کار کودکان همچنان یک از مسائل اجتماعی در ایران است. مسئولان بارها طرح‌هایی برای ساماندهی کودکان کار به‌اجرا گذاشته‌اند اما این طرح‌ها تاکنون موفق نبوده‌اند. مسئول کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان معتقد است طرح‌های سازمان بهزیستی کرامت انسانی کودکان را نقض و حقوق آن‌ها را نادیده می‌گیرد. او می‌گوید بسیاری از این طرح‌ها نه به‌منظور کاهش آسیب و منع کار کودکان که با هدف پاک کردن سطح شهرها از وجود کودکان کار اجرا می‌شوند.
آمار دقیقی از شمار کودکان کار در ایران وجود ندارد با این حال برخی کارشناسان مسایل اقتصاد شهری، تعداد آن‌ها را بین ۳ تا ۷ میلیون نفر می‌دانند. پرداختن به موضوع کودکان کار در نهادهای دولتی اولین بار در سال ۱۳۷۷ آغاز شد. از آن زمان تاکنون به‌رغم ارائه طرح‌های متعدد از سوی سازمان بهزیستی و دیگر نهادهای دولتی، آمار کودکان کار و مشکلات این کودکان با رشد چشمگیر روبه‌رو بوده است. تجربه طرح‌های ارائه‌شده برای جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار در سال‌های اخیر نشان از عملکرد غیر‌انسانی این نهادها در قبال کودکان کار دارد.
ضحی امیری، مسئول کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان چهارشنبه ۹ مهر در گفت‌وگو با «اعتماد آنلاین» در توضیح تأثیر طرح‌های سازمان بهزیستی برای ساماندهی کودکان کار گفت:
«در هیچ یک از دوره‌ها ارزیابی دقیقی از اثربخشی اجرای این طرح‌ها منتشر نشده است.»
در خردادماه سال گذشته بار دیگر طرح تازه‌ای برای ساماندهی کودکان کار به اجرا در آمد اما باز هم با اعتراض سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان حقوق کودک روبه‌رو شد. به‌گفته ضحی امیری، مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک هیئتی برای بازرسی و نظارت بر اجرای این طرح تشکیل داد، اما گزارش این هیئت نیز تاکنون منتشر نشده است.
امیری می‌گوید تا زمانی که به جای استفاده از رهنمودهای رویکرد پیشگیری، کنترل و کاهش در حوزه آسیب‌های اجتماعی تمرکز بر مقابله و مبارزه با آن گذاشته نشود این طرح‌ها به نتایج مطلوبی دست نخواهند یافت.
در آیین‌نامه مصوب ۱۳۸۴ ساماندهی کودکان کار چنین تعریف شده است:
«این فرایند به شکل یک ارتباط تقویت‌یافته مددکار اجتماعی با کودک خیابانی که جلب اعتماد و پذیرش ارتباط از سوی کودک خیابانی را به همراه دارد بایستی پیش رود.»
مسئول کمیته حقوقی انجمن حمایت از حقوق کودکان اما می‌گوید در عمل اجرای این طرح هیچ شباهتی به یک «ارتباط تقویت‌یافته» ندارد و «به‌گواه کودکانی که در مراکز ساماندهی حضور دارند، آن‌ها یا با توسل به زور و قوه قهریه سوار ماشین شده‌اند یا با وعده دادن یک غذای گرم و لباس».
ضحی امیری در این‌باره افزود:
«طرح ساماندهی کودکان کار در سطوح مختلف، کرامت انسانی کودکان را نقض و حقوق آن‌ها را نادیده می‌گیرد. مطابق ماده ۳ پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، در تمام اقدامات مربوط به کودکان که توسط مؤسسات رفاه اجتماعی عمومی یا خصوصی، دادگاه‌ها، مقامات اجرایی یا ارگان‌های حقوقی انجام می‌شود منافع کودک از اهم ملاحظات است.»
به‌گفته این فعال حقوق کودکان کار، این طرح‌ها «نه در فرایند اجرایی، نه در حضور هماهنگ سازمان‌ها و نهادهای همکار و نه در مرحله نظارت حتی بر اساس خود آیین‌نامه مصوب سال ۸۴ نیست، و در واقع منافع کودکان در طول اجرای این طرح در مقاطع مختلف مورد تهدید قرار می‌گیرد».
پیش از این نیز گزارش‌هایی از وضعیت وخیم چند مرکز نگهداری کودکان کار، از جمله مراکزی به نام یاسر و بعثت منتشر شده بود که بیش از ظرفیت خود کودکان را می‌پذیرند. در شهریورماه گذشته مأموران آتش‌نشانی شاهین‌شهر در پی تماس عده‌ای از شهروندان این شهر در استان اصفهان، شماری از کودکان کار را که در زیرزمین اداره بهزیستی محبوس شده بودند، نجات دادند. بعد مشخص شد که مأموران شهرداری و نیروی انتظامی به‌عنوان برنامه جمع‌آوی کودکان کار و خیابان این کودکان را به‌شکل ضربتی دستگیر کرده و به بهزیستی شاهین‌شهر تحویل داده‌اند و این اداره نیز بدون کوچک‌ترین امکاناتی کودکان را در زیرزمین نگه داشته بود. بازداشت خشونت‌آمیز کودکان کار و خیابان در ایران متداول و برخلاف «پیمان‌نامه جهانی منع خشونت علیه کودکان» است.
ضحی امیری وجود کودکان کار را به معضلات اقتصادی مربوط دانست و این تصور که پشت تمامی کودکان کار باندهای سازمان‌یافته‌ای وجود دارند را رد کرد:
«در وضعیت فعلی، کودکان در بسیاری از موارد به بازوی اقتصادی خانواده تبدیل شده‌اند و این تصور که کودکان کار عموماً توسط گروه‌هایی در حال رهبری هستند صرفاً نشانه عدم شناخت دقیق از مسئله است. همین موضوع درباره برخی اظهارات مبنی بر این‌که عده‌ای از کودکان بدون نیاز مالی کار می‌کنند هم صدق می‌کند.»
او تأکید کرد که اهداف اجرای بسیاری از طرح‌های ساماندهی کودکان کار «متمرکز بر پاک کردن سطح شهرها از وجود کودکان کار است نه پیشگیری، کاهش آسیب و منع کار کودک».
در ماه‌های اخیر به دنبال تشدید نگرانی‌ها از گسترده شدن شیوع کرونا در ایران، سازمان‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد حامی کودکان کار خواستار حمایت وزارت بهداشت و دیگر نهادهای دولتی از کودکان کار شده‌اند. در مقابل، سازمان‌ها و مراکز متولی دولتی نه تنها اقدام بایسته‌ای در این زمینه انجام نداده‌اند بلکه برخی مسئولان خبر از احتمال جمع‌آوری و قرنطینه این کودکان از سطح شهر داده‌اند. امین شاهرخی، مدیر بهزیستی استان تهران، اسفندماه سال جاری از جمع‌آوری کودکان کار مشکوک به بیماری کرونا و انتقال آن‌ها به سه مرکز نگهداری از این کودکان خبر داد.
بیشتر بخوانید: