حمله گروه «انصارالله»، شبه‌نظامیان شیعه حوثی یمن، به تأسیسات نفتی “آرامکو”ی عربستان به یکی از مسائل عمده در افزایش تنش‌ها با ایران بدل شده است. عربستان در جریان نشست فوق‌العاده اتحادیه عرب جمهوری اسلامی را به دست‌داشتن در حمله پهپادی حوثی‌ها متهم کرد. اما آیا تنها دلیل حمله حوثی‌ها به عربستان اطاعت آنها از جمهوری اسلامی است‌؟

محل حدودی حمله پهپادهای حوثی که روی خط لوله نفت شرقی ـ غربی عربستان صورت گرفت ــ عکس: گوگل مپز

حوثی‌ها سه‌شنبه ۱۴ مه / ۲۴ اردیبهشت مسئولیت حمله هفت پهپاد به تأسیسات نفتی عربستان را در «جواب به تجاوزهای مداوم و محاصره مردم» پذیرفتند.

این حمله یک خط لوله عمده را در غرب ریاض، پایتخت عربستان هدف قرار داد و سبب شد که انتقال بخشی از نفت در عربستان به مدت یک روز مختل شود. دو روز پیش از آن نیز خبر خرابکاری در چهار نفت‌کش در بندر فجیره (دو نفتکش سعودی و یک نفتکش متعلق به نروژ و یک نفتکش متعلق به امارات) منتشر شده بود. حوثی‌ها هرگز مسئولیت حمله به بندر فجیره را نپذیرفتند.

این حملات در پس‌زمینه افزایش تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران رخ دادند. چند روز پیش‌تر از انتشار خبر خرابکاری نفتکش ها در فجیره، وزارت دفاع آمریکا با ارسال ناو هواپیمابر، سپر دفاع ضدموشکی، و بمب‌افکن برای مقابله با «تهدید ایران» خبر داده بود.

جمهوری اسلامی پیش از آن تهدید کرده بود که در پاسخ به تلاش آمریکا برای «به صفر رساندن» صادرات نفت ایران، صادرات نفت از منطقه را مختل خواهد کرد. خط لوله‌ای که در عربستان هدف قرار گرفت، خط لوله «شرقی‌ـ‌غربی» بود که تأسیسات بقیق در شرق را به شهر ساحلی ینبع متصل می‌کند. این خط لوله، راه بدیلی برای صادرات نفت عربستان از طریق دریای سرخ به جای خلیج فارس و تنگه هرمز فراهم می‌کند.

ایالات متحده، عربستان و متحدان دیگرشان در خاورمیانه انگشت اتهام را به سوی جمهوری اسلامی نشانه گرفته‌اند. جان بولتون، مشاور ارشد امنیت ملی کاخ سفید پنج‌شنبه ۳۰ مه در لندن، جمهوری اسلامی را به تأمین تسلیحات برای حوثی‌ها متهم کرد[1].

حکومت سعودی همان روز نمایشگاهی از تسلیحات مورد استفاده حوثی‌ها در فرودگاه بین‌الملل ملک عبدالعزیز در جده برپا کرد و بازمانده موشک‌ها، پهپادها، قایق‌ها و تجهیزات نظامی دیگری را به نمایش گذاشت که به گفته مقام‌های سعودی، ایران برای انصارالله یمن ارسال کرده است[2].

اما آیا فحوای کلام واشنگتن و ریاض این است که دستور حملات حوثی‌ها به عنوان یک گروه شبه‌نظامی تحت حمایت جمهوری اسلامی از سوی تهران صادر شده؟ نگاهی به وضعیت کنونی یمن و سخنان رهبران انصارالله، اثبات چنین ادعایی را دشوار می‌کند.

صلح، دور از دست

برای درک وضعیت اضطراری در یمن، کافی است به آخرین نقشه «برنامه جهانی غذا» در مورد راه‌های باز برای دسترسی به مردم نیازمند به آب و غذا و دارو نگاهی بیندازیم (جاده‌های قرمز و زرد در قسمت چپ تصویر مانعی در برابر امدادرسانی موثر هستند)[3]:

آخرین نقشه راه‌ها و بندرها و فرودگاه‌ها برای امدادرسانی در یمن

هرچند شش ماه قبل، پس از توافق حوثی‌ها و نیروهای وفادار به عبد ربه منصور هادی در سوئد، دورنمای صلح زنده شد، حالا دستیابی به این هدف از پیش دشوارتر به نظر می‌رسد.

ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی و امارات متحده از ۲۶ مارس ۲۰۱۵ مداخله نظامی در یمن را آغاز کرد. حمله عربستان پس از تسخیر پایتخت به دست شبه‌نظامیان حوثی و برکناری عبد ربه منصور هادی،‌ رئیس‌جمهوری قانونی بود.

نامه پنج صفحه‌ای منصور هادی ۲۲ مه به آنتونیو گوترش،‌ دبیرکل سازمان ملل نمونه بارزی از شکست‌ تلاش‌ها در راستای صلح بود. هادی در این نامه به مارتین گریفیتس،‌ فرستاده ویژه ملل متحد به یمن تاخت: «او فهم اندکی از ماهیت نزاع ادامه‌دار یمن دارد».

هادی هشدار داد که «نمی‌توانم موارد نقض [تعهدات از سوی] فرستاده ویژه را ــ که دورنمای دست‌یابی به یک راه‌حل را تهدید می‌کنند ــ تحمل کنم».

نیروهای وفادار به منصور هادی می‌گویند خروج یک‌جانبه حوثی‌ها از سه بندر در استان حدیده «نمایشی» بوده است و انصارالله کنترل بندرها را به نیروهای خودشان تحت نام و یونیفرم متفاوت دیگری واگذار کرده است. گریفیتس اما در گزارش به سازمان ملل نوشته بود: «نیروهای نظامی انصارالله اکنون سه بندر را ترک کرده‌اند … این پیشرفت به سازمان ملل اجازه خواهد داد تا “نقش هدایت‌کننده‌اش” را در حمایت از شرکت بنادر دریای سرخ یمن در مدیریت و بازرسی در بندرها ایفا کند.»

از سوی دیگر،‌ گریفیتس حوثی‌ها را «یک حکومت دو فکتو» [غیررسمی اما موجود] به حساب می‌آورد و این مسأله به نظر حامیان هادی مشروعیت دولت رسمی را به خطر می‌اندازد. پارلمان یمن چند روز پیش از این نامه از دولت هادی خواسته بود که مذاکرات صلح به میانجی‌گری سازمان ملل را متوقف کند.

محمد علی حوثی، رهبر شورای عالی حوثی‌ها نامه هادی را با یک توئیت پاسخ داد: «نامه هادی تلاشی مذبوحانه برای مانع‌تراشی بر سر صلح و اجتناب آشکار از توافق سوئد است».


محاصره یمن و جلوگیری از ورود کالاها و اقلام اساسی همچون غذا و دارو، تخریب جاده‌ها و بیمارستان‌ها و مدرسه‌ها در جنگ داخلی، شیوع بیماری‌ و خشکسالی و قحطی، و بمباران غیرنظامیان همگی یمن را به وخیم‌ترین فاجعه انسانی جهان معاصر بدل کرده است.

با افزایش فشارها بر عربستان پس از انتقادهای سازمان‌های امدادرسان بین‌المللی و کشته‌شدن کودکان در بمباران‌ها و قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار سعودی، بالاخره ۱۳ دسامبر ۲۰۱۸ (۲۲ آذر ۹۷) طرفین در سوئد با همکاری سازمان ملل به توافق‌هایی برای صلح دست یافتند. موضوع توافق اتش‌بس در بندر الحدیده و تبادل اسرا بود.[4]

بندر الحدیده یکی از مهم‌ترین بندرهای یمن برای دریافت اقلام اساسی همچون دارو و غذا است. بر اساس این توافق حوثی‌های یمن متعهد شدند کنترل این بندر استراتژیک را در اختیار نیروهای محلی قرار دهند.

توقف مبارزه‌های خونین در تعز یکی دیگر از مفاد قرارداد بود. با این حال، با گذشت نزدیک به شش ماه، هنوز طرفین به این توافق عمل نکرده اند و یکدیگر را از همان آغاز به نقض توافق متهم می‌کنند. انصارالله دوم فروردین ریاض را به عدم اجرای توافق تبادل زندانیان متهم کرد و به سازمان ملل گفت که «باید سعودی‌ها را پای میز مذاکرات حاضر کند چون آنها مانع‌تراشی و کارشکنی می‌کنند. آنها هستند که تصمیم می‌گیرند و نه دولت یمن.»

