هر سال حدود ۴۰۰ میلیون تُن پلاستیک در سراسر جهان تولید می‌شود، اما تنها ۱۰ درصد از آن بازیافت می‌شود. برای تغییر این وضعیت، از امروز (دوشنبه ۵ آذر / ۲۵ نوامبر) در شهر بوسان کره جنوبی، نشست بین‌المللی سازمان ملل برای مقابله با بحران پلاستیک آغاز شد. اما پیش‌بینی‌های اولیه از مذاکرات نشان می‌دهد که دستیابی به یک توافق جامع و مؤثر چالش‌برانگیز است.
آغاز نشست پلاستیک سازمان ملل
امروز نشست پلاستیک سازمان ملل در شهر بوسان آغاز می‌شود. هدف این نشست دستیابی به یک توافق الزام‌آور است که بتواند مشکل آلودگی پلاستیکی جهان را برطرف کند. این نشست که هفت روز ادامه خواهد داشت، پنجمین و آخرین دور مذاکرات برای دستیابی به یک توافق جامع محسوب می‌شود و نمایندگان ۱۹۳ کشور در آن شرکت دارند. این ظاهراً آخرین نشست کمیته مذاکره بین دولتی سازمان ملل (INC-5) خواهد بود، پس از آن که دور قبلی مذاکرات در اتاوا در آوریل بدون هیچ توافقی برای محدود کردن تولید پلاستیک به پایان رسید.
اینگر آندرسن، مدیر اجرایی برنامه محیط زیست سازمان ملل، این نشست را «فرصتی بی‌نظیر» برای نجات سیاره زمین توصیف کرده است. با این حال، پیش‌نویس کنونی توافق‌نامه حاکی از اختلافات عمیق میان کشورهاست. پیش‌نویس فعلی بیش از ۳۰۰۰ براکت (کلمات یا عبارات مورد اختلاف) دارد که نشان‌دهنده نیاز به تغییرات گسترده در متن است. به گفته الکساندرا کاتر‌بو، از سازمان غیرانتفاعی Exit Plastic، «در حالت عادی، مذاکرات روی یک پاراگراف ممکن است یک روز کامل طول بکشد، اما در اینجا کل متن قرارداد هنوز در حال بحث و بررسی است».
اختلافات موجود در این مذاکرات یادآور چالش‌های مشابهی است که سال‌ها تلاش سازمان ملل برای مقابله با گرمایش جهانی را مختل کرده است. در نشست اخیر تغییرات اقلیمی (COP29)، توافق نهایی مورد انتقاد کشورهای فقیر قرار گرفت و ناکافی ارزیابی شد.
لوئیس وایاس والدیویسو، رئیس کمیته مذاکرات، در افتتاحیه نشست در بوسان اعلام کرد که به نتیجه‌بخش بودن مذاکرات این هفته امیدوار است. او هشدار داد که بدون مداخله جدی، میزان پلاستیکی که سالانه وارد محیط زیست می‌شود تا سال ۲۰۴۰ تقریباً دو برابر سال ۲۰۲۲ خواهد شد. او همچنین تأکید کرد که وجود میکروپلاستیک‌ها در اندام‌های انسانی به چالشی حیاتی برای بشریت تبدیل شده است.
مسائل کلیدی در مذاکرات
یکی از مسائل اصلی مورد بحث این است که آیا توافق‌نامه باید تنها بر بهبود سیستم‌های جمع‌آوری و بازیافت زباله تمرکز کند یا باید تولید پلاستیک جدید را نیز محدود کند. در حال حاضر، از ۴۰۰ میلیون تُن پلاستیکی که سالانه تولید می‌شود، تنها ۱۰ درصد آن بازیافت می‌شود. مابقی یا به درستی دفع نمی‌شود یا در طبیعت رها می‌شود.
این نگرانی‌ها با پیش‌بینی‌های بانک جهانی که نشان می‌دهد تولید جهانی پلاستیک تا سال ۲۰۴۰ ممکن است به ۷۰۰ میلیون تُن برسد، تشدید می‌شود. هنینگ ویتس، کارشناس اقتصاد بازیافت از مؤسسه ووپرتال، معتقد است:
ما می‌توانیم هر کاری انجام دهیم، اما اگر نتوانیم این روند را تغییر دهیم، هرگز بحران پلاستیک را حل نخواهیم کرد.
او می‌افزاید:
بازیافت بیشتر و بهتر تنها بخشی از راه‌حل است، اما ما باید به طور جدی به مسئله پلاستیک‌های یک‌بار مصرف بپردازیم.
