می‌داد به خود مردم که هرچه دوست دارند بخرند، اما روحانی مردم را در صف نگه می‌دارد تا برنج هندی بدهد. می‌خواستند طرفداران احمدی‌نژاد را قاپ بزنند که الحمدالله خدا مکرشان را به خودشان برگرداند. همه کسانی که در صف هستند از این وضعیت ناراضی هستند. روحانی بهتر است برود دنبال همان‌هایی که در میدان ونک برایش دست می‌زدند.»

از زمان شروع توزیع سبد کالایی تاکنون سایت‌ها و وبلاگ‌های اصول‌گرایان و طرفداران خط احمدی‌نژاد عکس‌ها، فیلم‌ها و مطالب زیادی با رویکرد منفی درباره این طرح منتشر کرده‌‌اند. زد و خورد مردم در صف‌ها، تحقیر مردم توسط نیروی انتظامی و گزارش مرگ یک پیرمرد در صف انتظار دریافت سبد کالا بر میزان انتقادات افزوده است. در مقابل بخشی از طرفداران روحانی به خصوص تعدادی از جوانان این طیف، علت مشکلات پیش آمده را «بی فرهنگی» و «درک پایین» مردم ایران می‌دانند. یکی از این افراد که ۲۸ سال سن دارد، می‌گوید:« ربطی به آقای روحانی ندارد. مگر آقای روحانی مسئول فرهنگ در صف ایستادن مردم است؟ مردم ایرانی اینطوری هستند. یک بسته آدامس یا نان خشک هم بخواهید بخش کنید، مردم صف می‌کشند و توی سر و کله هم می‌زنند. اینها اکثرا جنوب شهری هستند و مشکل از شعور خودشان است.» البته بخشی از منتقدان شیوه توزیع سبد کالا از طرفداران آقای روحانی در انتخابات هستند. یک شهروند مستمری بگیر می‌گوید: «در اینکه این شیوه اشتباه است شک ندارم. از ساعت هفت صبح در صف هستم. الآن ساعت دروازده و نیم است. ازدحام جمعیت و سرمای هوا را دارید می‌بینید؟ چرا قبل از سرد شدن هوا دست به کار نشدند؟ چرا روی حروف الفبا شروع نکردند که اینقدر ازدحام نشود؟ چرا فروشگاه‌هایی که تعیین شده اینقدر کم است؟… من در انتخابات به آقای روحانی رای دادم. پشیمان نیستم چون تحریم‌ها دارد برداشته می‌شود اما نباید ادامه طرح هدفمندی به این شکل ادامه پیدا کند.»

خود آدم بیمه باشه، نمی‌شه

علیرضا کارگری ۲۶ساله و متاهل است. دست خالی از فروشگاه در حال بیرون آمدن است و زبان از توضیح غم و اندوه چهره‌اش ناتوان است. سیگاری به او تعارف می‌کنم تا سر صحبت باز شود. از و پرسیدم:

به شما هم ندادند؟

– نه. شما چی؟

من هم نه. بیمه نیستم.

− بیمه هم بودی فرقی نداشت. خدا لعنتشان کند.

بیمه داشتی و ندادند؟

– حقوقم کمه. ماهی ۱۵۰ هزار تومان حق بیمه‌ام را با حقوق می‌گیرم، با ماهی ۴۵ هزار تومان خودم را بیمه می‌کنم. برای مریضی و دفترچه. اگر می‌تونی برو بیمه کن. اینجور جاها به درد نمی‌خورد اما برای دوا و دکتر بد نیست.

ماهی چقدر می‌گیری؟
– حقوق اداره کاری

چرا اسمت جزء فهرست نبود؟

– باید صاحب کار بیمه بریزه. خود آدم بیمه باشه، نمی‌شه.

خیلی حالت گرفته است؟
– آره دیگه.
اگر می‌گرفتی خیلی کمک خرج‌ات بود؟
– معلومه. ۱۰ کیلو برنج کم نیست…

برنجش هندیه

– چه فرقی داره؟ مال آنگولا باشه. برنج، برنجه…

 داشتی می‌گفتی… اگر می‌گرفتی خیلی کمک خرجت بود؟
– خیلی جلو می‌افتادم ولی ندادند دیگه.

اگر باز هم دولت سبد کالا بدهد، بیمه‌ات را عوض می‌کنی؟
– ببینم بقیه چکار می‌کنند. اگر مرتب بدهند به صاحب کار می‌گویم بیمه برایم بریزد. اگر سالی یک دفعه باشد همان پولش را می‌گیرم.