همزمان حملات به سازمان ملل ادامه داشته است. معمر الاریانی،‌ وزیر اطلاعات دولت منصور هادی ۲۹ مه سازمان ملل را به تأمین خودروهای زره‌پوش برای حوثی‌ها متهم کرد. این خودروها اما برای کار امداد و خنثی‌سازی مین در الحدیده ارسال شده‌اند.


در شرایط ترسیم‌شده بالا که تلاش‌های بین‌المللی برای صلح نتیجه نداده‌اند، حملات حوثی‌ها به عربستان به عنوان رهبر ائتلاف عربی در حال مداخله در یمن شگفت‌آور نیست. آنها دشمن یکدیگر هستند.

حملات حوثی‌ها و ناسیونالیسم یمنی

ساموئل رمانی،‌ پژوهشگر جنگ داخلی یمن در مقاله‌ای در روزنامه «واشنگتن‌پست» درباره علت حمله پهپادی حوثی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان می‌نویسد:

«هرچند شاید بتوان حملات پهپادی حوثی‌ها را با میل ایران به انتقام‌گیری از اقدام آمریکا در بیرون‌کردن تهران از بازارهای جهانی انرژی توضیح داد، این استدلال تنها بخشی از داستان را روایت می‌کند. بر اساس پژوهشم درباره جنگ داخلی یمن تصور می‌کنم که این حملات پهپادی را بتوان تا حدی با ناامنی‌های داخلی درون جنبش حوثی‌ها توضیح داد، زیرا شمار زیادی از مقام‌های حوثی در ماه‌های اخیر به جبهه عربستان سعودی پیوسته‌اند».

جنگ داخلی یمن به بحران انسانی انجامیده است

به نوشته او، یک،‌ حمله‌های پهپادی حوثی‌ها می‌تواند حمایت از آنها در شمال یمن را افزایش دهد و میل به انتقام‌جویی علیه “غارت فرضی” منابع نفتی یمن به دست عربستان سعودی را ارضا کند؛ دو، قابلیت حوثی‌ها در پاسخ‌گویی به بمباران‌های سعودی را به رخ بکشد؛ سه، پیوستگی و انسجام بین نخبگان جنبش را حفظ و از پیوستن شمار بیشتری از آنها به عربستان جلوگیری کند؛ و چهار،‌ تصویر ترسیم‌شده از حوثی‌ها به عنوان یک گروه تروریست را که به اهداف غیرنظامی حمله می‌کند، تغییر دهد.

سرقت نفت‌های یمن به دست عربستان یکی از گفتارهای غالب ناسیونالیسم در این کشور از ۱۹۸۴ ــ سال کشف نفت در شمال یمن ــ بوده است. مقامات حوثی‌ها در ماه‌های اخیر بارها به این نکته در سخنرانی‌هایشان اشاره کرده اند. وزارت نفت حوثی‌ها اکتبر ۲۰۱۸ ریاض را به انتقال نفت یمن به دریای عربی متهم کرد. در ۲۹ ژانویه نیز وزارت خارجه حوثی‌ها مدعی شد که عربستان هزینه جنگ در یمن را با «غارت» منابع نفتی یمن تأمین می‌کند و خواستار واکنش جامعه بین‌الملل شد.[5]

رمانی می‌نویسد: «با توجه به این ادبیات و در غیاب هرگونه حمایت بین‌المللی از حوثی‌ها، شگفت‌اور نیست که حوثی‌ها برای نشان‌دادن اینکه در برابر ضبط نفت یمن به دست عربستان اقدام عملی خواهند کرد، به زور روی آوردند.»

«عامل ایران نیستیم»

جمهوری اسلامی تا کنون ارسال تجهیزات و موشک به یمن را رسماً تکذیب کرده است. با این حال، مواضع فرماندهان نظامی و برخی دیگر از مقامات حاکی از تلاش دیگری در تهران هستند: تلاش برای ترسیم تصویر مقتدری از جمهوری اسلامی که کنترل امور را در یمن در دست دارد.

روزنامه کیهان با تیترکردن حمله موشکی حوثی‌ها به امارات و عربستان پیش از این جنجال‌ساز شده بود.

علی فدوی، جانشین فرمانده سپاه ۹ خرداد نیز در گفت‌و‌گو با شبکه سه تلویزیون دولتی ایران درباره حمایت از حوثی‌ها گفت: «ما طبق قرآن موظفیم هر قدر می‌توانیم کمک کنیم و این کار را هم می‌کنیم. اما این خودشان هستند که این توانمندی را به وجود آورده‌اند.»

