مجلس ایران پرونده قانون ایمنی زیستی را به دلیل اجرا نشدن آن به قوه قضاییه ارسال کرده است. قانون ایمنی زیستی که در سال ۱۳۸۸ توسط مجلس شورای اسلامی ایران به تصویب رسید شامل مقررات و چارچوب‌هایی برای تولید، واردات و صادرات محصولاتی می‌شود که با فناوری و مهندسی ژنتیک به دست آمده‌اند و به آن‌ها محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا تراریخته (Transgenic) گفته می‌شود. این محصولات از راه تغییر و اصلاح ژن‌های یک ارگانیسم یا سازواره زنده به دست می‌آیند. برخی محصولات کشاورزی که با این روش تولید می‌شوند برابر آفت‌های گیاهی مقاوم بوده و بنابراین می‌توانند به میزان بیشتری ثمر دهند.
ایران یکی از وارد کنندگان بزرگ محصولات دستکاری شده ژنتیک یا تراریخته است؛ محصولاتی که با فناوری و مهندسی ژنتیک به دست آمده‌اند.
با گذشت بیش از سه سال از تصویب این قانون در ایران، نمایندگان می‌گویند مفاد این قانون در کشور اجرا نشده است. روز ۱۳ آذر مجلس ایران با ۱۲۵ رای موافق رای داد تا گزارش اجرا نشدن این قانون برای پیگیری‌های بیشتر به قوه قضاییه ارسال شود. به گفته این نمایندگان استفاده از مهندسی ژنتیک می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن بسیاری از محدودیت‌ها را در زمینه تولید مواد غذایی بیشتر و با کیفیت بهتر از میان بردارد. اما با وجود مزایایی که این فناوری دارد همچنان بین مردم و برخی پژوهشگران نگرانیهایی در مورد محصولاتی که با این روش تولید می‌شود وجود دارد. بنابراین لازم است مجمو‌عه‌ای از تدابیر و سیاست‌ها برای بهره‌برداری از این فناوری اتخاذ شود که در آن سلامت انسان، دام و محیط زیست مورد توجه قرار بگیرد. در اکثر کشورهای دنیا استفاده از این روش محدود به تولید محصولات کشاورزی صنعتی و فرآورده‌هایی است که به صورت فرآوری شده و نه مستقیم توسط انسان مصرف می‌شود. محصولاتی مانند پنبه، ذرت و سویا از این دسته هستند.
گزارش مجلس
مطابق مقررات جهانی، ایران باید گلخانه‌هایی داشته باشد که بتواند در آن‌ها از خروج و به اصطلاح فرار ناخواسته گیاهان تراریخته و رها شدن آن‌ها در محیط جلوگیری کند.
در گزارشی که توسط کمیسیون کشاورزی مجلس در مورد اجرا نشدن این قانون در ایران تهیه شده آمده است که با بی‌توجهی دستگاه‌های اجرایی، نه تنها سرعت پیشرفت متخصصان در این زمینه کند شده است، بلکه در سه سال گذشته ایران مجبور شد حدود ۵ میلیارد دلار محصولات تراریخته و فرآورده‌های آن‌ها را از کشورهای دیگر وارد کند. به گفته این گزارش، برخی از این محصولات به صورت غیررسمی وارد شده و فاقد هرگونه برچسب و شناسنامه است.
این گزارش همچنین دولت محمود احمدی‌نژاد را در مورد عدم تدوین، تصویب و ابلاغ آیین‌نامه‌های مربوط به اجرای این قانون مقصر اعلام کرده است. قانون ایمنی زیستی همچنین از نیاز فوری به تاسیس آزمایشگاه‌هایی سخن می‌گوید که بتواند سلامت محصولات ژنتیکی وارد شده را تایید کند. مطابق مقررات جهانی، ایران باید گلخانه‌هایی داشته باشد که بتواند در آن‌ها از خروج و به اصطلاح فرار ناخواسته گیاهان تراریخته و رها شدن آن‌ها در محیط جلوگیری کند. مجلس ایران در گزارش خود تصریح کرده است در چند سال گذشته امکان تاسیس آزمایشگاه‌ها و گلخانه‌های پیشرفته در ایران فراهم نشد و تنها در سال ۱۳۹۲ و با تاخیری چند ساله، یک گلخانه توسط وزارت جهاد کشاورزی احداث شد.
پیشینیه قانون امنیت زیستی در ایران و مخالفت‌ها با آن
در قانون ایمنی زیستی ایران از واژه «تراریخته» در برابر اصطلاح «محصولات دستکاری شده ژنتیک» استفاده شده است. همین امر موجب اعتراض برخی از فعالان محیط زیست و پژوهشگرانی شد که معتقد بودند به کارگیری این واژه جدید با هدف حساسیت‌زدایی از محصولات دستکاری شده ژنتیک انجام شده است.
