ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا شامگاه چهارشنبه در کنفرانس خبری‌اش گفت که آمریکا همچنان در حال بررسی ایران به متن پیشنهادی هماهنگ‌کننده اروپایی برجام است و نمی‌تواند چارچوب زمانی مشخصی برای این پاسخ ارائه کند.
دولت ایران پاسخش به متن اتحادیه اروپا را روز ۱۵ اوت، ۲۴ مردادماه ارسال کرد. هنوز مشخص نیست که ایران به صورت مشخص چه پاسخی داده است و آیا چند عامل اختلافی باقیمانده حل خواهند شد یا نه. از خلال صحبت‌های مقام‌های روسیه، اروپا و ایران و دو گزارش پولیتیکو و وال‌استریت ژورنال چنین برمی‌آید که متن اروپا راه میانه‌ای برای راضی کردن همزمان ایران و آمریکا بوده و پاسخ ایران هم گویا در همین فضا تنظیم شده است.
وال‌استریت ژورنال ساعاتی پیش هم با انتشار آخرین به‌روزرسانی درباره روند احیای برجام از احتمال به بن‌بست‌رسیدن مجدد مذاکرات به دلیل خواسته‌های مطرح‌شده ایران و موافقت نکردن آمریکا با این خواسته‌ها سخن گفت.
در این مطلب به قلم لارنس نورمن اطلاعات جدیدی در مورد پاسخ ایران ذکر شده است. گویا ایران از خواسته تضمین آمریکا برای باقی ماندن در برجام در صورت تغییر دولت و تغییرات در کاخ سفید گذشته ولی در مقابل تضمین‌هایی برای باقی ماندن شرکت‌های غربی در ایران و حفاظت از قراردادهای آنها در صورت خروج مجدد آمریکا از برجام پیشنهاد داده است.
در بخش هسته‌ای هم در صورت خروج مجدد آمریکا از برجام، ایران تضمین مشخصی درباره اقداماتش برای غنی‌سازی و به کار گرفتن سانتریفیوژهای جدید و پرقدرت بلافاصله پس از آن شرایط احتمالی را طلب کرده است.
به بیان دیگر ایران می‌گوید که تضمین‌های مورد نظرش حفاظت از منافع اقتصادی‌اش از این توافق و برگشت‌پذیرشدن فوری و تضمینی همه توان هسته‌ای و رفع همه محدودیت‌ها به شکلی است که در توافق جدید هم بر آن صحه گذاشته شود.
مجلس چه کاره است؟
روز گذشته مجلس شورای اسلامی جلسه‌ای غیرعلنی برای بررسی روند احیای برجام برگزار کرد. روایت‌ها از جلسه غیرعلنی روز چهارشنبه ۲۶ مردادماه مجلس کاملاً متفاوت است.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که اکنون پرونده احیای برجام را در دست دارد، این جلسه را مفید خواند و درباره قدم‌های بعدی در صورت دستیابی به توافق تلویحاً گفت که مجلس شورای اسلامی نقشی در تأیید و رد آن نخواهد داشت. شمخانی گفت که متن توافق در شورای عالی امنیت ملی مطرح و به تصویب می‌رسد و گزارش آن برای مجلس ارسال می‌شود. این رویه‌ای متفاوت از اصل توافق برجام در سال ۱۳۹۴ است. در آن زمان مجلس شورای اسلامی – هرچند به صورت تشریفاتی – کمیسیونی برای بررسی برجام تشکیل داد و نهایتاً گزارش این کمیسیون در صحن مطرح و نمایندگان متن توافق را تأیید کردند.
حال علی شمخانی نقش مجلس را تنها دریافت گزارش کار از شورای امنیت ملی خواند و گفت: «مجلس قانون و مصوبه‌ای تحت قانون اقدام راهبردی دارد که خیلی در تقویت توان مذاکراتی جمهوری اسلامی ایران با توجه به پشتوانه فنی که فراهم کرد، داشته است. در این قانون وظیفه‌ای برای دو کمیسیون تخصصی خود یعنی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و انرژی ترسیم کرده است که در صورت توافق، گزارش اقدامات انجام گرفته به مجلس داده می‌شود.»
