بحران ناشی از پندمی ویروس جدید کرونا به تلاش‌هایی برای محدود کردن دامنه گسترش و مهار آن منجر شده است. برخی کشورهای آسیایی از جمله چین، کره جنوبی و تایوان از طریق داده‌های تلفن همراه شهروندان، افراد مبتلا و مشکوک به ابتلا به کرونا را ره‌گیری و از طریق یک نرم‌افزار به حاضران در آن منطقه علائم هشداردهنده ارسال می‌کنند. آن‌ها می‌گویند استفاده از این روش به مهار ویروس کرونا کمک می‌کند. در سایر کشورها از جمله در اروپا، بحث بر سر استفاده از این روش جریان دارد. کابینه هلند اعلام کرده است در حال بررسی این راهکار است تا بتواند با کمک آن محدودیت‌هایی را که برای حضور شهروندان در محل کار و تحصیل و مجامع عمومی برقرار کرده، گام به گام لغو کند. بحث در این باره که دولت و یا شرکت‌های فناوری واسطه ممکن است از اطلاعات کسب شده برای مقاصد دیگری استفاده کنند، جریان دارد.
هاوب مودحول (HUIB MUDHOL) روزنامه‌نگار روزنامه هلندی فولکس‌کرانت در ارتباط با نقشی که فناوری می‌تواند در مهار بحران کرونا داشته باشد با ماریچه اسخاکه (Marietje Schaake) نماینده پیشین پارلمان اروپا و رئیس موسسه صلح سایبری مستقر در ژنو گفت‌وگویی انجام داده است. ماریچه اسخاکه که باور ندارد پی‌گیری افراد از طریق داده‌های تلفن همراه راهکار مقابله با فراگیری کروناست، می‌گوید دولت‌ها و شرکت‌ها همواره در تلاش‌اند نفوذ خود را در فضای سایبری افزایش دهند. او هشدار می‌دهد: دقیقاً در یک وضعیت بحرانی ضروری است که هسته اصلی حقوق ما دست نخورده باقی بماند. و اگر حریم خصوصی خود را از دست بدهیم، نمی‌توانیم آن را بازپس بگیریم.
در ادامه برگردان بخش‌هایی از گفت‌وگو با ماریچه اسخاکه را می‌خوانید.
کرونا تنها نیامده، همراه با پندمی کرونا یک بیماری اطلاعاتی همه‌گیر (اینفودمی) هم فوران کرده است. این را ماریچه اسخاکه به ما هشدار می‌دهد.
به عنوان یک منتقد سایبری، ماریچه اسخاکه آمادگی بسیاری از مردم برای از دست دادن حریم خصوصی‌شان را درک نمی‌کند. زیرا به اعتقاد او، اگر حریم خصوصی‌ات را از دست دادی، دیگر نمی‌توانی آن را پس بگیری.
ناظران این مساله که سازمان‌های مدافع حفظ حریم خصوصی شهروندان جرات نمی‌کنند بگویند که استفاده از داده‌های تلفن همراه افراد ایده درستی نیست، را نگران‌کننده می‌دانند.
شباهت با ویروس واقعی قابل توجه است: ویروس اطلاعات از طریق رگ‌های اینترنت با بیشترین سرعت ممکن گسترش می‌یابد. اسخاکه: حتی ترمینولوژی آن شبیه به ویروس‌های پزشکی است: پیام‌ها ویروسی می‌شوند.
اگر یک نفر باشد که بتواند خطرات فناوری را توضیح بدهد، ماریچه اسخاکه است.
