پانته‌آ بهرامی ـ در ایران، دو گروه از حق تحصیل محروم هستند: گروه اول عمدتاً به دلیل فعالیتهای سیاسی‌شان، با نظام حاکم زاویه پیدا میکنند. این دسته از دانش‌آموزان و دانشجویان یا از دانشگاه اخراج می‌شوند، یا به زندان می‌افتند و برای مدتی یا برای همیشه از حق تحصیل در دانشگاه محروم می‌شوند. دانشجویان به اصطلاح “ستارهدار” در این دستهبندی میگنجند.
سابقه چنین برخوردی از سوی جمهوری اسلامی تنها به سالهای اخیر و به حوادث پس از انتخابات ۱۳۸۸ برنمیگردد. بزرگترین و اولین تصفیه سیاسی دانشجویان پس از انقلاب فرهنگی انجام گرفت که طی آن بسیاری از هواداران گروههای سیاسی از دانشگاه اخراج و از حق تحصیل محروم شدند.
گروه دومی که در جمهوری اسلامی از حق تحصیل محروم هستند، بهایی‌ها هستند. اینان نه به دلیل فعالیت سیاسی، بلکه به دلیل آنکه دینشان جزو چهار دین بزرگ بهرسمیت شناخته شده در قانون اساسی نیست، از حق تحصیل محروم می‌شوند.
گفته میشود در ایران حدود ۲۰۰هزار بهایی زندگی میکنند. این گروه پس از انقلاب فرهنگی که عدم تحصیل فرزندانشان در ایران مسجل شد، در اواخر دهه ۶۰ شمسی، اقدام به گشایش دانشگاه آنلاین در ایران کردند که به “دانشگاه آنلاین آزاد علمی بهاییان” معروف است.
جامعه بهایی‌ها اما از دیدگاه جمهوری اسلامی حتی حق تحصیل در این دانشگاه آزاد را هم ندارد. در دو ماه اخیر فشارهای حکومت بر بهایی‌ها شدت گرفته است. بازداشت کنشگران حق تحصیل و اخراج دانشجویان بهایی از دانشگاههای مختلف و همچنین احضار و بازجویی مسئولان دانشگاه آنلاین بهاییان از جمله این فشارها به‌شمار می‌رود.
فشار بر کنشگران حق تحصیل
پویان مکاری، فعال حق تحصیل و عضو “جمعیت مبارزه با تبعیض تحصیلی”، در پیوند با فشارهای دو ماه اخیر می‌گوید: “اگر بخواهم در مورد فشارهایی که به فعالان حق تحصیل وارد شده است توضیح بدهم، باید بگویم مهمترین مسئلهای که پیش آمده است در ارتباط با حکمی بوده که نوید خانجانی داشته. نوید خانجانی فعال حق تحصیل و از اعضای جمعیت مبارزه با تبعیض تحصیلی و عضو کمیته گزارشگران حقوق بشر هستند. ایشان اسفندماه سال ۱۳۸۹ به ۱۲ سال حبس تعزیری و چهارمیلیون ریال جریمه نقدی محکوم شده بودند که حکم ایشان بعد از چندماه در شعبه ۵۴ دادگاه انقلاب تهران، تایید شد. یعنی ۱۲ سال حبس تعزیری برای این فعال حق تحصیل تایید شد که در نوع خود بیسابقه است.”
به‌نظر پویان مکاری علت چنین حکم سنگینی آن است که آقای خانجانی اولین فعال حق تحصیل بهایی‌ها بوده و مباحث تازه‌ای را در زمینه فعالیتهای حق تحصیل و محرومیت از تحصیل در ایران مطرح کرده است. به همین دلیل، حکمی که دادگاه برای او صادر کرده، کاملاً بیسابقه بوده است، وی ادامه می‌دهد: “اتهاماتی که به آقای نوید خانجانی در دادگاه وارد شده و بر اساس آن ۱۲ سال حبس برای ایشان در نظر گرفتهاند، نشر اکاذیب، تشویش اذهان و تبلیغ علیه نظام به واسطه انتشار اخبار و گزارش و انجام مصاحبه با تلویزیونها و رادیوهای بیگانه و همچنین عضویت در کمیته گزارشگران حقوق بشر و در انتها، تشکیل گروه محرومین از تحصیل بوده است.