پیش به سوی بمب اتمی…
همزمان با اظهارات علی شمخانی، برخی نمایندگان مجلس نیز دیدگاه خود را از تحولات مربوط به برجام اعلام کردند. به صورت کلی انتقاد از متن اروپا و رعایت نشدن خطوط قرمز جمهوری اسلامی برآیند صحبت این نمایندگان است.
هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس که می‌گوید برخلاف دیگر نماینده‌ها از ابتدا در جریان جزئیات همه متن‌های مذاکره شده در ۱۶ ماه گذشته بوده است به انتخاب گفت که متن نهایی اروپا «دلخواه ایران نیست».
او دلیل نارضایتی ایران را چنین گفت: «در آن انتفاع اقتصادی وجود دارد و نه بحث تضمین و راستی‌آزمایی. این‌ها مواردی است که باعث شده که ایران به نتیجه نرسد. یعنی وقتی مجموعه شورای عالی امنیت ملی می‌بیند که نه انتفاع اقتصادی حاصل می‌شود، نه راستی‌آزمایی را امریکایی‌ها قبول می‌کنند و نه تضمین می‌دهند که دوباره از برجام خارج نشوند و تحریم اعمال نکنند و از این قبیل موارد، معلوم است که توافق به نتیجه نمی‌رسد. کل ماجرا این است که امریکا می‌گوید که ما می‌خواهیم به شما ظلم کنید و شما هم باید بپذیرد. بنابراین اگر به نتیجه نرسیدیم، علتش این است.»
روزنامه کیهان نیز در شماره روز پنج‌شنبه خود مطلبی به قلم حسین شریعتمداری منتشر کرد که در آن اصل تضمین گرفتن از آمریکا برای خارج نشدن از برجام یا انتفاع ایران را بی‌فایده دانست و گفت که ایران باید بگوید که در صورت خروج مجدد آمریکا از برجام از ان‌پی‌تی خارج خواهد شد.
«تنها تضمین قابل اعتماد و اطمینان‌آور این است که ایران هم در مقابل نقض عهد آمریکا دست به اقدامی بزند که انجام آن در اختیار خودش است و برای انجام آن به هیچ کانون و مرجع بیرون از دایره اختیارات خود، حتی شورای امنیت سازمان ملل نیز نیازی نداشته باشد. دقیقاً نظیر آنچه در طرح مجلس با عنوان «طرح راهبردی لغو تحریم‌ها» آمده بود. یعنی خودداری از انجام تعهدات خود. چاره‌سازترین پیشنهادی که می‌تواند و باید در توافق پیش روی گنجانده شود، آن است که ایران با صراحت و به روشنی اعلام کند، در صورت نقض عهد آمریکا، ایران از NPT خارج خواهد شد…و این، تنها – و تاکید می‌شود که تنها- تضمین قابل قبول و مؤثر است.»
اما مخالفت‌ها درباره احیای برجام یا متن پیشنهادی اروپا تنها به جریان اصولگرا محدود نبود. روز چهارشنبه روزنامه اعتماد گفتگوی ویدیویی‌اش با سعید لیلاز، از چهره‌های رسانه‌ای اصلاح‌طلب را منتشر کرد. او در این گفتگو گفت که مخالف احیای برجام است، نظام جهانی تغییر کرده و آمریکا رو به افول است و اقتدار و آرامش تنها از لوله توپ بیرون می‌اید نه توافق هسته‌ای. او در بخشی از صحبت‌هایش گفت که امیدوار است برجام احیا نشود و ایران بتواند با ساخت بمب اتمی یا در آستانه ساخت آن قرار گرفتن، معادلات را تغییر دهد. «در شرایط فعلی با توانایی ساخت بمب اتمی ایران امن‌تر است. فراموش نکنید، اسراییل در حال تجربه بدترین پیچیدگی‌های داخلی خودش است و نظام سرمایه‌داری غرب هم به همچنین. جهان بسیار جهان ناامنی است. روسیه برای سومین بار در تاریخ خودش امیدوار است که زمستان پیش رو، بتواند غرب را سر اوکراین به زانو در بیاورد. یک بار سال ۱۸۱۲ با ناپلئون این کار را کردند، یک بار با هیتلر این کار را کردند، الان امیدوارند این کار را باز هم انجام دهند. شواهد نشان می‌دهد که غربی‌ها این تهدید و این احتمال را جدی گرفته‌اند. هیچ دلیل وجود ندارد که ما خیال‌مان از آنها راحت‌تر باشد.»