بیشتر کارمندان دولت و کارگران محروم شده از دریافت سبد کالایی به دلیل حقوق بالای ۵۰۰ هزار تومان از این طرح حذف شده‌اند. عده‌ای از آنها تنها به دلیل چند هزار تومان حقوق بیشتر شامل طرح نشده‌‌اند و اکثریتی دیگر، حقوق دریافتی در حدود رقم ۷۰۰ هزار تومان دارند.

مشکل محسن از مشکل علیرضا پیچیده‌تر است. او می‌گوید: «صاحب مغازه نه بیمه می‌کند نه پولش را می‌دهد. شش ماه است هر ماه می‌گوید از ماه دیگر بیمه می‌کنم اما آخر ماه می‌گوید وقت نکردم و سرم شلوغ است. ما که بیمه نیستیم آدم نیستیم؟ تقصیر ما که نیست، صاحب مغازه نه قرارداد می‌بنده نه بیمه میریزه. کار هم نیست. تکلیف ما چیه؟ »

معمای دریافت کنندگان سبد کالا با حقوق بالا

بیشتر کارمندان دولت و کارگران محروم شده از دریافت سبد کالایی به دلیل حقوق بالای ۵۰۰ هزار تومان از این طرح حذف شده‌اند.

عده‌ای از آنها تنها به دلیل چند هزار تومان حقوق بیشتر شامل طرح نشده‌‌اند و اکثریتی دیگر، حقوق دریافتی در حدود رقم ۷۰۰ هزار تومان دارند؛ اما همگی آنان به مواردی اشاره می‌کنند که افرادی از آشنایان، همکاران و حتی رئیسان‌شان با حقوق بالای یک میلیون تومان سبد کالایی را دریافت کرده‌اند.

مدیر یک فروشگاه توزیع‌کننده در پاسخ به خانمی که شدیداً به این مسئله اعتراض دارد با صدایی پایین و تقریبا نجواگونه پاسخ می‌دهد: «خواهر من، ارث پدرم که نیست. زیاد بیاید از ما پس می‌گیرند. اگر اضافه‌اش مال خود ما بود شما می‌توانستی بگویی شما را حذف کرده‌ایم که برای خودمان برداریم. مال دولت است. یک تخم‌ مرغ‌اش بشکند باید جواب بدهیم. بعد هم شما یکجوری می‌گویی انگار من تعیین کرده‌ام به کی بدهند. اینها که شما می‌گویی از خانواده شاهد و ایثارگر هستند یا اینجوری. شما که خودت می‌دانی چه خبر است. دست من و شما نیست. تا فردا صبح هم اینجا بایستی اسمت توی لیست نمی‌رود. ما کاره‌ای نیستم.»

همه‌اش کارمند‌های دولت. بقیه آدم نیستند؟

یک خانم خانه‌دار چهل یا ۴۵ ساله با آنکه حقوق همسرش «با اضافه‌کاری» ۷۱۳ هزار تومان است مدارک همسر خود را در دست گرفته و برای دریافت سبد کالایی در صف ایستاده است.

بعد از شش ساعت انتظار نوبت او فرا رسیده و بعد از بررسی شماره حساب سرپرست خانوار به او اعلام شده است در فهرست توزیع قرار ندارد. از پلیس حاضر در محل تا کارگران فروشگاه با همه صحبت می‌کند و به همه التماس می‌کند تا او را هم در فهرست دریافت سبد کالا قرار دهند. مامور پلیس با صدای بلند از او می‌خواهد که از فروشگاه بیرون برود. زن همچنان به التماس ادامه می‌دهد و در نهایت مامور پلیس با هل دادن به شانه‌اش، او را وادار به بیرون رفتن می‌کند.

همسر شما چکاره است؟

– کارگر

گفته بودند به افراد با حقوق بالای ۵۰۰ هزار تومان نمی‌دهند.

– دروغ می‌گویند. به همه کارمندهای دولت با حقوق زیاد داده‌اند.

آنها را اعلام کرده بودند.

– چه فرقی دارد؟ دولت فقط به فکر خودش است. هر چیزی اعلام می‌شود اول به کارمندها می‌دهند. همه‌اش کارمند‌های دولت؛ بقیه آدم نیستند؟ دولت فکر می‌کند بدبخت‌تر از کارمند توی این مملکت نیست. به آنها که می‌رسد، فکر می‌کند به همه مردم رسیده.

حقوق شما جوابگوی مخارج نیست؟

– به خدا نه. به خدا ۱۰ روز اول همه‌اش خرج می‌شود.

