با ورود ویروس کرونا به ایران بازگشت مهاجران افغانستانی به کشورشان ۱۰۰ درصد بیشتر شده است. وزارت مهاجران افغانستان گفته تعداد افغان‌‌هایی که از ایران باز می‌گردند، در روزهای سال نو تا ۱۵۰۰ نفر در روز کاهش یافته اما پیش بینی می‌کند بعد از پایان تعطیلی‌های سال نو مانند قبل از نوروز به ۱۰ تا ۱۵ هزار نفر در روز افزایش یابد.
تعدادی از آنهایی که بازگشتند، ویروس کرونا را با خود به افغانستان بردند و آنها که ماندند، با مشکلاتی در دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی روبه‌رو هستند.
بسیاری از افغانستانی‌های مقیم ایران، حاشیه‌نشین هستند. آنها در مناطق فقرنشین شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و مشاغلی دارند که هم امکان ابتلای آنها به بیماری های همه‌گیر مانند کووید۱۹ را بالا می‌برد، هم خانه‌نشینی و قرنطینه برایشان ممکن نیست. حضور و تردد در شهر هم بخش اجتناب‌ناپذیری از زندگی آنهاست. با این حال برای این گروه آسیب‌پذیر، دسترسی نداشتن به خدمات بهداشتی بدون تبعیض و هزینه بالای درمان یک معضل بزرگ‌تر است.
مهاجران غیرقانونی، آسیب‌پذیرترین گروه
مهاجران افغانستانی ساکن ایران سه‌دسته‌اند. یک دسته آمای شی نام دارند و پناهنده حساب می شوند. دسته دوم افراد دارای گذرنامه هستند که با ویزا در ایران حضور دارند و دسته سوم مدرکی ندارند. این گروه برای دریافت هرگونه خدماتی، دچار مشکل‌اند و امکان ورود و ثبت نام در سامانه‌های رسمی برایشان وجود ندارد. گفته می‌شود ۷۰۰-۸۰۰ هزار نفر مهاجر غیرقانونی در ایران حضور دارند.
گزارش‌های متعددی از برخورد تبعیض‌آمیز با مهاجران افغانستانی مبتلا یا مشکوک به کووید۱۹ منتشر شده است. این مهاجران می‌گویند یا به آنها تخت و خدمات بهداشتی داده نشده یا هزینه‌های سنگینی هنگام ترخیص از آنها دریافت شده است، اما مهدی محمودی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور ایران اعلام کرده برای پیشگیری از گسترش بیماری کرونا در میان اتباع خارجی تدابیری اندیشیده شده و این نهاد در ارایه خدمات و مراقبت‌های بهداشتی هیچگونه تبعیضی بین اتباع خارجی و ایرانی قائل نیست. او این تدابیر را «چاپ و توزیع بروشورهای آموزشی ویژه اتباع خارجی، تأکید بر سرکشی مداوم از مهمانشهرها و اردوگاه‌های مراقبتی، انجام تست تب سنجی از اتباع خارجی و تعطیلی مدارس مهمانشهرها طبق مقررات اعلامی از سوی وزارت آموزش و پرورش» اعلام کرده است.
با این حال، مهاجران افغانستانی در سامانه وزارت بهداشت ایران برای غربالگری کرونا امکان ثبت اطلاعات خود را ندارند. برای ثبت نام در سامانه غربالگری برای پیشگیری، شناسایی و مراقبت افراد جامعه در مقابل بیماری کرونا طراحی شده، باید کدملی داشت.
اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور و وزارت بهداشت اما اعلام کرده که مهاجران افغانستانی می‌توانند به سامانه «سیب» (سامانه معاونت بهداشت وزارت بهداشت) مراجعه کنند و با وارد کردن کد آمایشی یا شماره گذرنامه‌شان در این سامانه ثبت‌نام کنند. اما این امکان هم تنها محدود به مهاجرانی است که کارت اقامت دارند و مهاجران غیرقانونی از این امکان محرومند.
رضا رضایی، رییس اداره بودجه و اعتبارات معاونت درمان وزارت بهداشت، گزارش‌های منتشر شده درباره گرفتن پول هنگام ترخیص بیماران افغانستانی را رد کرده و گفته مبتلایان به کرونا در بیمارستانهای مشخص شده از سوی وزارت بهداشت بستری می‌شوند.