قانون امنیت زیستی در مرداد سال ۱۳۸۸ به عنوان نخستین سند ملی تصویب شد که در آن به اصول و مقررات استفاده از محصولات ژنتیک اشاره می‌شد. مطابق این قانون تولید و واردات محصولات دستکاری شده ژنتیکی با رعایت برخی اصول و استانداردها مجاز شمرده می‌شود. ایران پس از پیوستن به پروتکل جهانی ایمنی زیستی یا پروتکل کارتاهنا در صدد تهیه و تصویب مقرراتی در سطح ملی در این زمینه برآمد. در واپسین روزهای کاری دولت نهم این قانون با وجود مخالفت‌های رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تصویب شد. فاطمه واعظ جوادی، رییس پیشین این سازمان در کابینه اول احمدی‌نژاد، دستکاری ژنتیکی در گیاهانی را که غذای دام و انسان را تشکیل می‌دادند جایز نمی‌دانست.
در قانون ایمنی زیستی ایران از واژه «تراریخته» در برابر اصطلاح «محصولات دستکاری شده ژنتیک» استفاده شده است. همین امر موجب اعتراض برخی از فعالان محیط زیست و پژوهشگرانی شد که معتقد بودند به کارگیری این واژه جدید با هدف حساسیت‌زدایی از محصولات دستکاری شده ژنتیک انجام شده است. به اعتقاد منتقدان، این محصولات علیرغم آن‌که می‌تواند در افزایش تولید غذا و برخی از جنبه‌های کیفی آن تاثیر مثبت داشته باشد، اما چون این عمل از راه تغییر و دستکاری در ژن‌های گیاهی و یا جانوری صورت می‌گیرد ممکن است عوارض نامطلوبی بر انسان و محیط زیست برجای بگذارد. این گروه معتقد هستند ایران به جای باز کردن راه ورود گسترده چنین محصولاتی به کشور یا تولید آن‌ها، باید در زمینه کشاورزی پایدار، مدیریت صحیح منابع آبی و بالابردن بهره‌وری از آن‌ها و همچنین حفاظت از خاک سرمایه‌گذاری کند.
پروتکل جهانی ایمنی زیستی‌ـ کارتاهنا Cartagena
حسن روحانی، از واردات گسترده محصولات تراریخته به کشور انتقاد کرد و از پژوهشگران و مدیران ایرانی خواست با استفاده از تخصص و توان خود به تولید این محصولات در داخل کشور بپردازند.
پروتکل ایمنی زیستی که به کارتاهنا نیز معروف است، یک پروتکل الحاقی به کنوانسیون بین‌المللی حفظ تنوع زیستی است. هدف پروتکل کارتاهنا که در سال ۲۰۰۰ تصویب شد، تضمین امنیت و سلامت تولید، نقل و انتقال و مصرف محصولاتی است که از طریق دستکاری و مهندسی ژنتیک تولید می‌شوند. ایران نیز از امضاء کنندگان این پروتکل است. با توجه به وجود نگرانیهایی که در سطح جهانی در مورد این محصولات وجود دارد، این پروتکل قرار است تضمینی باشد تا استفاده‌های سودجویانه برخلاف معیارهای انسانی و مغایر با موازین بهداشتی و زیست محیطی از این فناوری‌های جدید صورت نگیرد. اعضاء این پروتکل باید تضمین کنند که توسعه، حمل و نقل، کاربرد، دست‌یابی و رها‌سازی سازواره‌های تغییر یافته زنده به گونه‌ای انجام شود که زیان آور نباشد یا خطرات آن را برای تنوع زیستی و سلامت انسان کاهش دهند.
دیدگاه حسن روحانی نسبت به محصولات تراریخته
حسن روحانی، رییس جمهور جدید ایران، در تیرماه امسال و در زمانی که هنوز رسما کار خود را آغاز نکرده بود در پیامی به همایش ملی بیوتکنولوژی و امنیت زیستی از واردات گسترده محصولات تراریخته به کشور انتقاد کرد و از پژوهشگران و مدیران ایرانی خواست با استفاده از تخصص و توان خود این وضعیت را تغییر دهند و به تولید این محصولات در داخل کشور بپردازند. به اعتقاد آقای روحانی، استفاده از این فناوری یک انتخاب آگاهانه برای حل معضلات غذایی، بهداشتی و محیط زیستی در کشور است.
واردات گسترده محصولات تراریخته به ایران
ایران یکی از وارد کنندگان بزرگ محصولات دستکاری شده ژنتیک یا تراریخته است. عدم وجود ساز و کارهای نظارتی لازم بر روی این واردات نگرانیهایی را در کشور برانگیخته است. به گفته محمدعلی ملبوبی، رییس انجمن بیوتکنولوژی ایران، با توجه به افزایش جمعیت، افزایش تقاضا برای منابع غذایی و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی، ایران نیز ناچار است رو به سوی تولید محصولات تراریخته بیاورد. به گفته او، هند و برزیل با استفاده از این فناوری توانسته‌اند جهش مهمی در اقتصاد خود به وجود بیاورند.