خانواده شما چند نفره است؟
– پنج نفر
سه فرزند دارید؟
– دوتا. مادر شوهرم هم با ماست.
شما جای خواهر من هستید. یک سوال بپرسم ناراحت نمی‌شوید؟
– نه
مخارج داشتن بچه خیلی بالاست. از زمان بیمارستان تا بزرگ شدن و مدرسه رفتن. چرا با وجود این هزینه‌های سنگین دو تا بچه آوردید. از سوال من ناراحت نشوید همه ما در این فکرها هستیم. همه خانواده‌ها به نوعی با این سئوال درگیر هستند.

– …نه ناراحت نشدم. الآن بیشتر کسانی که تازه عروسی می‌کنند خیلی سال بچه‌دار نمی‌شوند. به خاطر پول است بیشترش. من ۲۳ سال قبل شوهر کردم. بچه اول به خاطر خانواده شوهر است که زود باشد. آن موقع خرج‌ها خیلی کمتر بود. اگر الآن بود یک بچه بیشتر نمی‌خواستیم.

کرایه خانه هم می‌پردازید؟

– خانه پدر شوهرم است. اگر کرایه خانه داشتیم باید می‌رفتیم گدایی.

سبد کالایی و وکیل الدوله‌ها

در ادبیات مجلس «وکیل‌الدوله» به نمایندگانی گفته می‌شود که به جای پیگیری حقوق مردم، به فکر حمایت از دولت هستند. به چنین نمایندگانی وکلای دولت در مجلس می‌گویند.

 آخرین استفاده عمومی از این اصطلاح زمانی بود که نمایندگان طرفدار حسن روحانی در زمان بررسی صلاحیت وزرا، عده‌ای از نمایندگان مخالف کابینه را متهم کردند که در زمان دولت احمدی‌نژاد وکیل الدوله بوده‌اند.

در زمانی که «نارضایتی مردم از نحوه توزیع سبد کالا ذهن نمایندگان را هم مشغول کرده است»، خبرها حاکی از آن است که تعدادی از نمایندگان مجلس که به دلیل داشتن حقوق بالا و مادام‌العمر و همچنین امتیازات مالی و رفاهی فراوان نیازی به گرفتن سبد کالایی ندارند، شامل این پرداخت کالایی قرار گرفته‌اند.

در زمانی که «نارضایتی مردم از نحوه توزیع سبد کالا ذهن نمایندگان را هم مشغول کرده است»، خبرها حاکی از آن است که تعدادی از نمایندگان مجلس که به دلیل داشتن حقوق بالا و مادام‌العمر و همچنین امتیازات مالی و رفاهی فراوان نیازی به گرفتن سبد کالایی ندارند، شامل این پرداخت کالایی قرار گرفته‌اند. از آنجا که دریافت سبد کالا منوط به داشتن شماره حساب دریافت یارانه نقدی است، این بدان معناست که نمایندگان مجلس از دریافت یارانه نقدی نیز انصراف نداده و از مبالغ ناچیز هم دل نکنده‌اند.

روح‌الله حسینیان، علیرضا زاکانی، مهدی کوچک‌زاده، حسین سبحانی‌نیا، قاضی‌زاده نماینده مشهد، پژمانفر نماینده مشهد، عثمان احمدی نماینده مهاباد، سیدمحمود نبویان، حمیدرضا فولادگر نماینده اصفهان و نمایندگانی دیگر از جمله این افراد هستند.

آیا تیر روحانی به هدف می‌خورد؟

برخلاف اصلاح‌طلبان که همچنان بر نقش تعیین‌کننده طبقه متوسط شهری اصرار دارند، شخص حسن روحانی در سخنرانی‌های خود بارها به روستاییان و اقشار فرودست جامعه اشاره کرده است.

 به نظر می‌رسد طرح توزیع سبد کالایی آزمونی برای کاهش یارانه نقدی و تزریق یارانه کالایی به بخش کوچکتری از جامعه باشد که شامل اقشار بسیار کم درآمد است. برخی نیز اعتقاد دارند اجرای این طرح یک نمایش برای بالای بردن محبوبیت حسن روحانی بین مردم است. در هر حال جامعه ایران و دولت روحانی در خرداد ۱۳۹۳ وارد پیچ تند «مرحله دوم هدفمندی یارانه‌‌ها» خواهد شد. قرار است در این مرحله قیمت حامل‌های انرژی و سوخت دو برابر شود. به همین دلیل انتظار می‌رود موج جدیدی از گرانی ایجاد شود.

یک فعال کارگری می‌گوید: «اگر قیمت بنزین را بالا نمی‌بردند و همین وضعیت ادامه داشت، روحانی محبوب می‌ماند و‌ دار و دسته احمدی‌نژاد دیگر نمی‌توانست برگردد.