ماریچه اسخاکه (۴۱ ساله)، سال‌ها به نمایندگی از سوی لیبرال دمکرات‌های هلند موسوم به D66 در پارلمان اروپا با قدرت شرکت‌های بزرگ فناوری درگیر شد. او نقش مهمی در حذف هزینه های رومینگ (استفاده از شبکه تلفن همراه در خارج از کشور) و تصویب قانون بی‌طرفی اینترنت در اتحادیه اروپا ایفا کرد. او رئیس موسسه صلح سایبری مستقر در ژنو است. و اکتبر سال گذشته مدرس و مدیر مرکز سیاست سایبری دانشگاه آمریکایی استنفورد شد؛ در قلب سیلیکون‌ولی و در میان شرکت‌های بزرگ فناوری که او سال‌ها منتقد آن‌ها بود و حالا ناگهان به نظر می‌رسد که ویروس کرونا روح تازه‌ای در آن‌ها دمیده است. از این رو او، هشدار می‌دهد: در بحران‌هایی از این دست، باید مراقب مقررات فرارونده‌ای باشیم که حریم خصوصی شهروندان را به خطر می‌اندازند.
ما از طریق نرم‌افزارZoom با یکدیگر صحبت می‌کنیم، پلاتفرمی که در مدت زمان کوتاهی بسیار محبوب شده و مورد انتقاد هم قرار دارد. نمونه بارز پلتفرمی که به سختی می‌توان فهمید دقیقاً چگونه کار می‌کند و چقدر امن است. زمانی که بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس از طریق این پلتفرم گفتگویی انجام می‌داد و تصویر آن رابه صورت آنلاین منتشر کرد، شماره شناسه منحصر به فرد او برای همگان قابل رویت بود.
با این حال ما با هم از طریق این پلتفرم ارتباط برقرار کرده‌ایم، اما چرا؟ اسخاکه: «چون کار کردن با آن آسان است.» او توجیه هم دارد: دانشگاه استنفورد با Zoom قرارداد دارد. بنابراین کل دانشگاه هر روز در جلسات Zoom یا تالارهای مجازی آن است. «من حتی اگر چیز دیگری بخواهم، نمی‌توانم ایده‌آلیست باشم».
▪️هاوب مودحول:آیا اکنون مشکل دقیقاً همین نیست: ما از سرویس‌هایی استفاده می‌کنیم که آن‌ها را به اندازه کافی نمی‌شناسیم؟
ماریچه اسخاکه: چرا، به مرور اطلاعات بیشتری درباره Zoom به بیرون درز می‌کند. این داده‌ها محرمانه به فیسبوک می‌روند: این که همه مکالمات رمزگذاری نشده‌اند، این که رمز عبور ویندوز را می‌شود از طریق Zoom بازیابی کرد. این نشان می‌دهد که یک فرد معمولی چقدر کم می‌تواند در مورد چنین سرویس‌هایی اطلاعات کسب کند. و روش کار دائما در حال تغییر است. گوگل نیز این کار را انجام می‌دهد: الگوریتم جستجوی گوگل سالانه سه هزار و ۲۰۰ بار تغییر می‌کند. بنابراین حتی اگر بدانید چگونه کار می‌کند، یک روز بعد شیوه کار تغییر خواهد کرد. این مساله، هر نوع تجزیه و تحلیل یا نظارت مستقل را مشکل می‌کند. غیرقابل قبول است که هیچ مسئولیت‌پذیری در این زمینه وجود ندارد.
▪️چرا از Zoom استفاده می‌کنیم و نه از یک جایگزین؟
ــ: Zoom نماد یک مشکل بزرگ‌تر است: از آن جا که به سرعت رشد می‌کند، نوعی فشار بر روی افرادی ایجاد می‌کند که از آن استفاده نمی‌کنند. انتظار می‌رود آن‌ها هم همراهی کنند، زیرا همه از آن استفاده می‌کنند. این واقعیت، قدرت شرکت‌های پشت این پلاتفرم‌ها را افزایش می‌دهد. فیسبوک هم همین کار را می‌کند: حتی اگر از فیسبوک استفاده نکنید، همه جا مزایای آن به شما یادآوری می‌شود و این شرکت شما را تعقیب می‌کند. نمایندگان مجلس از طریق فیسبوک گفت‌و‌گوی زنده دارند و اگر در فیسبوک حساب کاربری نداشته باشید، نمی‌توانید به اعضای پارلمان دسترسی داشته باشید. علاوه بر این: Zoom خوب کار می‌کند. سهولت استفاده و سرعت بر حفظ بر حریم شخصی مقدم می‌شود.
