آلودگی هوا: طرح‌های ابتکاری و چالش‌های دولتی

پس از اینکه باد و باران به کمک دولت «تدبیر و امید» شتافت و از هوای تهران کمی دودزدایی کرد، پس از ۲۵ روز نفس تنگی مردم تهران در هوایی مسموم، اینک سیاست‌مداران ایران یکی یکی به کمپین «دمای زیر ١٨ درجه» می‌پیوندند.

مبدأ داستان پیام تلگرامی معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بود. معصومه ابتکار در این پیام از دولتی‌ها و عموم مردم ایران خواست که برای مقابله با آلودگی هوا و تلاش‌ برای کاهش گازهای گلخانه‌ای به چالش ملی «دمای ١٨ درجه» بپیوندند.

بر اساس این طرح «ابتکاری»، دمای فضاهای بسته از ١٨ درجه سانتیگراد نباید تجاوز کند. در ضمن از مردم خواسته شده تا دمای موتورخانه‌های خود را کاهش دهند و ساختمان‌های اداری از روشن کردن دستگاه‌های گرمایشی و مصرف‌کننده سوخت در روزهای تعطیل بپرهیزند.

علاوه بر حمایت برخی اعضای بدنه دولت همچون محمدجواد ظریف وزیر خارجه و محمود واعظی وزیر ارتباطات از این چالش، خود سازمان محیط زیست به قدری داستان را جدی گرفت که جلسه شورای اطلاع‌رسانی این سازمان را در روز سه‌شنبه ۱۵ دی، در دمای زیر ١۰ سانتیگراد درجه برگزار کرد. با این حال هنوز از استقبال مردم از این چالش خبری نیست.

فرافکنی دولت در قبال آلودگی هوا

علاوه بر بررسی‌های آکادمیک، آمار رسمی دولتی نیز نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد آلودگی شهر تهران ناشی از سوخت وسایل نقلیه و همچنین موتور خودروها است. بیش از ۳۰۰ هزار دستگاه خودروی كاربراتوری در تهران وجود دارد كه بیش از ١۰ درصد ناوگان خودرويی تهران را شامل می‎شود و سهم ۵۰ درصدی در آلودگی هوای تهران دارد.

ناوگان حمل و نقل تهران سال‌ها است که توسعه قابل توجهی نداشته است. مینی‌بوس‌های فرسوده‌ی بسیاری در تهران تردد می‌کنند و خط متروی آن هنوز مناطق بسیاری از مرکز و حاشیه را پوشش نمی‌دهد.

در شرايطي كه ناوگان آلاينده و فرسوده اتوبوسرانی و تاكسيرانی، شهروندان و هوای تهران را در شرایط سختی قرار داده است، ۲ هزار و ۷۵۰ ميليارد تومان وامی كه قرار بود دولت به تجدید ناوگان حمل و نقل عمومی اختصاص دهد را به خريداري خودروی شخصی تخصيص داد تا انبارهای انباشته از خودرو را خالی کند. طبق گزارش‌های رسمی بیش از ۲۲۰۰ روز است که ناوگان حمل‌ و نقل تهران از حمایت دولت محروم شده است.

علاوه بر بی‌توجهی به حمل و نقل عمومی، تولید بی رویه موتورسیکلت‌ها و خودروهای غیراستاندارد، عدم توجه به مبدل کاتالیست در خودروها و همچنین دودناشی از نیروگاه‌ها و کارخانجات صنعتی نیز سهم عمده‌ای در تیره و تار کردن هوای تهران دارند.

بسیاری از نیروگاه‌ها در سراسر کشور از سوخت منسوخ مازوت تغذیه می‌کنند که آلایندگی وحشتناکی به بار می‌آورد و رسماً به عنوان سوخت مرگبار سال‌ها است که از چرخه سوخت صنعتی جهان کنار گذاشته شده است.

اما نکته جالب اینجاست که آلایندگی ناشی از گرمایش خانگی (یا اداری) که نوک پیکان چالش «دمای زیر ١٨ درجه» دولت را متوجه خود کرده، در تهران کمتر از چهار درصد است. رقمی تقریباً ناچیز در برابر دیگر مولدهای عظیم آلاینده.

در واقع چهار آلاينده اصلی که هوای تهران را در برمی‌گیرند، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، ذرات معلق ١۰ ميكرون، اكسيدهای ازت و اكسيدهای گوگرد هستند. هيچ كدام از اين آلاينده‌ها از نظر علمی در نتيجه استفاده از وسایل گرمایش خانگی ايجاد نمی‌‌شوند، بلكه منبع اصلی توليد آنها چيزی مانند موتور خودروها و سوخت‌های صنعتی است.

اینک این پرسش مطرح می‌شود که چرا سیاست‌مداران حساس به محیط زیست به جای راه انداختن چالش‌هایی از قبیل عدم تولید خودروی بی‌کیفیت، عدم توزیع سوخت غیراستاندارد، توسعه حمل و نقل عمومی، درختکاری در سطح وسیع، ایجاد مسیرهایی امن برای دوچرخه‌سواری و ترغیب مردم به استفاده از دوچرخه (راهکاری که در مکزیکوسیتی، آلوده‌ترین شهرجهان در دهه ۹۰ میلادی به شدت مؤثر بود)، تعطیلی کارخانجات و نیروگاه‌های مولد آلاینده‌ و اعطای وام به دارندگان خودروهای فرسوده، سطحی ترین چالش و کارزار ممکن یعنی گرمایش خانگی را طرح‌ریزی کرده‌اند؟

در روزهای غبارآلود و سیاه هوای پایتخت، سیاست‌مداران نشان دادند که تنها به باد و باران دل خوش کرده‌اند و دست‌شان از ارائه هرگونه راهکار و برنامه خالی است.

با این پیش زمینه می‌توان دریافت که چالش «دمای زیر ١٨ درجه» به جز فرافکنی دولت در ارائه برنامه‌های کارآمد درباره آلودگی هوا چیز دیگری نیست. در واقع سازمان حفاظت محیط زیست با چالشی که به راه انداخته، مبارزه با آلودگی هوا را به حوزه خصوصی و خانه‌ها انتقال داده و عملاً از این مهم شانه خالی کرده است.

پیشاپیش ارائه چنین طرحی از سوی دولت را می‌توان به منزله اذعان ناخودآگاه دولت به ناتوانی و فقدان مدیریت خود در مقابله با معضل جدی آلودگی هوا قلمداد کرد.

با این همه نباید از یاد برد که راه‌اندازی چالش‌‌هایی همچون چالش «دمای زیر ١٨ درجه» همچون چالش‌های دیگر بیش از هر چیز مرهون پاگرفتن شبکه‌های اجتماعی‌ همچون فیس‌بوک، توئیتر و تلگرام است. شبکه‌هایی اجتماعی که دولتی‌های ایران هم به خوبی از نفوذ این موضوع آگاهند و هم خود به صورت آگاهانه و فردی در آن به فعالیت می‌پردازند. هرچند این مورد آخر یعنی راه‌اندازی چالش «دمای زیر ١٨ درجه» بیش از  آنکه با اقبال عمومی روبرو شود از پشتیبانی بخش‌نامه‌های دولتی برخوردار شده است.