مارلو هود و ریچارد اینگهام – زمین، که هم‌اکنون آماده میزبانی از هفت میلیارد انسان می‌شود، هنوز هم آبستن میلیارد‌ها نفر انسان دیگر هست و تنها وقوع انقلابی در نحوه کاربرد ذخایر طبیعی‌اش امکان پیش‌آمد یک فاجعه زیست‌محیطی را مرتفع خواهد ساخت.

 
توماس مالتوس (Thomas Malthus)، سیاستمدار و جمعیت‌شناس انگلیسی، در سال ۱۷۹۸ میلادی نومیدانه پیش‌بینی کرده بود که قابلیت تولید مثل انسان‌ها به سرعت از توان تولید غذایشان پا فرا‌تر خواهد نهاد و به‌وقوع یک قحطی همگانی و نابودی گونه‌های زیستی خواهد انجامید، اما یک انقلاب صنعتی و تمام تأثیراتی که بر رویه کشاورزی دنیا داشت، نشان از اشتباه مالتوس و دیگر اندیشمندان بدبین این حوزه، با توجه به آمار مضاعف و حتی فزاینده جمعیت انسان‌ها با یک آهنگ شتاب‌گیرنده می‌داد. «به ‌رغم این پیش‌بینی‌های هشداردهنده، رشد تاریخی جمعیت بشر هرگز آغاز فاجعه‌ای اسف‌انگیز را نشان نداد.» این را دیوید بلوم (David Bloom)، استاد دپارتمان جمعیت و بهداشت جهانی دانشگاه هاروارد می‌گوید.
 
با این وجود امروزه منطقی‌تر است اگر بگوییم که مالتوس، افق مابعد دو سده بعد از زمان خودش را به نظاره نشسته بود. در روز سی و یکم اکتبر سال میلادی جاری، جمعیت زمین به‌طور رسمی از مرز هفت میلیارد نفر می‌گذرد و این یعنی در کمتر از ۲۵ سال، جمعیت جهان به میزان دومیلیارد نفر افزایش پیدا کرده است. طی تنها شش دهه، آهنگ تولید مثل انسان‌ها به حدود دوبرابر افزایش یافته و سر به آمار ۲. ۵ بچه به ازای هر زن رسانده است، اما خب این آماری است که در هر کشوری متفاوت است و اینکه چه زمانی آمار جمعیت انسانی سیاره‌مان به ۹، ۱۰ و یا حتی ۱۵ میلیارد نفر برسد، بستگی به وضعیت جوامع در حال توسعه، خصوصاً در آفریقا- با بیشترین شتاب رشد جمعیت جهان- دارد.
 
مادامی که که جمعیت بشر از سویی زیاد می‌شود، به‌‌ همان اندازه هم از حجم ذخایر زمینی، از آب شیرین و خاک حاصلخیز کشاورزی گرفته تا وسعت جنگل‌ها و حوزه‌های ماهیگری کم می‌شود. طبق محاسبات یک ماه پیش «شبکه بین‌المللی جای پا» (GFN)، با سرعت فعلی رشد جمعیت، بشر تا سال ۲۰۳۰ میلادی به سیاره دیگری برای تأمین خواسته‌های طبیعی و جذب زباله‌هایش نیازمند است و ما با مصرف نفت و گاز و زغال سنگی که صنعت و زندگی هرروزه‌مان را رونق بخشیده‌اند، پیوسته گاز گلخانه‌ای پس می‌دهیم و اقلیم زمینمان را هم دگرگون می‌کنیم، که این خود مستعد آسیب‌رسانی به اکوسیستم‌هایی است که غذایمان را تأمین می‌کنند. «از قیمت فزاینده محصولات غذایی گرفته تا پس‌آیندهای فلج‌کننده دگرگونی اقلیم، اقتصادمان هم‌اکنون تاوان واقعیت سال‌ها مصرف‌زدگی فرا‌تر از استطاعتمان را می‌دهد.» این را ماتیس واکرنیگل (Mathis Wackernagel)، رئیس بنیاد GFN می‌گوید.
 
به‌گفته سیاستمدار فرانسوی، بریس لالوند (Brice Lalonde) که یکی از دو مسئول هماهنگی نشست ماه ژوئیه آتی سازمان ملل متحد حول محوریت توسعه پایدار، تحت عنوان Rio+۲۰ است، رشد جمعیت زمین، چالشی اساسی پیش روی نحوه کاربرد ذخایرمان علم کرده است. او می‌گوید: «تا سال ۲۰۳۰، دست کم یک میلیارد نفر دیگر هم به جمعیت سیاره‌مان افزوده خواهند شد. پرسش اینجاست که چگونه ما بایستی کیفیت غذا را هم ارتقا دهیم و خدمات لاینفک میلیارد‌ها نفر انسان فقیر‌تر را هم تأمین کنیم و آب و خاک و یا انرژی بیشتری مصرف نکنیم؟» به‌همین‌واسطه هم تمرکز نشست Rio+۲۰، معطوف به ارائه راهکارهای عملی نظیر توسعه منابع پاک‌تر در سبد انرژی دنیا، بهره‌گیری هوشمندانه‌تر از منابع آب شیرین، احداث شهرهای سازگار‌تر با محیط زیست و همچنین توسعه تولید کشاورزی دنیا بدون مسموم‌سازی خاک زمین خواهد بود.
 
