با شروع تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری، نامزدها نیز آرام آرام به سمت مطرح کردن برخی برنامههای زیست محیطی خود گرایش پیدا کرده‌اند. با این حال حفظ محیط زیست و توسعه پایدار همچنان جزو اولویت‌های اصلی اکثر نامزدها محسوب نمی‌شود. در کنار آن، هنوز حرکت قابل ملاحظه‌ای از سوی جامعه مدنی در مطرح کردن خواسته‌ها و مطالبات زیست محیطی از رییس جمهور آینده ایران نیز به چشم نمی‌خورد.
گرچه برخی فعالان محیط زیست به طرح نگرانی‌ها و دغدغه‌های خود پرداخته‌اند، اما نگاهی به آن‌چه در سطح جامعه جریان دارد نشان می‌دهد هنوز این مسائل نتوانسته به یکی از جدی‌ترین خواسته‌ها و مطالبات از نامزدهای ریاست جمهوری تبدیل شود. در حال حاضر وضعیت اقتصادی، گشوده شدن فضای سیاسی و بهبود روابط در عرصه سیاست خارجی شاید جزو مهمترین مسائلی باشد که توسط برخی از نامزدها مطرح می‌شود.
محمدرضا عارف سقوط رتبه زیست محیطی ایران در سال‌های اخیر را تاسف‌بار دانسته و معتقد است برای دست یابی به محیط زیست پایدار، مدیریت کیفیت و کمیت منابع آبی، پایش و بهبود و کنترل کیفیت هوا، بهبود کمیت و کیفیت منابع خاک، یک‌پارچه سازی مدیریت عرصه‌های طبیعی، حکمرانی پایدار ملی در تولید و مصرف منابع انرژی باید مورد توجه قرار گیرند.
با این‌حال سئوال اصلی این‌جاست که بدون توجه به محیطی که قرار است در آن زندگی کنیم و بدون فراهم کردن شرایطی که توسعه پایدار و حفظ آب و خاک و هوا در آن تضمین شود، چگونه میتوان به آینده امیدوار بود؟
مجموع بررسی‌های و گزارش‌های زیست محیطی که در سال‌های اخیر منتشر شده است نشان می‌دهد در حال حاضر ایران با اولویت‌های بسیاری در این بخش رو به روست که عدم توجه به آنها می‌تواند مسائل حاد اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و حتا امنیتی را پدید آورد. بحران مدیریت آب در ایران اکنون به وضعیتی بسیار نگران کننده رسیده است. خشک‌شدن تعدادی از تالاب‌های کشور تنها بخشی از این بحران را نشان می‌دهد. ایران که به گفته مسئولانش قرار است برنامههای کنترل جمعیت را متوقف کند و به سوی رشد هرچه بیشتر جمعیت گام بردارد، پیش از هرچیز باید بتواند از داشتن مدیریت کارآمد منابع آبی مطمئن شود. منابعی که در سال‌های اخیر به شدت از میزان آن کاسته شده است. برخی معضلات اجتماعی مانند مهاجرت از مناطق خشک و کم آب و یا شورش گروهی از کشاورزان در استان اصفهان نتیجه مستقیم بحران مدیریت منابع آبی است.
نرخ فرسایش خاک در ایران نیز به میزان بسیار نگران کننده‌ای بالا رفته است و اکنون در رده‌های نخست جهانی قرار دارد. فرسایش خاک به همراه از بین رفتن زیستگاه‌ها و اکوسیستم‌های مختلف جزو مهمترین مسائلی است که هر دولتی در آینده باید به آن بپردازد. در کنار این‌ها بحث آلودگی‌های مختلف از جمله آلودگی هوا در شهرهای بزرگ نیز مطرح است. در سال‌های اخیر به طور مرتب بر میزان آلودگی هوا در شهرهایی مانند تهران و اصفهان افزوده شده و تنها راه‌کار موقتی برای مقابله با آن تعطیل کردن چند روزه مدارس و ادرات دولتی بوده است.
به اعتقاد محمد باقر قالیباف نبود طرح‌های بالا دست و جامع برای حفاظ از محیط زیست در سطح ملی، مصرف بالای سوخت‌های فسیلی، عدم برخورد با متخلفین زیست محیطی و همچنین توجه نکردن به محیط زیست در تصمیم‌گیری‌های ملی جزو چالش‌های اساسی در این بخش است.
مسائل حیاتی از دید سازمان محیط زیست ایران
سازمان محیط زیست ایران نیز به بیان برخی از مهمترین اولویت‌ها در عرصه حفاظت از محیط زیست پرداخته است. به گفته محمد جواد محمدی‌زاده، رییس این سازمان، دولت آینده باید موضوع محیط زیست را به عنوان یک موضوع فرابخشی در اولویت‌های خود بگذارد. او نیز آلودگی هوا را مهمترین معضلی دانسته است که نامزدهای ریاست جمهوری باید در برنامههای خود بگنجانند. به گفته رییس سازمان محیط زیست، وعده کاندیداها نباید تنها جنبه تبلیغاتی داشته باشد و نباید شعارهایی بدون پشتوانه مطرح کنند.
