روز جهانی آزادی مطبوعات سوم مه / ۱۳ اردیبهشت در زمانه‌ای فرا می‌رسد که روزنامه‌نگاران در بسیاری از نقاط جهان تحت فشار قرار دارند. ایران نیز در میان یکی از دشوارترین کشورها برای روزنامه‌نگاربودن است. رضا معینی، مسئول میز افغانستان و ایران گزارشگران بدون مرز در گفت‌و‌گو با «زمانه» وضعیت آزادی مطبوعات و اطلاع‌رسانی در جهان را به طور کلی «رو به وخامت» توصیف می‌کند و درباره ایران می‌گوید: «وضعیت روز به روز بدتر می‌شود.»
🔘 رضا معینی وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی در جهان را به طور کلی نگران‌کننده ارزیابی می‌کند و درباره ایران به طور خاص می‌گوید: « ایران هرگز نتوانسته از ۱۵ کشور آخر رده‌بندی بالاتر بیاید. هیچ کدام از رئیس‌جمهوری‌های ایران در طی این مدت ــ نه آقای خاتمی در دور آخر، نه آقای احمدی‌نژاد، نه آقای روحانی ــ نتوانسته‌اند در بهبود وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی اقدامی کنند. در این میان آقای وعده‌های آقای روحانی عملاً به هیچ وجه تحقق نیافت؛ آن هم به‌ویژه پس از وضعیت به‌وجودآمده در پی اعتراضات مردمی ۱۳۸۸ و انتظارهای پرشماری که از او می‌رفت».این گفت‌و‌گو را در ادامه بشنوید. |
جهانی رو به وخامت در عرصه آزادی اطلاع‌رسانی
تازه‌ترین گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز درباره آزادی رسانه‌ها در کشورهای مختلف جهان اواخر آوریل منتشر شد.
بر اساس رده‌بندی این سازمان که از ۲۰۰۲ به این سو انجام می‌گیرد، نروژ، فنلاند و سوئد در میان ۱۸۰ کشور بررسی‌شده در رده‌های اول تا سوم هستند. ترکمنستان و کره شمالی در سوی دیگر به ترتیب در سکوی ۱۸۰ و ۱۷۹ قرار گرفته‌اند.
هرچند ایران با قرارگرفتن در رده ۱۷۰ نسبت به ۲۰۱۸ شش پله سقوط کرده است، وضعیت روزنامه‌نگاری در جهان به طور کلی نگران‌کننده است.
رضا معینی دراین‌باره به زمانه می‌گوید که رده‌بندی گزارشگران بدون مرز«نشان‌دهنده وخامت آزادی اطلاع‌رسانی در سرتاسر جهان است و جابجایی بسیاری از کشورها به سمت پایین رده‌بندی‌ست».
«فیک‌نیوز» علیه روزنامه‌نگاری مستقل
دیگر نشانه افزایش فشارها بر اهالی رسانه افزایش به کار بردن اصطلاح «اخبار برساخته» (فیک نیوز، Fake News) است؛ نشانه‌ای که می‌توان آن را در سقوط سه‌پله‌ای ایالات متحده در رده‌بندی گزارشگران بدون مرز دید.
اصطلاح اخبار برساخته در سطحی جهانی به ابزار چهره‌های اقتدارطلب برای حمله به رسانه‌ها بدل شده است. هرچند به عقیده ناظران، «فیک‌نیوز» واقعی در حال کمک‌کردن به همان چهره‌ها جهت پی گرفتن منافع سیاسی‌شان است.
اما این اصطلاح هم‌زمان ــ و پیش از سوء استفاده از آن به دست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده ــ اشاره‌ای به یک باور عمومی است؛ این باور که نخبگان قدرتمند و ثروتمند بر رسانه‌های گروهی کنترل دارند و این رسانه‌ها نمی‌توانند طبقه صاحب قدرت و ثروت را وادار به پاسخ‌گویی کنند و بنابراین، در راستای منافع آنها کار خواهند کرد.
رضا معینی درباره این موضوع می‌گوید:
«یکی از درمان‌ها و یکی از راه‌حل‌ها برای ما روزنامه‌نگاری مستقل است. و برای ما نیز مهم مبارزه برای روزنامه‌نگاری مستقل است. برای مثال، در برزیل رئیس‌جمهور وقت از اصطلاح اخبار برساخته برای پروپاگاندا و تحمیل تبلیغات یک‌سویه استفاده می‌کند. یا آقای ترامپ و علی خامنه‌ای هم از آن برای به حاشیه‌راندن روزنامه‌نگاری مستقل بهره می‌برند… گروه‌سالاران [الیگارش‌ها] که رسانه‌ها را در دست دارند، به بدتر شدن وضعیت اطلاع‌رسانی کمک می‌کنند».
به گفته او، سازمان گزارشگران بدون مرز برای برون‌رفت از این معضل و حمایت از روزنامه‌نگاری مستقل، «کمیسیون مستقل اطلاعات و دموکراسی» را متشکل از «شخصیت‌های بین‌المللی و جهانی» تأسیس کرده است.
هدف این کمیسیون دستیابی به یک میثاق بین‌المللی به عنوان مکمل اعلامیه جهانی حقوق بشر یا میثاق جهانی حقوق سیاسی و مدنی است که به حمایت از روزنامه‌نگاری مستقل بپردازد و با «ساختارهای پشت‌پرده اخبار برساخته» مقابله کند.
وضعیت نگران‌کننده آزادی مطبوعات در ایران
گزارشگران بدون مرز در گزارش اخیر خود به حملات جمهوری اسلامی علیه رسانه‌ها در ایران و جهان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «رژیم جنگ خود علیه آزادی اطلاع‌رسانی را به خارج از مرزهای ایران نیز کشانده است».
رئیس میز افغانستان و ایران سازمان گزارشگران بدون مرز دراین‌باره به زمانه می‌گوید: «وضعیت آزادی اطلاع‌رسانی در ایران از ۲۰۰۲ که این رده‌بندی را می‌دهیم، روز به روز بدتر می‌شود. هر سال که این اطلاعیه را می‌دهیم، ایران نتوانسته از ۱۵ کشور آخر رده‌بندی بالاتر بیاید.»
این سازمان در چهلمین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ نیز پرونده‌ای از دستگاه قضائی ایران مربوط به سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۸ را فاش کرده است که نشان می‌دهد جمهوری اسلامی در سه دهه نخست حکومت‌داری بیش از ۸۶۰ روزنامه‌نگار و شهروند‌ـ‌خبرنگار را تحت تعقیب قرار داده، آنها را بازداشت یا اعدام کرده و برای مخفی‌کردن این واقعیت دست به جعل زده است.
معینی نکته اصلی پرونده افشاشده را چنین خلاصه می‌کند: «چهل سال در ایران دروغ حکومتی حاکم بوده و همین دروغ به نهادهای جهانی ارائه شده است.»
روزنامه‌نگاران و شهروند‌‌ـ‌خبرنگارانی که نامشان در این پرونده به چشم می‌خورد، به اتهام‌هایی همچون «اقدام علیه امنیت داخلی»، «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی»، «همکاری با عوامل بیگانه»، «جاسوسی»، «توهین به مقدسات اسلامی» و «توهین و اهانت به مقام رهبر جمهوری اسلامی و یا بنیان‌گذار نظام» تحت تعقیب قرار گرفته‌اند. دو اتهام آخری دلیل زندانی‌شدن دست‌کم ۵۷ روزنامه‌نگار بوده‌است.
به گفته معینی، ایران در عرصه محدودسازی اینترنت و انحصار کامل بر انواع رسانه‌ها پیشتاز است: «در ایران رسانه‌های مستقل ــ و نه خصوصی ــ نداریم، حتی رسانه‌های خصوصیِ دولتی ــ به قول حسن روحانی، خصولتی ــ هم نداریم. در عرصه رسانه‌های چاپی نیز روزنامه‌های ایران خصوصی هستند اما مستقل نیستند.»
ناظران دیگر سخنان معینی را تأیید می‌کنند که در ایران به طور کلی شاهد بدترشدن وضعیت اطلاع‌رسانی، چه در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و چه در عرصه رسانه‌های چاپی، تصویری و دیجیتال بوده‌ایم.