تدوین از رشته‌های هنری است که هم به صورت آزمونِ ورودی دانشگاه و هم بدون بدون آزمون در بسیاری از دانشگاه‌های سراسری و آزاد در دو مقطع کاردانی وکارشناسی ارائه می‌شود. دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، دانشگاه هنر تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه غیرانتفاعی سوره، دانشگاه صداوسیما، دانشگاه پارس تهران، موسسه غیرانتفاعی هنر شیراز، و موسسات غیرانتفاعی و دانشگاه‌های آزاد در برخی شهرها از جمله نوشهر، محمودآباد، اصفهان، ساری، بوشهر، قشم، یزد، کرمان، از دانشگاه‌هایی‌اند که این رشته را تدریس می‌کنند.
اسماعیل علیزاده
اسماعیل علیزاده (متولد ۱۳۶۶) از جمله تدوینگران موفقی است که پنج سال است به صورت حرفه‌ای در سینما و تلویزیون تدوین می‌کند. او فارغ‌التحصیل ۱۳۹۰ از دانشگاه هنر تهران است.
این تدوینگر که با نخستین تدوینش موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین تدوین سی‌وهشتمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «شنای پروانه» به کارگردانی محمد کارت شد و پس از آن در سی‌وششمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، برای فیلم کوتاه «بی‌ریختی» به کارگردانی محمد رحمتی، تندیس بهترین تدوین را به دست آورد، درباره امکاناتی که یک تدوینگر برای اشتغال و کسب درآمد دارد می‌گوید:
زمینه شغلی می‌تواند از همان دوره دانشجویی به وجود بیاید، ولی عموما رسیدن به سطح حرفه‌ای، پنج شش سال بعد از فارغ‌التحصیلی اتفاق می‌افتد. من در دوره دانشجویی کارهای دانشجویی می‌کردم تا چهار پنج سال بعد از فارغ‌التحصیلی فیلم‌های مستند و کوتاه تدوین می‌کردم و در سن ۳۱ سالگی وارد سینمای حرفه‌ای شدم.
به گفته او زمینه‌های کار برای تدوینگران نسبتاً گسترده است. از تبلیغات و کارهای تلویزیونی که شامل برنامه‌های ترکیبی، مستندهای تلویزیونی، سریال‌ها و… می‌شود تا فیلم‌های کوتاه داستانی (شخصی و نهادی)، مستندهای مستقل (شخصی و نهادی )، سینمای حرفه‌ای و سریال‌های نمایش خانگی. علیزاده با اشاره به اینکه بیشتر در عرصه تدوین فیلم‌های سینمایی و سریال‌های نمایش خانگی مانند تدوین فیلم موفق «برف آخر» و سریال پرمخاطب «یاغی» کار می‌کند می‌گوید:
در سطوحی به‌جز سینمای حرفه‌ای می‌توان به صورت شخصی‌تر و حتی خانگی کار کرد و کسب درآمد کرد. در سال‌های اخیر شبکه‌های اجتماعی هم زمینه خوبی برای کار شخصی در حرفه تدوین فراهم کرده‌اند.
تدوین آخرین مرحله تولید فیلم است. از این نظر، به قول تدوینگرها، وقتی بودجه تهیه‌کننده به آخر می‌رسد، او سراغ تدوین می‌آید. علیزاده می‌گوید به طور میانگین متوسط درآمد ماهانه یک تدوینگر بین ۱۰ میلیون تا حداکثر ۵۰ میلیون تومان است. او می‌گوید:
با توجه به سختی کار و تعهدات بالای کار تدوین، باید گفت که در مقایسه با حرفه‌هایی مثل کارگردانی و فیلمبرداری سینما، تدوینگران درآمد بسیار پایین‌تری دارند.
تدوین در فضاهای فیلمسازی حرفه شناخته‌شده‌ای محسوب می‌شود، اما در کلیت جامعه یکی از مشاغل کمتر شناخته‌شده است. علیزاده می‌گوید، حمایت‌های صنفی در حد عضویت در صندوق اعتباری هنر و برخورداری از بیمه هنرمندان است. دولت هم برای برخی هنرمندان از جمله تدوینگران معافیت مالیاتی در نظر گرفته است.
