نمایش چهره حضرت ابوالفضل در فیلم رستاخیز دردسرساز شد، پشت صحنه معراجی‌ها منفجر شد و فیلم «چ» از سیمرغ‌ بهترین فیلم بی‌نصیب ماند و به این ترتیب هر سه فیلم «فاخر» سی و دومین جشنواره فیلم فجر حاشیه‌ساز شدند. از این میان موضوع نمایش شخصیت‌های مذهبی در فیلم «رستاخیز» به مراجع واگذار شد، «معراجی‌ها» بی‌سر و صدا و بدون گذشتن از فیلتر شورای صنفی اکران، در نمایش سودآور نوروزی از بهترین سینماهای کشور برخوردار شد و ابراهیم حاتمی‌کیا هم هفته گذشته، چهارشنبه ۳۰ بهمن ماه به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران رفت که بگوید جشنواره فیلم فجر و اصولاً مدیران فرهنگی کشور را قبول ندارد.

ابراهیم حاتمی‌کیا پشت صحنه فیلم پرحاشیه «چ»
ابراهیم حاتمی‌کیا پشت صحنه فیلم پرحاشیه «چ»

حاتمی‌کیا در دانشکده ادبیات گفته بود: «وقتی فیلم “چ” حتی در حوزه فیلمنامه به عنوان مضمون واجد شرایط انتخاب نمی‌شود این معنی را می‌دهد که اینگونه مسائل، مسئله دوستان ما در جشنواره فجر نیست.»

و همچنین گفته بود که مدیران سینمایی بر گرته جشنواره‌های غربی جشنواره فیلم فجر را برگزار می‌کنند و به این جهت خوب است که این جشنواره به «جشنواره ایرانی» تغییر نام دهد.

و در پایان سخنانش حسن روحانی، رییس جمهور ایران را مستقیماً مورد خطاب قرار داده بود: «آقای روحانی! جریان فرهنگی ما مردان بزرگ می‌طلبد.»

حاشیه‌های زمینی، قهرمان‌سازی‌های آسمانی

فیلم «چ» یک فیلم جنگی – تاریخی است که به درگیری‌های پاوه و زندگی و نقش‌آفرینی مصطفی چمران در این درگیری‌ها می‌پردازد.

پاوه شهری است کوچک و زیبا که بر روی دامنه کوهستان و در طول مرز ایران و عراق قرار دارد.

لشکرکشی به پاوه، بعد از فرمان آیت‌الله خمینی
لشکرکشی به پاوه، بعد از فرمان آیت‌الله خمینی

در تاریخ ٢٧ مرداد ۵٨ آیت‌الله خمینی دستور حمله به پاوه را صادر کرد: «من به عنوان ریاست کل قوا به رئیس ستاد ارتش دستور مى‌دهم که فوراً با تجهیز کامل عازم منطقه شوند و به تمام پادگان‌هاى ارتش و ژاندارمرى دستور مى‌دهم که بى‌انتظار دستور دیگر و بدون فوت وقت با تمام تجهيزات به سوى پاوه حرکت کنند و به دولت دستور مى‌دهم وسائل حرکت پاسداران را فوراً فراهم کند.»

گفته می‌شود که آیت‌الله خمینی پس از آنکه گزارش مصطفی چمران از شرایط پاوه را دریافت کرد، این بیانیه را صادر کرده است. پس از صدور این بیانیه بود که پاوه به تسخیر نیروهای دولتی درآمد.

در تاریخ ایران، از اعدام‌های کردستان به عنوان سرآغازی برای اعدام‌هایی که همچنان تا امروز ادامه دارد یاد می‌کنند. مصطفی چمران در نبرد پاوه نقش ایفا کرد و پس از این نبرد بود که از سوی آیت‌الله خمینی به عنوان وزیر دفاع منصوب شد. در فیلم «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، فریبرز عرب‌نیا نقش چمران را ایفا می‌کند.

ابراهیم حاتمی‌کیا پیش از نمایش این فیلم در جشنواره فیلم فجر گفته بود که هدفش از ساختن این فیلم قهرمان‌سازی برای جوانان است. اکنون حاشیه‌های این فیلم و درگیری‌های کاملاً زمینی و این‌زمانی سازنده‌اش بر سر ستایش‌های جشنواره‌ای، قهرمان‌سازی‌های آسمانی او را   تحت‌الشعاع قرار داده است.

کدام مظلوم؟

علی معلم، عضو هیأت انتخاب سی و دومین جشنواره فیلم فجر، در پاسخ به حاتمی‌کیا گفته است: من فردی هستم که نه به اندازه حاتمی‌کیا پول گرفتم نه امکانات وی را داشتم.

