همزمان با انتشار خبرهای مرتبط با شیوع پاییزه آنفولانزا و کمبود دارو و سرم در ایران، خبرگزاری دولتی جمهوری اسلامی (ایرنا) به نقل از پدرام پاک‌آیین نوشت کمبود ۲۰۰ قلم دارو در کشور شایعه است.
«شایعه»ای که عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام مطرح کرده است. در میان اعتراض‌های مردم به کمبود حیاتی دارو، وزارت بهداشت جمهوری اسلامی که مسئولان آن بارها تحریم‌های بین‌المللی را دلیل اصلی عدم دسترسی انسانی شهروندان به دارو و تجهیزات پزشکی عنوان کرده‌اند، اکنون از یک سو شرکت‌های تولیدکننده داخلی را تحت فشار قرار داده و از سوی دیگر دست به واردات داروهایی زده است که غالباً در داخل ایران تولید می‌شوند.
پدرام پاک‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت سه‌شنبه ۱۰ آبان در مصاحبه با ایرنا گفت:
«کمبودهای دارویی بیشتر در بخش آنتی‌بیوتیک‌ها است که واردات در این زمینه انجام شد و محموله ۵۰ تن آنتی‌بیوتیک وارد شده به کشور توسط سازمان غذا و دارو نمونه‌برداری و شناسه‌گذاری شده است.»
او از توزیع آنتی‌بیوتیک‌ها در داروخانه‌های منتخب تهران و کرج خبر داد و گفت توزیع در روزهای گذشته به سایر استان‌ها نیز خواهد رسید.
پدرام پاک‌آیین روز شنبه ۷ آبان هم اعلام کرده بود وزارت بهداشت از هند یک محموله ۵۰ تنی آنتی‌بیوتیک، شامل ۳,۵ میلیون عدد انواع سوسپانسیون آنتی‌بیوتیک اطفال، آموکسی‌سیلین، کوآموکسی کلاو، سفکسیم، سفالکسین و آزیترومایسین وارد کرده است.
این مقام وزارت بهداشت با تأکید بر واردات دارو در صورت نیاز، وعده داد بازار دارو از نظر آنتی‌بیوتیک و داروهای فصلی به اشباع برسد و مدعی شد با «حمایت از تولید داخلی که سیاست اصلی و کلان وزارت بهداشت است» تولید داخلی این داروها دو برابر شده است.
کمبود خطرناک دست‌کم ۸۰ قلم دارو
ادعای سخنگوی وزارت بهداشت در حالی مطرح می‌شود که علاوه بر بیماران، کارکنان بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها، برخی از مقام‌های رسمی هم بر فشار مضاعف سیاست‌های دولت بر داروسازان و به‌طبع آن کاهش تولید دارو به‌خاطر زیان‌دهی، اذعان کرده و نسبت به آن هشدار داده‌اند.
احمد توکلی، عضو اصولگرای مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس هیئت مدیره نهادی به‌نام «دیده‌بان شفافیت و عدالت» هفته گذشته در نامه‌ای به احمد مخبر، معاون اول ابراهیم رئيسی، رئيس جمهوری اسلامی (عضو هیئت مرگ)، به برخورد با شرکت‌های دارویی تولیدکننده آنتی‌بیوتیک اعتراض و تأیید کرد:
«حدود ۲۰۰ قلم از اقلام دارویی در معرض کمبود هستند که ۸۰ تای آن در مرحله بسیار پرخطر و مابقی در مراحل بعدی قرار دارند که اگر تدبیر نشود و در بر همان پاشنه بچرخد، کمبود آنها نیز به زودی بروز و نمود پیدا می‌کند.»
توکلی، سازمان غذا و دارو و افراد پشت پرده تصمیم‌گیران در این سازمان را مسبب اصلی کمبود دارو دانست و گفت شرکت‌های تولیدکننده ارز و تسهیلات ترجیحی دریافت نکرده و سیاست‌های سازمان غذا و دارو به تضعیف تولید دارو و در نتیجه کمبود منجر شده است.