هر رشته هنری در ایران بدون تردید در مقابل سد وزارت ارشاد متوقف می‌شود. علیزاده با بیان اینکه محدودیت‌های یک تدوینگر همان محدودیت‌های کلی سینما، است، می‌گوید:
سانسورها و اصلاحات نهادهای نظارتی، مساله فراگیری است که بیشتر در مرحله تدوین فیلم اعمال می‌شود. برخی از محدودیت‌های درون‌سازمانی هم وجود دارد، مثل مقاومت در برابر عقد قرارداد برای دستیاران تدوین یا در نظرگرفتن هزینه‌های پایین برای تدوین فیلم توسط برخی از تهیه‌کننده‌ها.
به نظر این تدوینگر، تدوین «یکی از مهم‌ترین، تاثیرگذارترین و متعهدترین حرفه‌های سینما است و ممکن است یک فیلم متوسط را به فیلم خوب یا بالعکس تبدیل کند»، اما میزان اعتباردهی و بهرمندیِ اقتصادی برای تدوینگر با سختیِ کار در تناسب نیست. علیزاده می‌گوید:
وضعیت اقتصادی بدِ سینما در سال‌های اخیر و تورم بالا تاثیر محسوسی بر وضعیت اقتصادی تدوینگران داشته است. تدوینگرها مجبور به انجام تعداد کارهای بالاتر و تدوین همزمان چند کار مختلف شده‌اند و این اتفاق کیفیت فیلم‌ها را هم پایین آورده است.
راضیه فرمانی
راضیه فرمانی (متولد ۱۳۵۸) از تدوینگران فیلم‌های مستند است که در سال ۱۳۸۸ از دانشگاه هنر فارغ‌التحصیل شده و بیش از ۱۲ سال است که تدوین کار می‌کند و برای انیمیشن «فولیش»، که خود کارگردان و تدوینگرش بوده، برنده جایزه فیلم کوتاه نهال شده است. این تدوینگر درباره ورود به بازار کار می‌گوید:
از دوران دانشجویی باید با کارهای ریز شروع کرد با این امید که بتوان بعدها وارد کارهای درشت شد. اما باید صبر و حوصله داشت. در مجموع فضا برای تازه‌کارها و فارغ‌التحصیلان تدوین به شدت تنگ است.
فرمانی می‌گوید یکی از راه‌های کسب درآمد، تدوین فیلم‌های کوتاه و مستند است:
من برای کسب درآمد وارد کار تدوین کوتاه، مستند و تبلیغاتی شدم. با اینکه این کارها، فیلمنامه مشخصی ندارد، براساس تجریباتی که به دست آوردم تمام راش‌ها را می‌دیدم و براساس داستانی که خود کارگردان یا خودم سوار می‌کردیم، کار را درمی‌آوردم.
مجموعه سی قسمتی «حکایت دل» از جمله کارهای درخشان این تدوینگر است که از سال ۱۳۹۹ از شبکه چهار پخش می‌شد. این مجموعه در هر قسمت، به دیدار یک چهره ماندگار فرهنگ و ادب و هنر می‌رفت، از جمله پری صابری، محمدعلی اسلامی ندوشن، ضیا موحد، عبداله کوثری، غلامرضا اعوانی، محمدجعفر یاحقی، منصور اتحادیه، ژاله آموزگار و…. فرمانی با احساس خرسندی از کارکردن با این مجموعه موفق، تاکید می‌کند:
اکثر فارغ‌التحصیلان تدوین دوست دارند وارد فضای حرفه‌ای سینما و تلویزیون شوند که این مسیر بسیار سختی است؛ چون تدوینگرهای داستانی، دست کسانی است که شناخته‌شده‌اند و ورود برای هر تدونیگر جدید و جوان، گاهی غیرممکن است، مگر اینکه تا مدت‌ها در کنار آن‌ها دستیاری کنی یا نهایتا از تدوین فیلم کوتاه داستانی شروع کنی تا برسی به داستان‌های بلند.
این تدوینگر با اشاره به وضعیت بد اقتصادی کشور که فضای کار را برای هنرمندان بسیار سخت کرده است، می‌گوید تدوینگران هم مثل صاحبان مشاغل دیگر، تورم را کاملا حس می‌کنند و پولی که درمی‌آورند کفاف یک زندگی معمولی را نمی‌دهد. او می‌گوید تدوینگر در موقعیت دشواری قرار دارد. از یک سو سرانجام فیلم به او بستگی دارد از سوی دیگر تهیه‌کننده در پایان کار معمولاً پول کافی در اختیار ندارد:
بار اصلی روی دوش تدوین است، چون تدوینگر می‌تواند یک کار را ببرد بالا یا بکوبد زمین. از سوی دیگر، در این نقطه، کارگردان آنقدر روی راش‌هایی که گرفته حساس است که تلاش دارد که حتما از آن‌ها استفاده شود، و همین کار را سخت می‌کند. اما اگر تدوینگر دستش باز باشد تا از خلاقیتش بهره ببرد، می‌تواند فیلم خوبی از کار درآورد. فیلم اصولا پشت میز تدوین ساخته می‌شود، تا پیش از آن، اثری خام و غیرقابل استفاده است.