او گفته: «بیمارانی که نیاز به بستری نداشته باشند دارو دریافت می‌کنند و به خانه می‌روند. بین بیماران ایرانی و افغانستانی هم هیچ فرقی گذاشته نمی‌شود. چراکه همانطور که یک بیماری ایرانی می‌تواند کرونا را در سطح شهر گسترش دهد یک بیمار افغانستانی هم می‌تواند. بنابراین افغانستانی‌ها هم درمان می‌شوند. اگر نیاز به بستری هم داشته باشند بستری می‌شوند. تا جایی هم که من می‌دانم تا به حال هیچ پولی از افغانستانی‌ها گرفته نشده است.»
رضایی مدعی شده که سالانه بیش از ۳۰ میلیارد تومان برای درمان رایگان بیماران افغانستانی هزینه می‌شود.
با این حال، تبعیض در برخورد با مهاجران افغانستانی تنها در نهادهای رسمی دیده نمی‌شود. بنا برگزارش‌هایی که از سوی مهاجران رسیده، بعضی داروخانه‌ها به افغانستانی‌ها ماسک و الکل نمی‌فروشند. حتی سفیر افغانستان در تهران نیز گفته شکایت‌هایی در شبکه‌های اجتماعی مبنی بر عدم پذیرش بیماران افغان در بیمارستانهای ایران شده که سفارت «به دقت بررسی کرده و با مراجع ایرانی» در میان گذاشته است.
عبدالغفور لیوال گفته مراجع ایرانی به او اطمینان داده‌اند که در زمینه آزمایش و درمان بیماران کرونا در ایران «تبعیض و تفکیک» وجود ندارد.
سفیر افغانستان در عین حال گفته اگر به صورت مستند در بیمارستان مشخص از پذیرش مهاجران افغان خودداری شده باشد، اتباع این کشور می‌توانند موضوع را با سفارت افغانستان در تهران مطرح کنند، تا پیگیری شود.
سفارت افغانستان در اعلامیه‌ای گفته: «مسؤلین امور دیپلوماتیک جمهوری اسلامی ایران اطمینان داده‌اند که شفاخانه‌های موظف برای تداوی مریضان مصاب به کرونا برای همه بیماران‌شان خدمات یکسان و متناسب با وضعیت هر مریض را ارائه می‌نمایند و این نمایندگی در این مورد با مریضان متعدد افغان که در شفاخانه‌های شهرهای مختلف ایران بستری می‌باشند در تماس بوده و در این زمینه اطمینان کامل وجود دارد.»
بیمارانی که در آمار نمی‌گنجند
در شرایطی که تعداد دقیق مهاجران غیررسمی افغانستانی در ایران مشخص نیست و ورود و خروج آنها به دقت ثبت نمی‌شود، نمی‌توان گفت که چه تعداد از آنها به بیماری کووید۱۹ مبتلا شده‌اند.
عبدالغفور لیوال، سفیر افغانستان در تهران در این زمینه اعلام کرده «با وجودی که مکررا از مراجع مربوط معلومات خواستیم اما مسئولان ایرانی آمار دقیق یا تقریبی از شمار مبتلایان افغان به کرونا در ایران در اختیار سفارت قرار نمی‌دهند.
لیوال گفته آمار فوت‌شدگان افغان بر اثر کرونا در ایران که در رسانه‌ها گزارش شده نیز بنا به منابع رسمی نیست.
اما وزارت مهاجران افغانستان گفته ۱۶ تبعه این کشور در اثر بیماری کرونا در ایران جان باخته‌اند.
رضا باهر، معاون سخنگوی این وزارتخانه هم تایید کرده که آمار دقیق مبتلایان افغانستانی به کووید۱۹ در دست نیست زیرا وضعیت اضطراری در ایران به شکلی نیست که این آمار به دست بیاید.
مقام‌ها در افغانستان می‌گویند اکثر کسانی که به ویروس کرونا مبتلا شده‌اند، مهاجرانی هستند که از ایران بازگشته‌اند و بقیه بیماران نیز با این افراد در تماس بوده‌اند.
در چنین شرایطی، برگشت مهاجران غیرقانونی باید از طریق اردوگاه‌های مراقبتی انجام شود و تحت نظارت سازمان جهانی مهاجرت باشد ولی اغلب این مهاجران غیرقانونی وارد ایران می‌شوند.
کنترل خروج مهاجران افغانستانی از این رو ضروری است که در صورت ابتلای آنها به کرونا و دریافت نکردن خدمات بهداشتی دوباره به ایران برمی‌گردند و به این ترتیب ممکن است موج دیگری از شیوع کرونا از این طریق ایجاد شود.