فناوری در حال شکوفایی است. جنبه‌های منفی هم دارد. گزارش‌دهی‌ها مردم را نگران می‌کند، افراد از نظر دیجیتالی آسیب پذیر هستند، هکرها فعالند، حملات پیشینگ زیادی به بیمارستان‌ها صورت گرفته، همه این موارد را می‌توانید مشاهده کنید. اکنون بهترین و زشت‌ترین جنبه‌های فناوری در کنار هم قرار گرفته‌اند.
▪️بیایید با زشت شروع کنیم. در این بحران به چه چیزی باید توجه کنیم؟
ــ: به شرکت‌هایی که اطلاعات مربوط به مکان شهروندان را برای مقابله با بحران در اختیار دولت‌ها قرار می‌دهند. مانند گروه NSO، یک شرکت اسرائیلی که روزنامه‌نگاران و فعالان را هک می‌کند و به طور غیرمستقیم در قتل کمال کاشوکی روزنامه نگار سعودی نقش داشت و اکنون موقعیتی برای تطهیر خود و کسب اعتبار به دست آورده است. مشکل اصلی این است که به اطلاعات زیادی درباره شهروندان دسترسی پیدا کرده است. حالا موقعیت به نفع این شرکت شده. این هم نگران‌کننده است که سازمان‌های دفاع از امنیت سایبری شهروندان مانند Access Now جرات نمی‌کنند بگویند استفاده از داده‌های تلفن اشتباه است. آن‌ها فقط آن را مشروط می‌کنند.
آلید ولفسن، رئیس نهاد حفاظت از داده‌های شهروندان در هلند می‌گوید: «نمی‌خواهم در این شرایط صدایم را بلند کنم و از ضرورت حفظ حریم خصوصی بگویم.»
این قابل تامل است که سازمان‌های مدافع حفظ حریم خصوصی شهروندان، چطور خود را کنار می‌کشند. جمع آوری داده‌های تلفنی چه فایده‌ای دارد؟ چطور می‌شود با استفاده از این داده‌ها با ویروس کرونا مقابله کرد، به ویژه که ما در هلند تست گسترده ویروس کرونا نداریم. ما باید مراقب راه حل‌های دروغین هم باشیم.
▪️می‌تواند نشان دهد با چه کسانی در ارتباط بوده‌اید.
ــ: این را احتمالا می‌شود مشخص کرد. آن وقت معلوم می‌شود که من به سوپر مارکت رفته‌ام، از کنار ۴۰ نفر رد شده‌ام و ممکن است بعداً بیمار شوم. این دقیقاً به چه معنی است؟ آیا آن چهل نفر باید ردیابی و قرنطینه شوند؟ این اطلاعات تلفنی دقیقاً چه مشکلی را حل می‌کند؟
این گونه نظارت در حال حاضر در آسیا شدید است و مدام بر آن افزوده می‌شود. یک نرم‌افزار که شما را با رنگ سبز، نارنجی و قرمز مشخص و حیطه آزادی رفت و آمدتان را تعیین می‌کند. در تایوان، اگر باتری تلفن شما تمام شده باشد، پلیس به در خانه‌تان می‌آید. ما در اروپا باید مراقب باشیم که از مقررات استبدادی استفاده نکنیم. اگر به کارکرد استفاده از داده‌های تلفن برای مقابله با کرونا معتقدید، که من به آن معتقد نیستم، شرایط استفاده از داده‌ها را باید به دقت مشخص کنید. اما گرایش این است که برعکس عمل شود: اول انجام می‌دهیم، بعد مشخص می‌شود که مفید است یا نه. در صورتی که اگر چنین قدرتی یک بار واگذار شود، به ندرت می‌توان آن را بازپس گرفت.