اما همین راهکار‌ها هم بیش از آنکه سعی در حل معضل افزایش سرسام‌آور جمعیت کنند، سعی در تسکین آثار سوء آن می‌کنند. کاستن از آمار بارداری جوامع انسانی معاصر، به ثبات جمعیت انسان در آمار هشت میلیارد نفر خواهد انجامید و کشورهای عقب‌مانده را از معضل فقر فزاینده خواهد رهانید و نیز از فشار بر ذخایر طبیعی و اقلیم زمین هم خواهد کاست.
 
برخی متخصصان معتقدند که کلید حل چنین مشکلاتی در کنترل داوطلبانه آمار بارداری است. جئوف دابلکو (Geoff Dabelko)، مدیر صندوق حفظ محیط زیست و اقلیم مرکز Woodrow Wilson واشنگتن، کشور سومالی را به‌عنوان نمونه‌ای برمی‌شمرد که در آن زنان امکان دسترسی به راه‌های کنترل بارداری را ندارند. پیش‌بینی می‌شود که جمعیت سومالی که کشوری داغدار از جنگ و فقر است، تا سال ۲۰۵۰ میلادی از ۱۰ میلیون به ۲۲. ۶ میلیون نفر برسد. این هشتمین آهنگ سریع رشد جمعیت کشورهای جهان، با میانگین هفت کودک به ازای هر زن است. براساس اعلام یونیسف، حتی پیش از آنکه این کشور آماج چنین بحران‌هایی قرار بگیرد هم حدود یک‌سوم کودکانش از سوء تغذیه شدید رنج می‌بردند. واقعیت اینجاست که ۹۹ درصد از زنان متأهل سومالیایی، به‌هیچ‌وجه آموزش تنظیم خانواده ندیده‌اند.
 
با این‌حال اقتصاددانان بسیاری مدعی‌اند که راهکار این معضلات، در کاهش فقر و رشد سطح آموزش، خصوصاً برای زنان نهفته است. پژوهشی در سال ۲۰۱۰ میلادی در کشور کلمبیا نشان می‌داد که آموزش‌های تنظیم خانواده، مسبب کمتر از ۱۰ درصد آهنگ کاهش بارداری این کشور بوده است.
 
با این‌همه طی نشست‌هایی که درصدد شکل‌بخشی به آینده زمین هستند، طرح معضلات رشد جمعیتی، تقریباً یک تابو محسوب می‌شود. پل واتسون (Paul Watson)، سرپرست انجمن «چوپانان دریا»، که گروه زیست‌محیطی تندرویی هم به‌شمار می‌آید، اظهار می‌کند: «وقتی در اجلاس زیست‌محیطی سازمان ملل متحد در استکهلم (سال ۱۹۷۲) حاضر شدم، پرداختن به معضل رشد غیر قابل کنترل جمعیت جهان در صدر دستور جلسه بود، اما وقتی در اجلاس ۱۹۹۲ ریودوژانیرو شرکت کردم، اصلاً در فهرست دستورات جلسه هم نبود. دیگر هیچکس در این زمینه صحبتی نمی‌کرد.» این مسئله وقتی جمعیت زمین به شش میلیارد نفر رسیده بود، در اجلاس ۲۰۰۲ سازمان ملل متحد در شهر ژوهانسبورگ هم اصلاً لحاظ نشد. اینکه تا چه حدی از جمعیت را بایستی» فوق‌العاده زیاد «تلقی کرد، در فهرست سئوالات این نشست‌ها جایی ندارد.
 
یک دلیل احتمالی‌اش، مخالفت محافظه‌کاران دینی با سقط جنین و راهکارهای کنترل بارداری است. سیاستمداران جهان هم احیاناً رغبتی به بررسی مسائلی ندارند که تنها برایشان سردردآورند و چندین دهه بعد هم به ثمر می‌نشینند، اما برای برخی منتقدان، نرخ سرسام‌آور جمعیت انسان‌ها مترادف با اشتباه در اجرای سیاست عقیم‌سازی اجباری در هند دهه ۷۰ و همچنین سیاست تک‌فرزندی چین است که به عدم توازن جنسیتی به نفع پسران انجامیده است.
 
منابع: Cosmos Online
 
در همین زمینه:
 
 
 
 
توضیح تصویر:
 
طرح از Steve Kropp / منبع: Images.com/Corbis