 نمای دیگری از فیلم «چ»؛ تلاش برای روایت یکسویه تاریخ
نمای دیگری از فیلم «چ»؛ تلاش برای روایت یکسویه تاریخ

او روز سه‌شنبه۶  اسفند (۲۵ فوریه) به خبرگزاری ایرنا گفت ابراهیم حاتمی‌کیا بچه لوس سینما بوده و جایزه‌هایش را هم همیشه گرفته است.

و در فراز دیگری از این سخنان گفته بود خوب است برای حاتمی‌کیا تخت پادشاهی فراهم آورند که به دیگران فرمان دهد.

حجت‌الله ایوبی، رییس سازمان سینمایی کشور هم حاشیه‌سازی‌های حاتمی‌کیا را بی‌پاسخ نگذاشته است. او در سخنان پربازتابی گفت اگر بداند مظلومیت حاتمی‌کیا چیست در برطرف کردن آن می‌کوشد.

او به موضوع سیمرغ و هزینه ساخت فیلم «چ» اشاره کرد و گفت: «هزینه‌های فیلم “چ” را دولت قبلی پرداخت کرده است. ایشان بار‌ها تجلیل شده، ‌سیمرغ گرفته‌اند و نمی‌دانم مشکل کجاست.»

در این میان اندک اندک نزاعی که حاتمی‌کیا بر سر سیمرغ پرطلایی آغاز کرده است، ابعاد تاریخی فیلم‌اش را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

تحریف تاریخ؛ دعوای بین ارتش و سپاه

احمد کشوری، یکی از خلبانان هوانیروز بود که در نبرد پاوه نقش ایفا کرد. فرزند او، علی کشوری اکنون از طریق خبرگزاری کار ایران (ایلنا) حاتمی‌کیا را به تحریف تاریخ و ندیده گرفتن نقش ارتش متهم کرده است: «افراد مهمی در آن بخش تاریخی حضور داشتند اما به نظر می‌رسد در هنگام ساخت فیلم تحقیقات درستی درباره این بخش تاریخی انجام نشده است.»

علی اکبر قربان شیرودی(راست) و احمد کشوری (چپ)
علی اکبر قربان شیرودی(راست) و احمد کشوری (چپ)

گلایه او ظاهراً این است که چرا حاتمی‌کیا به نقش‌آفرینی پدرش در عملیات پاوه اشاره‌ای نکرده. اما در واقع به اختلاف بین سپاه و ارتش در سال‌های نخست انقلاب ارجاع می‌دهد.

علی کشوری حتی گفته است که مصطفی چمران نقش مهمی در نبرد پاوه نداشته و وقتی سررسیده که نبرد به پایان رسیده بوده است: «واقعیت پاوه این است که شهید کشوری و شهید شیرودی قبل از آنکه چمران و یارانش نجات پیدا کنند، با کمک دوستان خود در هوانیروز به پاوه رفتند و به غائله‌ پاوه خاتمه دادند.»

علی اکبر قربان شیرودی هم خلبان هوانیروز بود که همراه با احمد کشوری در عملیات پاوه نقش داشت. اهمیت او به حدی بود که اکبر هاشمی رفسنجانی درباره او گفته بود: « شیرودی حق بزرگی بر این کشور دارد.»

دشواری‌های یک روایت تاریخی

ابراهیم حاتمی‌کیا هم که ظاهراً غافلگیر شده و به دشواری‌ها و چالش‌های موضوع پاوه پی برده است، در مراسمی که شامگاه چهارشنبه ۷ اسفند (۲۶ فوریه) در خانه – موزه مصطفی چمران به افتخار او برگزار شد، با گوشه‌چشمی به سخنان علی لشکری به نقش ارتش در نبرد پاوه اشاره کرد: «سعی کردم بحث حضور ارتش را در فیلم باز کنم و تلاش کنم که حضور عزیزان هوانیروز که صادقانه هم هست را نشان بدهم و همانطور هم که در فیلم است، آنانی که در زیر آتش توپ‌ها حضور دارند، پرقدرت جلو می‌آیند.»

او همچنین به دشواری‌های یک روایت تاریخی – سینمایی اشاره کرد: «درباره‌ تاریخ صحبت کردن کار آسانی نیست به خصوص اینکه از این واقعه تاریخی، هنوز ناظرانی وجود دارند که ممکن است از زوایای مختلف این واقعه را دیده باشند و همین موضوع کار را سخت‌تر می‌کند.»

به یک معنا، به گفته آقای حاتمی‌کیا درباره تاریخ وقتی به سادگی می‌توان سخن گفت که ناظرانی وجود نداشته باشند.