سال ۲۰۲۱ با حواث بسیاری برای پناهجویان به پایان رسید. در این سال اما نام‌های همچون طالبان، دریای اژه، کانال مانش و مرز بین بلاروس-لهستان بیشتر از همیشه تیتر اخبار بود. از این رو در نوشتار پیشرو مروری خواهیم داشت بر مهمترین اتفاقات سال ۲۰۲۱ که زندگی تعداد زیادی از پناهجویان و خانواده‌های آنان را تحت تاثیر قرار داد.
۱. سقوط کابل و بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان
در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ تنها چند روز پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، طالبان کنترل کابل و بسیاری از مناطق افغانستان را در دست گرفت. در پی این اتفاق هزاران نفر از شهروندان افغانستان برای خروج از این کشور و فرار از دست طالبان خود را به فرودگاه کابل رساندند، جایی که صحنه‌هایی باورنکردنی رقم خوردند.
مادران و پدرانی که فرزندان خردسال خود را به دست نظامیان خارجی سپردند تا از افغانستان خارج شوند. تعدادی نیز در هنگام آویزان کردن خود از هواپیما به پایین افتادند و جان‌شان را از دست دادند. صحنه‌هایی که برای مدتی تیتر اول اخبار جهان بود.
در پی سقوط کابل، اتحادیه اروپا بیم موج جدیدی از پناهندگان را داشت. تعدادی از کشورها از پناهجویان افغانستانی استقبال کرده و اخراج آنها به افغانستان متوقف کردند. ایلوا یوهانسون، کمیسر دخلی اتحادیه اروپا در آن زمان اعلام کرد که ۱۵ کشور اتحادیه اروپا متعهد شده‌اند که ۴۰ هزار شهروند افغانستانی را بپذیرند. در این بین آلمان با ۲۵ هزار نفر بیشترین سهم را دارد. براساس آمار منتشر شده از ماه آگوست تاکنون فرانسه ۳ هزار نفر، آلمان ۴ هزار نفر و بریتانیا ۸ هزار شهروند افغانستانی را از این کشور خارج کرده‌اند. البته در سویی دیگر هنوز هزاران نفر در این کشور که از انتقامجویی طالبان می‌ترسند به دنبال راهی برای خروج از این کشور به هر قیمتی هستند.
۲. ترکیه؛ افزایش حملات گروه‌های مهاجرستیز علیه پناهجویان
با قدرت‌گیری دوباره طالبان در افغانستان بسیاری از شهروندان این کشور تلاش کردند با ورود به کشورهای همجوار خود را به کشورهای اتحادیه اروپا برسانند. بسیاری از آنها مسیر ایران به ترکیه و سپس کشورهای اروپایی را انتخاب کردند.
همزمان با این اتفاقات دولت ترکیه نظارت بر مرز خود با کشور ایران و بازدید‌های مرتب از دیوار مرزی را در دستور کار قرار داد. موجی از مهاجرستیزی نیز در این کشور راه افتاد. بسیاری از این گروه‌های مهاجرستیز، پناهجویان را یکی از علل بیکاری و گرانی روزافزون در ترکیه معرفی می‌کردند.
به خصوص پس از کشته شدن یک شهروند ترکیهای در دعوا با تعدادی از پناهجویان سوریه‌ای، موج گسترده‌ای از حمله به پناهجویان و حتی سوزاندن خانه‌های آنان در ترکیه را در پی داشت.
اخیراً نیز فیلم‌های در شبکه‌های اجتماعی از حمله به پناهجویان و کتک زدن آنان منتشر شده است که نشان می‌دهد مهاجرستیزی در ترکیه همچنان ادامه دارد و نوید روزهای بدی برای پناهحویان می‌دهد.
۳. یونان؛ دیوارکشی و عقب راندن
۲۰ مارس ۲۰۲۱ وزیران داخله و یا مهاجرت کشورهای یونان، قبرس، مالت، ایتالیا و اسپانیا در آتن پایتخت یونان گرد هم آمدند و خواستار حفاظت از مرزهای بیرونی اتحادیه اروپا و تقویت سازوکار اروپایی برای بازگرداندن پناهجویان به کشورهای مبدأ شدند.