با این‌وجود سخنگوی وزارت بهداشت روز سه‌شنبه مدعی شد کمبود ۲۰۰ قلم دارو در کشور «شایعه» است و تقصیر را بر گردن شیوع زودرس آنفولانزا و استفاده بی‌رویه مردم از آنتی‌بیوتیک انداخت.
اظهارات مشابهی هم از سوی مسئولان سازمان غذا و دارو مطرح شده که کمبود آنتی‌بیوتیک از جمله آنتی‌بیوتیک کودکان و حتی سرم را برگردن پزشکان و بیماران برای «تجویز بی‌رویه و مصرف بی‌اندازه» انداخته‌اند.
یحیی ابراهیمی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس اما تلویحاً به مسئله فساد مدیریتی اشاره کرد و گفت ایران از بعد از شیوع کرونا با کمبود سرم مواجه بوده و اینکه ظرفیت تولید موجود است ولی تولید صورت نمی‌گیرد و اجازه واردات داده می‌شود، نشان از مدیریت نادرست است.
با این‌حال گزارش‌های میدانی از سهمیه‌بندی داروهای حیاتی مانند داروهای بیهوشی در بیمارستان‌ها و کمبود وسیع دارو خبر می‌دهند که کمبود به آنتی‌بیوتیک و سرم محدود نمی‌شود. کمبودی که گفته می‌شود اجرای طرح «دارویاری» به آن دامن زده است.
مناقشه بر سر طرح دارویار
دولت ابراهیم رئیسی مدعی‌ست این طرح را که از نیمه دوم تیر سال جاری اجرا شد، برای حل مشکلات بازار دارو، رفع کمبودهای دارویی و جلوگیری از تخلفات ارزی به اجرا گذاشته است. طرحی که قرار بود یارانه دارو را از طریق بیمه به مردم منتقل کند تا پرداخت از جیب شهروندان ثابت بماند و پوشش بیمه‌ای دارو را توسعه ببخشد. با این حال به گزارش خبرگزاری‌های رسمی دارویار قیمت برخی از داروها را حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد گرانتر کرده است.
به گفته علی فاطمی، نایب رئیس انجمن داروسازان، طرح دارویار به‌خاطر پیش‌بینی غلط قیمت‌گذاری آنتی‌بیوتیک‌ها باعث شده تا تولیدکنندگان به دلیل قیمت مواد اولیه و بسته‌بندی آنتی‌بیوتیک‌ها و تفاوت قیمت فاحش نسبت به قیمت اعمال‌شده از سوی سازمان غذا و دارو، تولید خود را کاهش دهند.
فرامرز اختراعی، رئیس هیئت مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، به خبرگزاری حکومتی مهر گفت:
«به دنبال تغییر نرخ ارز دارو، قیمت مواد مؤثره تولید دارو نیز تحت تأثیر قرار گرفت و بدیهی است اگر تولید یک محصول صرفه اقتصادی نداشته باشد، امکان تولید وجود ندارد. از ۹۰ قلم دارو، قیمت گذاری حدود ۵۲ یا ۵۴ قلم دارو توسط سازمان غذا و دارو، پایین‌تر از نرخ تمام شده است.»
او پیش‌بینی کرد با توجه بر اینکه ذخایر انبارهای مواد مؤثره تولید دارو محدود است و اغلب تولیدکنندگان جزو شرکت‌های کوچک و متوسط هستند که تحمل زیان دهی را ندارند، کمبود دارو بیشتر از این شود. به گفته این مقام صنفی ۴۱۲ نوع ماده مؤثره دارو در ایران تولید می‌شود.