ائتلاف کشورها برای کاهش تولید پلاستیک
ائتلافی از کشورها به نام “High-Ambition-Coalition” خواستار توافقی جامع هستند که چرخه کامل زندگی پلاستیک را شامل شود، از استخراج نفت و گاز گرفته تا تولید و دفع زباله. این ائتلاف، که اتحادیه اروپا و آلمان نیز عضو آن هستند، به دنبال کاهش تولید پلاستیک جدید است.
پلاستیک معمولاً از نفت خام در فرآیندهایی بسیار انرژی‌بر تولید می‌شود که خود باعث انتشار گسترده دی‌اکسید کربن و دیگر آلاینده‌ها می‌شود. این ائتلاف تأکید دارد که باید تولید پلاستیک‌های جدید کاهش یابد تا بتوان تأثیرات زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی را مهار کرد.
در ماه اوت، ایالات متحده آمریکا برای اولین بار از محدودیت تولید پلاستیک حمایت کرد و با اتحادیه اروپا، کنیا، پرو و دیگر اعضای ائتلاف “High Ambition Coalition” هم‌راستا شد. اما انتخاب دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهوری جدید آمریکا تردیدهایی را در مورد این موضع ایجاد کرده است. ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری‌اش از توافقات چندجانبه فاصله گرفت و از کاهش تولید نفت و پتروشیمی حمایت نکرد.
مخالفت ایران و عربستان
در مقابل، گروهی از کشورها که به “Like-Minded States” مشهور هستند (از جمله روسیه، عربستان سعودی، ایران و چین)، مخالف محدودیت در تولید پلاستیک جدید هستند. این کشورها معتقدند که توافق‌نامه باید تنها بر جلوگیری از ورود پلاستیک به محیط‌زیست متمرکز باشد، مثلاً با بهبود سیستم‌های جمع‌آوری زباله و افزایش نرخ بازیافت.
یکی دیگر از مسائل مورد اختلاف این است که توافق‌نامه تا چه حد باید در فرآیندهای تولید صنعتی دخالت کند. امروزه بسیاری از محصولات پلاستیکی پیچیده‌ای تولید می‌شوند که جداسازی و بازیافت آن‌ها دشوار است. این مسئله باعث کاهش نرخ بازیافت می‌شود. کشورهای عضو “High-Ambition-Coalition” بر این باورند که باید مقرراتی برای طراحی محصول وضع شود تا بازیافت را تسهیل کند.
مواد شیمیایی خطرناک در پلاستیک
در تولید پلاستیک از حدود ۱۶ هزار نوع افزودنی شیمیایی استفاده می‌شود که یک سوم آن‌ها خطرناک محسوب می‌شوند. با این حال، اطلاعات دقیقی درباره تأثیرات بسیاری از این مواد بر انسان و محیط زیست وجود ندارد. این مسئله بازیافت پلاستیک را نیز پیچیده‌تر می‌کند. ملانی برگمان، زیست‌شناس دریایی در مؤسسه آلفرد وگنر، می‌گوید:
ما اغلب نمی‌دانیم چه موادی در این پلاستیک‌ها استفاده شده است. این موضوع باعث می‌شود که بازیافت آن‌ها غیرممکن شود.
سوندرا مایکل، وزیر تغییرات اقلیمی فیجی، می‌گوید که برای کشورهایی مانند فیجی که با اکو‌سیستم‌های شکننده و مشکلات بهداشتی ناشی از آلودگی پلاستیک مواجه‌اند، این معاهده بسیار حیاتی است. او هشدار داد که پلاستیک‌های وارد شده به اقیانوس‌ها و مناطق بومی اثرات مخربی بر محیط زیست و سلامت مردم دارد.
پیشنهادهای میانه
با توجه به اختلافات گسترده، پیش‌نویس میانه‌ای ارائه شده است که الزام‌آوری کمتری دارد و مسائل کلیدی مانند کاهش تولید پلاستیک را شامل نمی‌شود. این پیش‌نویس به جای کاهش یا توقف تولید پلاستیک، تنها بر مدیریت پایدار تولید آن تأکید دارد. همچنین، مقررات مربوط به مواد شیمیایی خطرناک تنها به گروه کوچکی از این مواد محدود شده است. علاوه بر این، هیچ تاریخ مشخصی برای دستیابی به اهداف تعیین نشده است.
با وجود اختلافات، نشست بوسان فرصتی کلیدی برای مقابله با بحران پلاستیک در سطح جهانی است. اگرچه پیشرفت قابل‌توجهی در این زمینه صورت گرفته، اما دستیابی به یک توافق جامع و مؤثر همچنان چالش‌برانگیز به نظر می‌رسد.