۱۰ روز پس از برگزاری این گردهمایی، ایلوا یوهانسون کمیسر داخلی اتحادیه اروپا برای نخستین بار از مراکز پذیرش پناهجویان در جزایر لسبوس و ساموس بازدید کرد. او در این دیدار، موافقت اتحادیه اروپا برای بودجه‌های ۱۷۵ میلیون دلاری برای ساخت کمپ‌های جدید در جزایر خیوس و لسبوس، بودجه ۱۳۷ میلیون دلاری برای احداث کمپ‌های جدید در جزایر ساموس، لروس و کوس و همچنین بودجه ۲۵ میلیون دلاری برای گسترش مرکز پذیرش پناهجویان در فیلاکیو در نزدیکی مرز ترکیه و در سرزمین اصلی یونان را اعلام کرد.
دولت یونان در اواخر ماه آپریل کمپ کاراتپه در جزیره لسبوس را تعطیل و صدها نفر از ساکنان این کمپ را به ماوروونیو انتقال داد که یک کمپ چادری است. پس از آتش زدن کمپ موریا در سال ۲۰۲۰، ماوروونیو تنها مرکز بزرگ مقیاس پناهجویان در جزیره لسبوس است جاییکه دولت یونان قصد دارد در سال ۲۰۲۲ کمپ جدیدی احداث کند.
دولت یونان در سال ۲۰۲۱ مقررات سختی را برای کمپ‌های پناهجویان وضع کرده و با دیوارکشی سعی در بسته نگهداشتن این کمپ‌ها دارد. کمپ پناهجویی ریتسونا در حومه آتن اولین کمپی بود که با دیوارهای سیمانی حصارکشی شد. عملی که اعتراض سازمان‌های غیردولتی و فعالین حوضه پناهجویی را در پی داشت و آنان نسبت به عواقب روانی اینکار و تأثیر نامطلوب آن بر سلامت پناهجویان هشدار دادند.
در طول سال ۲۰۲۱ یکی دیگر از مواردی که مورد توجه رسانه‌ها و فعالین حوزه پناهجویی قرار گرفت، دیپورت غیرقانونی پناهجویان در دریاهای مدیترانه و اژه توسط دولت یونان است. بسیاری از رسانه‌های محلی و خارجی با منتشر کردن مستنداتی همچون فیلم‌و عکس از دیپورت آنی پناهجویان در آب‌های مدیترانه یا اصطلاحأ push back توسط گارد ساحلی یونان خبر دادند. اینکار در موارد بسیاری زندگی پناهجویان را به خطر انداخته و آنان را با مرگ روبرو ساخته است.
دیپورت پناهجویان در دریا توسط دولت یونان در هنگامی صورت می‌گیرد که غرق شدن قایق پناهجویان در دریای اژه و در آب‌های یونان تنها در روزهای پایانی سال ۲۰۲۱ بیش از ۳۰ نفر کشته برجا گذاشت و تعداد زیادی از پناهجویان نیز مفقود شدند. در روزهای پایانی سال ۲۰۲۱ و مشخصا در فاصله روزهای ۲۱ تا ۲۴ دسامبر سه قایق پناهجویان در مناطق فولگاندروس، پاروس و آنتیکیثیرا در آب‌های یونان، کشته شدن بیش از ۳۰ پناهجو از جمله ۱۲ زن و یک کودک را در پی داشت.
عکس توسط سازمان غیر دولتی Aegean Boat Report که دولت یونان را به عقب راندن پناهجویان متهم می‌کند:
در واکنش به این حوادث نوتیس میتاراکیس، وزیر مهاجرت یونان در اظهاراتی اعلام کرد که «یونان به نجات جان پناهجویان در دریا و مبارزه با قاچاقچیان انسان ادامه خواهد داد». یانیس پلاکیوتاکیس، وزیر کشتیرانی یونان خاطرنشان کرد: «گارد ساحلی ی.نان در سال ۲۰۲۱ جان ۲۹ هزار پناهجو را از مرگ نجات داده است».
کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل UNHCR در یونان اعلام کرد بر اساس آماری که مقامات یونانی در اختیار آنان قرار داده‌اند تا ۱۹ دسامبر ۲۰۲۱ تنها ۳۹۰۰ نفر به عنوان پناهجو در جزایر یونان اسم‌شان ثبت شده است. اختلاف آماری بسیار زیادی که حکایت از آن دارد که حدود ۲۵ هزار پناهجو که توسط گارد ساحلی یونان در سال ۲۰۲۱ نجات پیدا کرده‌اند جایی اسم‌شان ثبت نشده است.