یک فعال کارگری: آقای روحانی که می‌گوید استاد دانشگاه انتقاد کند ما هم استاد دانشگاه هستیم. استاد کارخانه‌ و کارگاه. فقط مدرک‌مان پایین است. با فعالآن کارگری مشورت کردند اصلاً؟ از ما مشورت می‌کردند، گارگر روزمرد و بی قرارداد را می‌گفتیم سبد کالا بدهند.

مردم آرامش می‌خواهند. ارزانی می‌خواهند. وقتی مرحله دوم هدفمندی اجرا کنند، مردم از اینها دل می‌بُرند. دوباره ماجرای سیب‌زمینی پخش کردن شروع می‌شود. از محلات جنوب شهر شروع می‌کنند و در روستاها. احمدی‌نژاد دوباره رای می‌آورد. احمدی نژاد نه، یکی مثل احمدی‌نژاد. آقای روحانی که می‌گوید استاد دانشگاه انتقاد کند ما هم استاد دانشگاه هستیم. استاد کارخانه‌ و کارگاه. فقط مدرک‌مان پایین است. با فعالآن کارگری مشورت کردند اصلاً؟ از ما مشورت می‌کردند، گارگر روزمرد و بی قرارداد را می‌گفتیم سبد کالا بدهند. آقای روحانی مجوز بدهد، مفت و مجانی راه می‌افتیم همه کارگران را ثبت نام می‌کنیم. برای اینکه اطلاعات از کارگر ندارند، خراب کردند. اطلاعات چرا نیست؟ برای اینکه سندیکا نداریم که معلوم باشد چند نفر کارگر داریم و اوضاع چطور است. مجلس و دولت دست به دست هم دادند همه کارگاه‌های زیر ده نفر را از قانون کار خارج کردند. از هر ده نفر کارگر هشت نفر از قانون کار رفت بیرون. موقع سبد کالا که رسیده می‌گویند فقط به کارگرِ شامل قانون کار می‌دهیم. نقد ما این است که قانون کار برای هر کسی که کار می‌کند باید باشد.»

وقتی رای می‌آورند مردم را فراموش می‌کنند

یک خانم ۲۴ ساله که برای گرفتن سبد کالای پدر و مادر خود اقدام کرده است، می‌گوید:«پدر و مادر من پیر هستند. خدا را شکر که من برای گرفتن سبد کالا آمدم وگرنه ممکن بود خدای ناکرده برای آنها اتفاقی بیافتد. بیشتر پیرزن‌هایی که آمده بودند حال‌شان از مادر من فقط یک کمی بهتر بود. اینقدر دلم برایشان سوخت. طفلکی‌ها خودشان آمده بودند توی صف. یک خانم خیلی پیر آسم داشت. چند بار اسپری زد. پاهایش درد می‌کرد. وقتی صف جلو می‌رفت، نمی‌توانست بلند شود، روی دست خودش را جلو می‌کشید. حالم خیلی بد است.

پدر و مادر من می‌خواستند به محسن رضائی رای بدهند. من آنها را راضی کردم تا به آقای روحانی رای بدهند. این رسم‌اش نیست که وقتی رای می‌آورند مردم را فراموش می‌کنند. اگر قرار بود پدر و مادر آقای روحانی هم در صف باشند، دل‌شان می‌خواست اینقدر اذیت بشوند؟ گناه دارند پدر و مادر‌ها.»

این خانم در ادامه به نکته دیگری هم اشاره می‌کند: «سربازی که جلوی در گذاشته بودند همه‌اش زل زده بود به من. سرم را بر گرداندم تا او را نبینم. موقعی که صف نزدیک در فروشگاه شروع کرد به تیکه انداختن. آنقدر مسخره‌بازی درآورد که صدای بقیه بلند شد. رئیسش نگاه می‌کرد و می‌خندید. من گفتم به جای خندیدن به این آقا تذکر بدهید رفتارش را درست کند. به من گفت: “الآن بی‌سیم می‌زنیم گشت ارشاد بیاید، آنها دیگر نمی‌خندند.” بعد دو نفری با سربازی که آنجا بود زدند زیر خنده.»

در همین زمینه:

طرح سبد کالای رایگان، فراگیر نیست

عذرخواهی حسن روحانی به‌دلیل مشکلات توزیع سبد کالا

صف و درگیری برای یک “سبد کالا”

حذف میلیون‌ها کارگر از دریافت سبدهای کالایی دولت

“سبد کالایی در ایلام باعث خودکشی یک نفر شد”