▪️به چه چیز دیگری باید توجه کنیم؟
ــ: اطلاعات نادرست و گمراه‌کننده نقش بی‌سابقه‌ای پیدا کرده‌اند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) می‌گوید: اینفودمی به همان اندازه خطرناک است که پندمی. از آن جا که مردم نمی‌دانند چه چیزی را باید باور کنند، مشکل می‌شود راه‌حل‌های اثبات شده را به کار گرفت. در حالی که آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و مارک روته نخست وزیر هلند هر دو می‌گویند قطب‌نمای آن‌ها علم است و به رهنمودهای متخصصان استناد می‌کنند، در ایالات متحده، اطلاعات نادرست دقیقا از کاخ سفید منشاء می‌گیرد.
▪️منشأ آن خبرهای جعلی چیست؟
ــ: افرادی هستند که درپی کسب سودند، چای گیاهی و دمنوش می‌فروشند و در این وضعیت تبلیغ می‌کنند که چای گیاهی برای مقابله با ویروس موثر است. یک مؤلفه مذهبی هم وجود دارد: ویدیوی کشیشی که با انجام مناسک مذهبی در پی شکار ویروس است صدها هزار بار دیده شده. انگیزه جنایی یا ژئوپلیتیکی هم می‌تواند در میان باشد.
▪️دولت‌هایی که خبرهای گمراه‌کننده پخش می‌کنند؟
ــ: مطمئناً، در واقع جنگی بر سر روایت درست از ویروس در جریان است. پس از مهار ویروس در چین، این کشور در حال بازتعریف موقعیت خود به عنوان حل کننده بحران است. چین ایالات متحده را متهم به ایجاد بحران می‌کند: گفته می‌شود منشاء ویروس یک لابراتوار نظامی ایالات متحده است. همچنین وانمود می‌شود که دیگر تقریباً هیچ گونه ابتلایی در چین وجود ندارد. آمارهای رسمی درباره مرگ و میر در ووهان دستکاری شده و دهان پزشکانی که می‌خواستند درباره شیوع این بیماری همه‌گیر اطلاعاتی را به اشتراک بگذارند، بسته شده. حتی برخی از پزشکان ناپیدید شده‌اند.
▪️نتیجه چیست؟
ــ: نتیجه این است که مردم دیگر نمی‌دانند چه چیزی را باید باور کنند. در فضایی که مدام اخبار نادرست منتشر می‌شود اخبار درست و قابل اعتماد به سختی می‌توانند جایی برای خود بازکنند. این بدان معنی است که افراد از طریق اعمال خود می‌توانند سلامتی خود یا دیگران را به خطر اندازند. یا اعتماد به کارشناسان کاهش می‌یابد.
▪️فناوری در این میان چه نقشی دارد؟
ــ: Facebook و WhatsApp مکان های به اشتراک‌گذاری بسیاری از تئوری‌های توطئه و اسطوره‌ها هستند. مشاهده این مساله در گروه‌های بسته دشوارتر است. واتس‌آپ رمزگذاری شده، اما فیلم کشیشی را که با اجرای مناسک مذهبی در شکار ویروس کرونا بود، می‌شد به راحتی در گوگل یافت و در یوتیوب نگاه کرد. فناوری بی‌طرف نیست. شرکت‌های فناوری درپی کسب سودند. آن‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مردم را تا سر حد امکان در اینترنت نگه دارند. خبرهای با بار عاطفی سریعتر پخش می‌شوند.
▪️آیا فناوری در این بحران نیز به ما کمک می‌کند؟
ــ: ابتکارهای مثبت زیادی در جریان است. علاوه بر شرکت‌های فناوری که آماده کمک به بیمارستان‌ها هستند، هکاتون‌هایی هستند که مشترکا تلاش می‌کنند با استفاده از بهترین فن‌آوری‌ها کانالی برای رسیدن به اطلاعات قابل اعتماد در اینترنت ارائه دهند. سازمان بهداشت جهانی با واتس‌اپ وارد همکاری شده است. تماس با WHO عالی عمل می‌کند: با ارسال یک پیام، منویی با ۹ گزینه دریافت می‌کنید حاوی آخرین اطلاعات قابل اعتماد در یک داشبورد تعاملی. من به ندرت چنین وسیله اطلاعاتی خوب از یک سازمان بین‌المللی دیده‌ام.