آماری که برای سال ۲۰۲۰ نیز اختلافی حدود ۱۸ هزار نفری را نشان می‌دهد. مقامات یونانی درباره این اخبار واکنشی نشان ندادند.
۴. مرز بلاروس با لهستان؛ مرگ یا رهایی
از تابستان تا آخرین روزهای سال ۲۰۲۱، هزاران پناهجو عمدتاً از خاورمیانه و به طور اخص از کشور عراق و اقلیم خودمختار کردستان خود را به مرز بین بلاروس و لهستان در شرق اروپا رساندند. این پناهجویان تلاش کرده‌اند تا از طریق بلاروس وارد کشورهای اتحادیه اروپا شوند.
به گزارش رسانه‌های محلی تاکنون حداقل ۱۴ پناهجو در مرز بین بلاروس با لهستان و یک پناهجو نیز در مرز بلاروس با لیتوانی جان خود را از دست داده‌اند.
با وخیم شدن وضعیت پناهجویان در مرز بلاروس و لهستان در شهرهای اروپایی خصوصا در لهستان و آلمان تجمعات اعتراضی برای حمایت از پناهجویان گیر افتاده در مرز برگزار شد.
عکس: پناهجوی افغانستانی در مرز بلاروس با لهستان که درخواست کمک دارد:
تحت تأثیر این فشارها اتحادیه اروپا مینسک را متهم کرد که با صدور ویزا و وعده عبور آسان به کشورهای اتحادیه اروپا باعث وخیم‌تر شدن اوضاع و ایجاد بحران شده است.
اروپا معتقد است که پس از وضع تحریم‌ها علیه دولت بلاروس در پی سرکوب معترضان داخلی در سال ۲۰۲۰، لوکاشنکو با این استراتژی قصد انتقام‌گیری از اتحادیه اروپا را دارد.
براساس آخرین آمار کمیسیون اتحادیه اروپا در ماه دسامبر، در سال ۲۰۲۱ تقریبا ۸ هزار نفر از طریق بلاروس وارد اتحادیه اروپا شده‌اند. ۴۳۸۵ نفر در لیتوانی، ۳۲۵۵ نفر در لهستان و ۴۲۶ نفر نیز وارد لتونی شده‌اند.
عکس: فرانک استرچفسکی، نماینده پارلمان لهستان که قصد رساندن غذا به پناهجویان را داشن توسط پلیس مرزی لهستان محاصره شده است.
البته پس از رسانه‌ای شدن این اخبار مقامات اقلیم کردستان و دولت بغداد به رایزنی با اتحادیه اروپا، لهستان و دولت لوکاشنکو پرداختند تا این پناهجویان را به اربیل و بغداد بازگردانند.
براساس آمار وزرات خارجه عراق تا پایان سال ۲۰۲۱ میلادی ۲۳۳۴ نفر از پناهجویانی که در مرز بلاروس با لهستان بودند به اربیل و بغداد بازگرداننده شدند. مقامات دولتی عراق و اقلیم کردستان اعلام کردند که این پناهجویان با میل خود و داوطلبانه به کشورشان برگشته‌اند. ادعایی که پناهجویان بازگردانده شده زیادی آن را رد کرده و عنوان کرده‌اند تحت فشار مجبور به بازگشت شده‌اند.
با وجود گذشت چندین ماه هنوز صدها نفر در مرز بین بلاروس و لهستان مانده‌اند تا بتوانند وارد اتحادیه اروپا شوند. در واکنش به این موج از پناهجویان کشورهای لهستان و لیتوانی شروع به ساخت دیوار در مرز خود با بلاروس کرده‌اندو همچنین دولت ورشو بیش از ۱۵۰۰ سرباز را برای حفاظت و گشت‌زنی در مرز مشترک خود با بلاروس فرستاده است.
۵. تنش بین مادرید و رباط؛ سرکوب پناهجویان
در ماه می، در طی تنها دو روز حدود ۱۰ هزار پناهجو خود را از مراکش به منطقه محافظت‌شده‌ی سئوتا در اسپانیا رساندند.
پس از اینکه اسپانیا به ابراهیم غالی، رهبر جنبش استقلال‌طلب صحرای غربی جبهه پولیسارو اجازه داد تا در اسپانیا تحت درمان قرار بگیرد روابط بین دو کشور دچار تنش زیادی شد. برخی کارشناسان حضور پناهجویان در سئوتا را تحت تأثیر تنش بین مادرید و رباط می‌دانستند.
