معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرد که در سال‌های اخیر و در نواحی جنوبی دريای خزر تراز آب تا حدود ۱۸ سانتيمتر كاهش یافته و این مسئله موجب كاهش عمق تالاب‌های ساحلی نیز شده است.
بر خلاف پیش‌بینی‌های اعلام شده که خبر از افزایش ۷۰ تا ۸۰ سانتی‌متری تراز آب دریای خزر تا سال ۲۰۲۰ می‌داد، از سال ۲۰۰۶ به طور متوسط سه تا پنج سانتی‌متر تراز آب این دریاچه کاهش یافته است.
با این حال بیشترین کاهش تراز آب متوجه نواحی جنوبی دریای خزر، بخش متعلق به ایران بوده است.
به گفته پروین فرشچی، معاون دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، تاكنون تئوری‌های گوناكونی در رابطه با دلايل نوسانات آب دريای خزر مانند چشمه‌های كف دريا، حركات تكنوتيكی صفحه‌های كف دريا، خشك شدن دريای آرال و فعاليت‌های بشری مانند احداث سدها و ايجاد خليج قره بوغاز و تغييرات بالانس آب دريا و تعادل ورودی آبها به دريا و خروجی از طريق تبخير ارايه شده است.
علاوه بر این با توجه به اینکه بیش از۸۰ درصد از آب دریای خزر از رودخانه ولگا تأمین می‌شود و از آن جایی که آب‌دهی این رودخانه از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ میلادی به‌طور کلی پایین‌تر از حد طبیعی گزارش شده است، کاهش تراز آب در سال‌های اخیر ناشی از خشکسالی در حوضه آبریز دریای خزر و کاهش ورودی رودخانه ولگا ارزیابی می‌شود.
دریای خزر در میان پنج کشور ایران، قزاقستان، روسیه، ترکمنستان، و آذربایجان احاطه شده است که ۱۳۰ رودخانه کوچک و بزرگ آن را تغذیه می‌کنند و مهم‌ترینش رودخانه ولگا است. این رودخانه بیش از ۸۰ درصد آب شیرین خزر را تأمین می‌کند. دریای خزر هیچ خروجی به اقیانوس‌های آزاد ندارد و به همین دلیل یک اکوسیستم دریایی بسیار منحصر به‌فرد است.
حجم آب دریای خزر به‌طور کلی در ۱۸ سال اخیر روند کاهشی داشته که این روند در ۸ سال اخیر از شدت بیشتری برخوردار بوده است.
پیامدهای کاهش تراز آب دریای خزر
آن طور که پروین فرشچی می‌گوید، نوسانات آب دريای خزر می‌تواند باعث بروز سيل در مناطق پست سواحل شمالی آن شود و مناطق تحت بهره برداری نفت و گاز در مناطق ساحلی به خصوص چاه‌های نفت رها شده در سواحل شمالی دريای خزر را مورد تهديد آلودگی قرار دهد. همچنین این نوسانات موجب اثرات منفی بر آب آشامیدنی خواهد شد.
پایین رفتن تراز دریای خزر پیامدهای دیگر نیز در بر خواهد داشت از جمله افزایش غلظت شوری و پس‌روی آب و رودهایی که در پی سال‌ها نیاز به لایروبی دارند.
علاوه براین، مصطفی ارگون دبیراجرایی شبكه علم و فناوری کشورهای اسلامی در كارگاه آموزشی تغییر اقلیم و دریای خزر که هم‌اکنون در تهران در حال برگزاری است دریای خزر را مستعد بروز سونامی عنوان کرد.
بر اساس تحقیقات انجام شده اگر سطح آب دریاها را صفر در نظر بگیریم امروزه سطح آب دریای خزر منفی ۲۸ است، در حالی كه در گذشته مثبت ۱۰۰ بوده است كه علت آن می‌تواند تغییر اقلیم باشد.
به گفته مصطفی ارگون، سطح آب دریای خزر در گذشته بالاتر از تمام دریاها بوده و آب آن به دریای سیاه، مرمره و اژه می‌ریخته است. اما امروز برعكس شده و سطح آب دریای خزر پایین‌تر از سطح آب تمام دریاهای جهان قرار دارد.
او درباره احتمال بروز سونامی هشدار داد و گفت، در مورد حوضچه‌های آبی دریای خزر، سیاه و مدیترانه تحقیقات و مطالعات زیادی انجام داده و نتایج نشان می‌دهد برخی از زلزله‌هایی كه در ایران و تركیه رخ می‌دهد ناشی از رسوب‌گذاری دریای خزر و حركت و فشار صفحات تكتونیكی كف این دریا است.
البته وقوع زلزله در خزر بستگی به مركز زلزله دارد که اگر در خشكی باشد سونامی رخ نخواهد داد. با این حال به علت صفحات گسترده رسوبی در دریای خزر نسبت به دیگر دریاها مثلاً دریای سیاه، احتمال وقوع زلزله و سونامی در اطراف دریای خزر زیاد است.
برخی از کارشناسان معتقدند دریای خزر به عنوان بزرگترین آبگیر بسته زمین و همچنین حجم و عمق آن با دریاهای اقیانوسی مثل دریای سیاه، دریای بالتیک و دریای زرد قابل قیاس است.
مهدی زارع رئیس مرکز پیش بینی زلزله ایران گفته نتیجه بررسی‌ها در مورد ظرفیت خطر وقوع سونامی در سواحل جنوبی دریای خزر، بیانگر آن است که حداکثر ارتفاع امواج سونامی احتمالی در سواحل جنوب غربی دریای خزر در گیلان به ۵ متر ممکن است برسد.
با این حال بحث بر سر سونامی خزر همواره محل تردید بوده است و این پدیده تا کنون در سواحل شمالی ایران سابقه نداشته است.
بیشتر بخوانید: دریای خزر شبیه دیروز نیست