اما خود حوثی‌ها می‌گویند که آنها عامل ایران نیستند و به دلیل محاصره، نمی‌توانند از ایران سلاح دریافت کنند.

محمد علی حوثی ۲۶ اردیبهشت در گفت‌و‌گو با شبکه جهانی بی‌بی‌سی گفته بود:

«هر زمان که به جنگ یمن اشاره می‌شود، به ایران نیز اشاره می‌شود اما ما خود قادر به تصمیم‌گیری هستیم… چطور می‌توانیم موشک و دیگر تجهیزات نظامی را از ایران و مکان‌های دیگر وارد کنیم؟ برخی از موشک‌ها ۱۲ متر طول دارند. چطور می‌توانیم چنین موشک‌هایی را وارد الحدیده کنیم در حالیکه نمی‌توانیم حتی یک قرص نان واردالحدیده کنیم؟ الحدیده تحت کنترل سازمان ملل است و آنها از آنچه وارد این منطقه می‌شود یا از آن خارج می‌شود، اطلاع دارند.»

محمد علی حوثی درباره حمله پهپادی انصارالله به ایستگاه پمپاژ نفت عربستان سعودی گفت: «این پهپادها تولید محلی است. بخشی‌هایی از این پهپاد را از آمریکا، چین و کشورهای به دست آوردیم و این پهپادها را به صورت محلی تولید کرده‌ایم.»

نیک واترز، یک پژوهشگر بریتانیایی پهپادها به شبکه خبری «ان پی آر» پهپادهای مورد استفاده حوثی‌ها را پهپادهای ساده‌ و کوچکی توصیف کرده است که مواد منفجره حمل می‌کنند و در مقصد منفجر می‌شوند.

پهپادها در جنگ علیه ترور از سوی آمریکا به کار گرفته شدند. سالانه صدها تن در حملات پهپادی آمریکا در خاورمیانه و افغانستان و پاکستان و برخی کشورهای آفریقایی کشته می‌شوند. کارشناسان هشدار داده بودند که این استفاده افراطی از پهپادها در زمان رئیس‌جمهوری‌های دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا، می‌تواند به آفریدن وضعیت جنگ دائمی کمک کند.

حالا به گفته کارشناس بریتانیایی،‌ تولید پهپادهای کوچک همچون پهپادهای حوثی‌ها در سال‌های اخیر در سرتاسر خاورمیانه رو به افزایش است و نحوه حمله با آنها نیز بدین ترتیب: بمبی به آنها وصل می‌شود، مسیر تا مقصد در جی‌پی‌اس آنها وارد می‌شود، و آنها با رسیدن به مقصد منفجر می‌شوند. به گفته واترز، «نسبتاً ساده، اما بسیار موثر»[6].

با این حال، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که سازمان ملل مبدأ برخی قطعات موشک‌های حوثی‌ها را ایران می‌داند.

به علاوه، روزنامه اسرائیلی «جروزالم پست» ۲۹ مه در گزارشی مدعی شد که رادیوی حوثی‌ها هفته گذشته از شنوندگانش خواسته که برای کمک به حزب‌الله لبنان،‌ گروه شیعی که ظاهراً به لحاظ مالی بحران‌زده است، پول هدیه بدهند. حزب‌الله در یمن از انصارالله حمایت می‌کرد و نیروهایی را بر اساس گزارش‌ها به یمن فرستاده بود. اگر این روایت درست باشد، جمهوری اسلامی دست‌کم اکنون توان حمایت مالی مستقیم از متحدی چون حزب‌الله را ندارد[7].

سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان خواهان برخورد جدی جامعه بین‌الملل با ایران به دلیل حملات حوثی‌ها به این کشور شده است. اما کدام عامل در ادامه این حملات موثرتر است،‌ دخالت ایران، یا ادامه جنگ و بحران انسانی در یمن؟

یادداشت‌ها و منابع:

[1]  وال استریت ژورنال

[2]  عرب نیوز

[3] شبکه امدادرسانی بین‌المللی

[4] هرچند برخی قدرت‌های اروپایی همچون آلمان صادرات سلاح به عربستان را متوقف کرده بودند، فروش سلاح‌ها در ماه‌های اخیر از سر گرفته شد. مثلاً: زمانه

[5] واشنگتن پست

[6] ان پی ار

[7] جروزالم پست

در همین زمینه:

درخواست سران عرب از ایران: پرهیز از دخالت در امور کشورهای عربی