▪️یعنی شرکت‌های فناوری اطلاعات غلط را شایع می‌کنند و همزمان با آن می‌جنگند؟
ــ: شرکت‌های بزرگ فناوری نه تنها تونل به اشتراک‌گذاری اطلاعات غلط هستند، بلکه بیش از هر زمان دیگری با آن مبارزه می‌کنند. گوگل مقالات حاوی اطلاعات نادرست را در نتایج جستجو نشان نمی‌دهد. توییتر پیام‌های مضر را حذف می‌کند، حتی اگر از رئیس جمهور برزیل باشند. اکنون بیش از همیشه تمایل به مقابله با اطلاعات غلط وجود دارد. Spotify به RIVM (اداره بهداشت و سلامت هلند) رجوع می‌دهد. اگر در یوتیوب درباره موضوعات بحث‌برانگیز حول کرونا جستجو کنید، گوگل اطلاعات RIVM را در YouTube قرار می‌دهد. من بدبینانه می‌گویم: پس ممکن است.
▪️آیا این تلاش‌ها قانع‌کننده هستند؟
ــ: این تلاش‌ها به‌ویژه هوشمندانه هستند. وابستگی این شرکت‌ها بیش از همیشه است و همه این را احساس می‌کنند. آن‌ها می‌خواهند نشان دهند که به مسئولیت اجتماعی خود عمل می‌کنند. اما ما هنوز خیلی چیزها را نمی‌دانیم: در عمل، چه میزان اطلاعات نادرست وارد سیستم‌های این شرکت‌ها می‌شود و چه دخالت‌هایی انجام می‌شود؟ الگوریتم‌ها چقدر خطا می‌کنند؟ در سیلیکون‌ولی بهترین محققان رسانه‌های اجتماعی را دیده‌ام که توضیح می‌دهند دسترسی به داده‌های درست برای تحقیق چقدر کار پیچیده‌ای است. حتی مهندسانی که در شرکت‌های بزرگ فناوری کار می‌کنند هم به جزئیات مهم دسترسی ندارند. آین جاست که از خود می‌پرسی چه کسی بر این کنش و واکنش احاطه دارد؟
همین شرکت‌ها اکنون هوشمندانه در حال پاسخگویی به بحران هستند: کمیسیون اروپا با افتخار می‌گوید که یوتیوب و نتفلیکس سرعت را چنان کاهش داده‌اند که هیچگونه ازدحامی در اینترنت ایجاد نشود. این همان کمیسیونی است که قرار بود مقرراتی علیه این شرکت‌ها وضع کند. کارت‌ها دوباره جابجا می‌شوند.
▪️حکم نهایی چه می‌تواند باشد؟
ــ: هنوز خیلی زود است در این باره نتیجه‌گیری کنیم، ما در میانه‌ی بحران هستیم. ممکن است بعدا فکر کنیم:ای وای، ما که به هر حال به این معدود شرکت‌های تبلیغاتی بزرگ آمریکایی وابسته هستیم. یا این که سیاستمداران متوجه شوند این شرکت‌ها چقدر حیاتی هستند و کلید راه‌کارهایی که نیازمند همکاری هستند و پارلمان‌های ملی به آن دسترسی ندارند را در اختیار ما قرار دهند.
اکنون این مساله حائز اهمیت بسیار است: مراقب باشید که گام‌های برگشت‌ناپذیر برداشته نشود. شرکت‌ها و دولت‌ها همواره در پی دستیابی به اطلاعات بیشتر، قدرت آنلاین بیشتر، و تسخیر بازارها هستند. در شرایط فشار، همه چیز همه چیز سیال می‌شود. اما دقیقاً در یک وضعیت بحرانی ضروری است که هسته اصلی حقوق ما دست نخورده باقی بماند.
برگرفته از فولکس کرانت