نوید خانجانی سه سال پیش گروهی را به نام کمیته پیجویی حق تحصیل بهاییان تأسیس کرد که بعد تغییر نام داد به کمیته پیجویی حق تحصیل. کار آن پیجویی حقوق محرومان از تحصیل طی ۳۰ سال گذشته، یعنی بعد از انقلاب فرهنگی سال ۱۳۵۹ بود.
فعالیتهایی که نوید خانجانی شروع کرد، از یک‌طرف باعث شد که بزرگترین گروه محرومان از تحصیل که بهاییان باشند، وارد فعالیتهای حقوق بشری بشوند. ایشان مدارکی را در مورد محرومیت از تحصیل بهاییان منتشر کردند و این موضوع را ثابت کردند که بهاییان فقط و فقط به دلیل اعتقادات دینیشان از ورود به دانشگاه محروم می‌شوند. این فعال حقوق بشری، به علت فعالیتهای دیگری که در حوزههای حقوق بشری داشتند، یک پل ارتباطی بین گروهها و فعالان حقوق بشر و فعالان حقوق بشر بهایی بودند. به همین دلیل، حکم آقای خانجانی حکم سنگین و کاملاً بیسابقهای شد. ایشان دانشجو نبودند. در کنکور دانشگاه شرکت کردند ولی به دلیل داشتن نقص در پرونده از تحصیل محروم شدند و وارد دانشگاه نشدند. ایشان چندین‌بار در کنکور سراسری شرکت کردند، ولی از ورود ایشان به دانشگاه جلوگیری شد.”
آقای مکاری در ادامه گفت: “غیر از آقای خانجانی، خانم سما نورانی از کنشگران حق تحصیل در تاریخ ۱۱ اسفند سال ۸۸ بازداشت و بعد از حدود دوماه با قید وثیقه از بند ۲-الف سپاه آزاد شدند. سپس دادگاه انقلاب تهران ایشان را به یک سال حبس تعزیری محکوم کردند و این حکم در مرداد ماه امسال به اجرا گذاشته شد.
در اول شهریور ماه امسال، آقای واحد خلوصی، یکی دیگر از فعالان حق تحصیل بهاییان نیز به دادسرای زندان اوین احضار شدند. ایشان به مدت ۲۰ روز بازداشت بودند و در روز ۲۱ شهریور ماه، با قید وثیقه ۲۰ میلیون تومانی آزاد شدند. بشیر احسانی فعال حق تحصیل بهایی نیز به پنج سال حبس تعزیری محکوم شده است.”
دین به‌عنوان عامل عدم تحصیل
شکل دیگر این فشارها، اخراج دانشجویان بهایی است. پویان مکاری در پاسخ به این‌که درحالی که حکومت ایران از ورود بهاییان به دانشگاهها جلوگیری میکند، چگونه دانشجوی بهایی در این دانشگاهها وجود دارد، می‌گوید: “سال ۱۳۵۹ که انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد و شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبهای را تصویب کرد مبنی بر این که افراد دگراندیش و مخصوصاً بهایی‌ها، اجازه ورود به دانشگاه را ندارند، افرادی که داوطلب ورود به دانشگاهها بودند واعتقاد به دیانت بهایی داشتند، دیگر نمی‌توانستند وارد سیستم انتخاب دانشجویان و کنکور شوند.
در آن زمان، سیستم به این صورت بود که در فرم پرسشنامههای کنکور، در ستون مذهب چهار دین رسمی از دیدگاه حکومت اسلامی را قرار داده بودند و دیانت بهایی در بین این ادیان نبود. بهایی‌ها هم به علت اعتقاد به دیانت بهایی واعتقاد به این‌که نباید کتمان عقیده کنند، هیچکدام از این گزینهها را انتخاب نمیکردند. به همین دلیل از ورود به جلسات کنکور محروم میشدند.
از سال ۱۳۸۳ به بعد، این روند عوض شد و بعد از این تغییر، گزینه دین، به پاسخگویی به معارف دینی، تغییر پیدا کرد. به این ترتیب اگر داوطلبی دینی را انتخاب میکرد، به عنوان پاسخگویی به معارف آن دین، آن را انتخاب کرده بود و نه به عنوان اعتقاد.