کاهش بودجه محیط زیست: دو گانگی حرف و عمل
تاکید بر اولویت‌های محیط زیستی در حالی است که در بودجه امسال سهم حفاظت از محیط زیست کشور به میزان ۳۵ درصد کاهش پیدا کرده است. با این کاهش محسوس مشخص نیست دولت آینده چگونه قادر خواهد بود در نخستین سال به دست گرفتن مسئولیت اجرایی در کشور به برنامه‌ها و وعده‌‌های زیست محیطی خود عمل کند. کاهش شدید بودجه محیط زیست واکنش برخی نمایندگان مجلس را نیز به دنبال داشته است. به گفته کمال‌الدین پیرموذن، عضو فراکسیون محیط زیست مجلس، کاهش این بودجه نتیجه بی‌کفایتی مسئولان محیط زیست کشور است. او با انتقاد شدید از سازمان محیط زیست ایران در این خصوص گفت با این کاهش بودجه چیزی از محیط زیست شکننده کشور باقی نمی‌ماند. به گفته پیرموذن سالی در حدود پنج هزار نفر در تهران تنها براثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
نامزدها و برنامههای محیط زیستی
محسن رضایی هم پیش از این طرح «یارانه سبز» را اعلام کرده بود. مطابق این طرح، با حمایت از بخش کشاورزی و با پرداخت یارانه و خرید عادلانه محصولات کشاورزی، این بخش می‌تواند از حالت سنتی خارج و به کشاورزی پیشرفته و مدرن تبدیل شود.
در این میان برخی نامزدها نیز در حال مطرح کردن شعارها و برنامههای خود در زمینه محیط زیست هستند. محمدرضا عارف، محمدباقر قالیباف، محسن رضایی، محمد غرضی تا این لحظه بیشتر از سایر کاندیداها در مورد برنامههای زیست محیطی خود سخن گفته‌اند.
محمدرضا عارف در برنامه خود به نام «برنامه ایران آینده» فصلی را نیز به «پایدارسازی محیط زیست» اختصاص داده است. به اعتقاد عارف پیشرفت بدون محیط زیست پایدار نیست. او همچنین سقوط رتبه زیست محیطی ایران در سال‌های اخیر را تاسف‌بار دانسته و معتقد است برای دست یابی به محیط زیست پایدار هشت فصل مهم باید مورد توجه قرار بگیرد که از جمله آنها میتوان به مدیریت کیفیت و کمیت منابع آبی، پایش و بهبود و کنترل کیفیت هوا، بهبود کمیت و کیفیت منابع خاک، یک‌پارچه سازی مدیریت عرصه‌های طبیعی، حکمرانی پایدار ملی در تولید و مصرف منابع انرژی اشاره کرد.
محمد باقر قالیباف، شهردار تهران و نامزد ریاست جمهوری نیز برنامه‌هایی در عرصه محیط زیست ارائه داده است. او ابتدا به شناسایی برخی از مهمترین چالش‌ها در این زمینه پرداخته است. به اعتقاد قالیباف نبود طرح‌های بالا دست و جامع برای حفاظ از محیط زیست در سطح ملی، مصرف بالای سوخت‌های فسیلی، عدم برخورد با متخلفین زیست محیطی و همچنین توجه نکردن به محیط زیست در تصمیم‌گیری‌های ملی جزو چالش‌های اساسی در این بخش است. او در برنامه خود از سیزده اقدام اساسی برای افزایش کیفیت محیط زیست و کاهش آلودگی‌های مختلف نام برده است. طراحی نظام جامع حفاظت از محیط زیست، اصلاح و بازنگری قوانین کشور، بازنگری ساختار مدیریت محیط زیست، آموزش و فرهنگ سازی و همچنین نظارت دقیق بر اجرای قوانین زیست محیطی جزو مواردی است که این نامزد ریاست جمهوری در برنامه خود بر آنها تاکید کرده است.
محمد غرضی، دیگر نامزد ریاست جمهوری نیز خود را متعهد دانسته تا مشکل آلودگی هوا و ترافیک در کلان شهرها و پایتخت را جزو اولویت‌های دولتش بگذارد.
محسن رضایی هم پیش از این طرح «یارانه سبز» را اعلام کرده بود. مطابق این طرح، با حمایت از بخش کشاورزی و با پرداخت یارانه و خرید عادلانه محصولات کشاورزی، این بخش می‌تواند از حالت سنتی خارج و به کشاورزی پیشرفته و مدرن تبدیل شود. به گفته رضایی اجرای این طرح می‌تواند تاثیر تحریم‌‌ها بر ایران را نیز خنثی کند.
محمد غرضی، دیگر نامزد ریاست جمهوری نیز خود را متعهد دانسته تا مشکل آلودگی هوا و ترافیک در کلان شهرها و پایتخت را جزو اولویت‌های دولتش بگذارد. با این حال او هنوز برنامه‌ای مدون در مورد چگونگی مقابله با مشکل آلودگی هوا ارائه نداده است. غرضی همچنین اعلام کرده است برنامه‌هایی برای احیاء دریاچه ارومیه دارد. او همچنین در پاسخ به انتقادی در زمینه سدسازی گسترده در ایران و تاثیرات منفی آن بر محیط زیست گفت چنان‌چه سدسازی علمی و برمبنای اصول توسعه پایدار انجام شود مغایرتی با محیط زیست ندارد. این در حالی است که انتقادهای فراوانی نسبت به موج سد سازی در دوران سازندگی در کشور وجود دارد و بخشی از بحران مدیریت آب مربوط به ساختن سدهای بدون مطالعه دانسته می‌شود.
حسن روحانی نیز کتابی با نام «امنیت ملی و محیط زیست» نوشته که هم اکنون آماده چاپ است و قرار است به زودی توزیع شود.