در این زمان عکس‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که واکنش‌هایی زیادی را دربر داشت. عکس یک امدادگر در حال بیرون کشیدن یک نوزاد از آب و گریه‌های یک پناهجو در آغوش یک داوطب صلیب سرخ.
عکس: اطلاعات بر روی عکس موجود است. دلداری دادن یک داوطلب صلیب سرخ به پناهجویی که خود را به ساحل سئوتا رسانده است.
براساس آمار منتشر شده توسط IOM در سال ۲۰۲۱ تعداد ۹۳۷ پناهجو در آب‌های اقیانوس اطلس جان‌شان را از دست داده‌اند. این در حالی است که سازمان غیردولتی Caminando Fronteras که بر جریان مهاجرت در این منطقه نظارت دارد، معتقد است که آمار واقعی بیشتر از این مقدار است و تنها در شش ماهه‌ی اول سال ۲۰۲۱ تعداد ۱۸۵۱ مورد مرگ پناهجویان توسط امدادگران این سازمان در آب‌های اقیانوس اطلس ثبت شده است. در سال ۲۰۲۱ نیز بیش از ۲۱ هزار پناهجو توانسته‌اند وارد جزایر قناری در کشور اسپانیا شوند.
۶. کانال مانش؛ گورستانی در دریا
علیرغم خطرات بسیار زیاد اما از سال ۲۰۱۸ کانال مانش بین فرانسه و بریتانیا به مسیر پناهجویان برای رسیدن به بریتانیا تبدیل شده است. در سال ۲۰۲۱ تعداد پناهجویانی که سعی کرده‌اند از طریق این کانال خود را به بریتانیا برسانند دو برابر افزایش پیدا کرده است.
در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۱ یک قایق پناهجویان هنگامی که قصد داشت از طریق این کانال از فرانسه وارد بریتانیا شود دچار حادثه شد و باعث مرگ حداقل ۲۷ پناهجو شد که بیشتر آنان از شهروندان اقلیم خودمختار کردستان عراق بودند. این حادثه به صورتی بود که بسیاری را در شوک فرو برد و باعث تنش بین پاریس و لندن بر سر جریان مهاجرت شد.
از ابتدا تا پایان سال ۲۰۲۱ بیش از ۳۴ هزار نفر موفق شده و یا حداقل تلاش کرده‌اند از طریق کانال مانش خود را به بریتانیا برسانند. از ابتدای سال ۲۰۲۱ در مجموع حداقل ۳۰ مهاجر جان‌شان را از دست دادند و چهار نفر نیز هنوز از سرنوشت‌شان خبری در دست نیست و مفقود شده‌اند.
در مورد اینکه چرا با وجود خطرات بسیار زیاد اما پناهجویان می‌خواهند از طریق کانال مانش شانس خود را برای رسیدن به بریتانیا امتحان کنند می‌شود اینچنین بیان کرد که دیگر راه‌های معمول مثل پنهان شدن در پشت کامیون به دلیل برگزیت و قوانین خاصل از آن و همچنین پاندمی کرونا بیشتر تحت کنترل قرار می‌گیرند.
عقب راندن همراه با خشونت و توهین
با همه تفاسیر و آنچه گذشت اما در سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۱ هزار پناهجو در مرزهای داخلی و بیرونی اتحادیه اروپا به عقب رانده شده‌اند.
براساس آمار سازمان “حفاظت از حقوق در مرزها(PRAB)” که در دسامبر ۲۰۲۱ منتشر شده است، ۱۱۹۰۱ نفر در مرزهای داخلی و بیرونی اتحادیه اروپا به عقب بازگردانده شده‌اند. بیش از ۳۲% از این افراد اتباع کشور افغانستان بوده‌اند.
سازمان حفاظت از حقوق در مرزها(PRAB) در ادامه می‌افزاید که بیشتر این عقب راندن‌ها توسط پلیس مرزی، نیروهای امنیتی و سایر مقامات کشورهای عضو اتحادیه اروپا صورت گرفته است.
این عقب راندن‌ها در اغلب مواقع همراه با خشونت فیزیکی و جنسی، آزار و اذیت، تخریب اموال شخصی، دزدی، جدایی اجباری اعضای خانواده از یکدیگر و سلب حق درخواست پناهندگی همراه بوده است.
با توجه به آنچه گذشت می‌توان اظهار داشت که پناهجویان در مرزهای داخلی و بیرونی اتحادیه اروپا با نقض سیستماتیک حقوق‌شان روبرو هستند.