امیر کیانی
امیر کیانی (متولد ۱۳۶۳) سال ۱۳۹۱ از دانشکده سینما تئاتر در مقطع کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل شده است. او درحال حاضر ساخت و تدوین فیلم و ویدئو را انجام می‌دهد. کیانی می‌گوید:
از همان دوران تحصیل، کار دانشجویی در محیط دانشگاهی و کارهای هم‌رشته‌هایی بالاتر را رایگان انجام می‌دادم با این هدف که بیاموزم و سریع‌تر به بازار کار راه پیدا کنم. بعد از چند سال کار تدوین و دستیاری، از پروژه‌های کوچک با دستمزد کم شروع کردم و این روند را ادامه دادم تا جایی که خودم یک شرکت ویدئوگرافی زدم.
به نظر این تدوینگر بازار کار در ایران از دو مسیر می‌گذرد: یکی رسمی، شبکه‌های تلویزیونی و پلتفرم‌های خانگی که در این سطح فرد با نهادهای حاکمیتی مواجه است. اما به شکل مستقل و آزاد، او با شرکت‌های خصوصی و مردم عادی سروکار دارد. در این مسیر، با توجه به اهمیت تبلیغات، که بخش بزرگی از تولید محتوا را در برمی‌گیرد، تدوینگر از بازار کار خوبی برخوردار است. کیانی می‌گوید:
گردش مالی در این دو حوزه تقریباً برابر است، اما دریافت پول در شکل رسمی آن بیشتر است، چون فرد به نهادهای قدرت وصل است. بازار آزاد، برای شما که تازه فارغ‌التحصیل شده‌اید، آنقدر درآمد ندارد؛ خودِ من شخصا به‌خاطر مشکلات مالی و برخلاف میلم، مجبور شدم در مقطعی برای شبکه‌های صداوسیما، از جمله شبکه یک و دو و حتی شبکه افق کار کنم. یکی از دلایلی که از این سیستم زدم بیرون، محدودیت‌ها و فشارهایی بود که در کار وجود داشت، از سانسور تا موارد دیگر. پس از این تجربه تلخ وارد کار آزاد شدم و شرکت خودم را زدم.
هنر تدوین و هنر سینما برای کسی که در دانشگاه درس می‌خواند، اهمیت دوچندان دارد، اما وقتی فرد وارد بازار کار می‌شود، از نظر اقتصادی با چشمانداز تیره‌ای مواجه می‌شود که او را از سینما دور می‌کند و خواه ناخواه سمت بخش خدمات و فنیِ سوق می‌دهد که بیشتر در حوزه تبلیغات متمرکز است. کیانی می‌گوید:
تدوین فقط هنر نیست؛ یک امکان برای درآمدزایی هم هست، که بخشی از آن تبلیغات است. مگر ورودی یک رشته در یک سال یا حتی یک دهه، چند تدوینگر برجسته می‌سازد؟ بنابراین باید به عنوان کسب و کار هم به آن نگاه کرد تا بتوانی در این مملکت دوام بیاوری. در این مسیر، ممکن است یک کار هنری در سینما هم نصیبت شود، که این برمی‌گردد به شانس، تجربه و داشتن آشنا.
این تدوینگر با توجه به رشد روزافزون شبکه‌های اجتماعی می‌گوید:
این کار برای بدنه جامعه روز به روز اهمیتش بیشتر می‌شود، چون شبکه‌های اجتماعی از تلویزیون جلو می‌زند و همین موجب می‌شود بازارهای جدیدی در حوزه تصویر باز شود، از جمله برای تدوینگرها، حتی با آمدن هوش مصنوعی.
تدوین هم بد نیست و درآمد خوبی هم داره برای تدوینگران حرفه ای و آماتور اما من طراحی وب و سایت و بلاگ برای شرکت ها تجاری و سازمانی رو بیشتر دوست دارم چون درآمدش هم بالا هست !
کیفرخواست / 08 November 2023