با گذشت زمان، تعدادی از داوطلبان بهایی توانستند از این طریق وارد دانشگاه بشوند، اما بازهم به طرق مختلف، از جمله نقص پرونده و عدم اجازه ثبت نام در دانشگاه، از ورود داوطلبان بهایی به دانشگاه جلوگیری میشد. در سال ۱۳۹۰، روند به ۱۰ سال پیش برگشت و مجدداً دین داوطلبان در مد نظر قرار گرفت. هم در کارت ورود به جلسه کنکور و هم در در کارنامه اولیه کنکور، دین پیروان دیانت بهایی اسلام ذکر میشد.
این مطلب مورد اعتراض داوطلبان بهایی قرار گرفت و در پیجوییهایی که هم در سازمان سنجش و هم در مراکز رفع مشکلات کارت ورود به جلسه صورت گرفت، مسئولان اعلام کردند که تنها پیروان چهار دین رسمی قانون اساسی جمهوری اسلامی حق شرکت در کنکور را دارند و اگر کسی پیرو این چهار دین نیست، حق شرکت در کنکور را ندارد.
در شهریورماه امسال ما چند مورد اخراج دانشجویان بهایی را از دانشگاههای صنعتی شریف، فردوسی مشهد و صنعتی اصفهان داشتیم، اما شاید مهمترین اخراجی که داشتیم، اخراج از دانشگاه صنعتی شریف باشد. دلیل اصلیاش هم این است که اولین کسی که از این دانشگاه اخراج شده، آقای البرز نورانی، برادر آقای سما نورانی بود. احساس میشود دلیل اخراج آقای البرز نورانی این است که برادر ایشان آقای سما نورانی از فعالان حق تحصیل هستند.
البته پیگیریهایی آقای البرز نورانی کردهاند و حتی به سازمان سنجش رفتهاند و با دکتر نوربخش، مسئول بخش گزینش وزارت علوم صحبت کردهاند. دکتر نوربخش ضمنی به ایشان اعلام کردهاند که دلیل اصلی اخراج از دانشگاه، اعتقاد آقای البرز نورانی به دیانت بهایی بوده و از سوی دیگر، دستور این اخراج از جانب وزارت اطلاعات آمده است.
در چند سال اخیر، به‌ندرت پیش می‌آمد که دانشجویی در دانشگاه صنعتی شریف به دلایل اعتقادی و سیاسی اخراج شود، اما از زمانی که ریاست این دانشگاه عوض شد و آقای روستا آزاد ریاست آن را برعهده گرفتند، فشار بر دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف نیز شدت گرفته است.”
دانشگاه علمی آنلاین زیر فشار
در خردادماه سال ۱۳۹۰، وزارت اطلاعات با یورش به دفتر کار و منزل شخصی استادان و مسئولان دانشگاه علمی آنلاین بهاییان، ۳۰ نفر از آنها را بازداشت کردند. این فشارها هنوز هم ادامه دارد.
پویان مکاری که خود از فارغالتحصیلان این دانشگاه است، در این زمینه می‌گوید: “در مورد فشار روی مسئولان دانشگاه آنلاین بهایی، چند مورد مشخص وجود دارد. اول این‌که هنوز شش نفر از افرادی که از ابتدای خردادماه امسال به دلیل رابطه با این دانشگاه بازداشت شدهاند، آزاد نشدهاند. نکته دوم فیلتر شدن دوباره سایت دانشگاه آنلاین است که اولین بار در یازدهم تیرماه امسال فیلتر شده بود. آدرس جدید این سایت در ششم شهریورماه نیز یکبار دیگر فیلتر شد.
مسئله بعدی هم این است که طی سه ماه گذشته تعداد زیادی از بهایی‌ها در شهرهای مختلف ایران، توسط وزارت اطلاعات احضار و در ارتباط با همکاریشان با دانشگاه آنلاین بهاییان بازجویی شدهاند. این فشارها همچنان ادامه دارد و به نظر میرسد تمام تلاش وزارت اطلاعات و جمهوری اسلامی آن است که این دانشگاه را به تعطیلی بکشند.
فعالیت دانشگاه هنوز به طور کامل ادامه دارد. البته به علت بازداشت استادان و بستن اماکن مربوط به این دانشگاه، صدالبته این نهاد آموزشی با مشکلات زیادی مواجهه شده، ولی هنوز بهصورت آزاد در حال فعالیت است.”