علی فاطمی نایب رئیس انجمن داروسازان ایران هم «تأمین ذخایر استراتژیک دارو» را مهم‌ترین مسئله در شرایط کنونی دانسته است. او اذعان کرد کمبود دارو در اغلب مراجعات مردم به داروخانه‌ها مشهود است و گفت بحث ذخائر استراتژیک باید در شورای عالی امنیت ملی مطرح شود.
نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران به طرح دارویار دولت هم انتقاد کرد و گفت:
«یارانه دارو هنوز نسیه است. اگر بیمه تأمین اجتماعی به همین وضع ادامه دهد، دیگر داروخانه‌ها نمی‌توانند ادامه داده و احتمال قطع همکاری آنها خواهد بود؛ چون الان قیمت واقعی دارو افزایش پیدا کرده است. بخش دیگری از اهداف طرح دارویار افزایش دسترسی به داروی باکیفیت برای مردم بود. این هدف نه‌تنها محقق نشد، بلکه حتی برعکس شد و به جای اینکه کمبودهای دارویی کمتر شود، این کمبودها افزایش پیدا کرد که علت آن هم نارضایتی شرکت‌های تولیدکننده از قیمت‌گذاری دارو بود و این شرکت‌ها تولید خود را کم کردند.»
آنتی‌بیوتیک و اعتراضات سراسری
آن‌چه در خبرهای مرتبط با کمبود دارو مسکوت گذاشته شده اما شاید بتوان تأکید بر «استفاده بی‌رویه» از دارو را روی دیگر آن دید، تأثیر احتمالی سرکوب خونین اعتراضات سراسری ایران بر این کمبودهاست. در شرایطی که در بیش از ۴۰ روز گذشته شهرهای ایران هر روز شاهد اعتراضات خیابانی بوده‌‌اند، نیروهای مسلح اعم از نیروهای یگان ویژه و لباس شخصی از دو ابزار اصلی علیه معترضان استفاده کرده‌اند: باتون (باتوم) و گلوله. به تأیید پزشکان متخصص جای ضربات باتوم و اصابت گلوله (اعم از گلوله‌های مشقی و جنگی) هر دو محل ایجاد احتمالی عفونت‌اند و آنتی‌بیوتیک‌ها از داروهایی هستند که برای جلوگیری از پخش‌شدن عفونت در بدن استفاده می‌شوند.
علاوه بر مناقشه میان سازمان غذا و دارو و داروسازان و شیوع آنفولانزای مورد ادعای مسئولان، کمبود آنتی‌بیوتیک را می‌توان از نتایج حاصل از سرکوب معترضان در خیابان‌ها دید. با این‌حال هنوز در این‌رابطه اظهارنظر دقیقی از سوی جامعه پزشکی و مسئولان انجام نشده است.
در هفته‌های گذشته بسیاری از شهروندان زخمی‌شده در اعتراضات، با توجه به فضای امنیتی و تهدید جانی بازداشت برای آنها، به درمان خانگی روی آورده‌اند.
برخی از پزشکان تاکنون به صورت ناشناس به رفتارهای غیرانسانی با معترضان زخمی و جلوگیری از درمان آنها توسط نیروهای امنیتی اعتراض کرده‌اند.
هفته گذشته ۱۲۶ پزشک متخصص خون و انکولوژی ایران با انتشار بیانیه‌ای از جمهوری اسلامی خواستند تا از «اعمال خشونت در برابر معترضان» دست بردارد، از «تجهیزات درمانی استفاده غیر درمانی» نکند و امکان ارائه خدمات درمانی به مصدومان و زندانیان آسیب‌دیده را فراهم کند.
طبق آخرین گزارش‌ها، نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی تاکنون جان صدها تن از جمله ده‌ها کودک را گرفته‌اند، که قتل دست‌کم ۲۵۰ تا ۲۸۳ تن از آنها ثبت شده است. هزاران نفر نیز در اعتراضات جاری بازداشت یا ربوده شده‌اند. تعداد زخمی‌ها نامشخص است.