سال‌هاست خدمت سربازی در جمهوری اسلامی ایران به رنج هزارتو و معضلی بزرگ برای خانواده‌ها تبدیل شده است. هر فرد مذکر ایرانی با رسیدن به سن ۱۸ سالگی باید سایه سنگین خدمت سربازی را چون بختکی شوم و سمج بر زندگی خود و خانواده اش احساس کند و این بختک تا سالیان دراز گریبان او را گرفته و تمام شئون زندگی او و خانواده‌اش را تحت تاثیر قرار می‌دهد و این معضل باعث رنج و گرفتاری بسیاری از خانواده‌ها و حتی تلاشی زندگی‌های فراوانی شده است.
چرا که هم اکنون متولدین سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۸۰ یعنی افرادی که ۴۵ سال از عمرشان گذشته و اکثرا دارای زن و فرزند هستند و تقریبا به مرز پیری و کهولت نزدیک شده‌اند، مشمول خدمت سربازی بوده و بر اساس مقررات جمهوری اسلامی باید به سربازی بروند و یا این که در زمان‌هایی که دولت اعلام می‌کند خدمت سربازی‌شان را از دولت با قیمتی سرسام‌آور خریداری کنند امری که در حد توان اکثریت جامعه نیست. جامعه‌ای که امروزه شکاف اقتصادی و اختلاف طبقاتی در آن سر به آسمان می‌زند.
در چنین شرایطی است که پدر با پسرانش به طور همزمان مشمول محسوب شده و ناچارند به سربازی بروند و در غیر این صورت از کلیه حق و حقوق و مزایای اجتماعی و قانونی خود محروم خواهند ماند. فردی که مشمول است هیچ سندی به نامش صادر نمی‌شود، هیچ وامی به او تعلق نمی‌گیرد و هر کارفرمایی او را استخدام کند به جریمه تا ۱۰ میلیون تومان و زندان محکوم خواهد شد.
از آن جایی که جمهوری اسلامی با دیدی خاص و انحصاری، مطلق‌گرا به مقوله خدمت وظیفه عمومی نگاه کرده و هیچ نوع گذشت و چشم پوشی تحت هیچ عنوان و شرایطی از مشمولان را نداشته لذا این امر مشکلات و مصایب و به طور کلی گرفتاری‌های زیادی را برای اکثر جامعه ایجاد کرده و بر فقر و فلاکت و مشکلات بیش از پیش خانواده‌ها افزوده است و به شکل معضلی همه جانبه خانواده‌های فراوانی را در معرض گرفتارهای جوراجور و به اشکال مختلف قرار داده است.
یکی از معضلات در این خصوص فروش خدمت سربازی به مشمولان است در این فروش ناعادلانه خدمت سربازی به مشمولان با شرایط خاصی فروخته می‌شود و هر چقدر سطح تحصیلات افراد مشمول بالاتر باشد باید پول بیشتری بابت خرید خدمت سربازی بپردارند؟! این امر باعث شده فرزندان قشر مرفه بی هیچ دغدغه‌ای خدمت سربازی خود را خریداری کنند در حالی که اکثریت جامعه که دچار فقر و بیکاری و مشکلات مالی هستند و بعضا در تهیه معیشت خود و خانواده هم درمانده‌اند هرگز توان خرید سربازی را ندارند و این در حالی است که این مشکل تا سالیان دور و دراز دست از سر آنها بر نداشته و چون سدی بزرگ بر سر راه افراد قرار دارد و بر زندگی‌شان اثرات سوء بسیاری باقی می‌گذارد زیرا هر کار پیش پا افتاده‌ای در جامعه منوط به داشتن کارت پایان خدمت است و بدون آن فردِ مشمول از کلیه حقوق انسانی و اجتماعی خود محروم و ناکام خواهد ماند.
آخرین نرخ اعلام شده خرید خدمت سربازی که در هیچ ماده قانونی وجود ندارد ولی سال‌هاست اعمال می شود به این شرح است.
مشمولین بی‌سواد و با تحصیلات زیر دیپلم مبلغ ۱۰ میلیون تومان، فوق دیپلم ۱۵ میلیون تومان، لیسانس ۲۰ میلیون تومان، دکترای غیر پزشکی ۴۰ میلیون تومان و … .
تاریخچه مختصر خدمت سربازی در ایران
تا قبل از روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران مقوله‌ای با عنوان خدمت سربازی وجود نداشت. فقط در زمان حاکمیت سلسله قاجارها و صفویان گاه دولت‌ها به جای بخشی از مالیات ایلات و طوایف تعدادی جوان از آنها را جهت خدمت در میان لشکریان بر می‌گزیدند.
در سال ۱۳۰۴ خورشیدی رضاشاه با ارائه طرحی به مجلس شورای ملی خدمت سربازی را قانونی کرد. اتفاقا بسیاری از روحانیون و ملاکین در آن زمان مخالف سرسخت این طرح بودند. طرح به تصویب رسید و خدمت سربازی در کشور برای پسران جوانی که به سن ۱۸ سالگی رسیده باشند اجباری شد و مدت خدمت زیر پرچم ۲۴ ماه تعیین شد و این قانون با ماده و تبصره‌های خاص خود ادامه یافت.
در سال ۱۳۴۲ محمدرضا شاه دختران دارای تحصیلات دیپلم و بالاتر را به عنوان سپاهیان دانش و بهداشت و ترویج و آبادانی و با بهانه‌ی سربازی به خدمت فراخواند و خدمت سربازی برای دختران تحصیل کرده که قصد ورود به مشاغل دولتی را داشتند ضروری اعلام شد و بر اساس آن به دخترانی که مدت ۲۴ ماه خدمت زیر پرچم انجام می‌دادند کارت پایان خدمت سربازی داده می‌شد. از آن پس دختران تحصیلکرده بدون انجام خدمت سربازی نمی‌توانستند جذب مشاغل دولتی شوند ولی خدمت سربازی برای دختران در جمهوری اسلامی به طور کلی ملغی شد.
در تمامی آن سال‌ها خدمت وظیفه عمومی از نظم و نظام خاص و حساب شده‌ای برخوردار بود. هر ساله در فصل پاییز به مشمولان سراسر کشور فراخوان داده تا خود را جهت اعزام به خدمت سربازی به حوزه‌های نظام وظیفه در سراسر کشور معرفی کنند و در بقیه طول سال خبری از این موضوع و ایجاد دلهره برای جوانان و خانواده‌هایشان وجود نداشت.
در سال‌های نخستین اجرای طرح خدمت سربازی جوانان روستایی که معمولا بی‌سواد بودند و نیاز به سربازی رفتن را در خود احساس نمی‌کردند معمولا از این امر فراری بودند که گاه به وسیله ماموران ژاندارمری به حوزه‌ها برده می‌شدند. کدخدایان نیز مسئولیت معرفی مشمولان روستایی را بر عهده داشتند.
چنین رویه‌ای در کشور تنها مربوط به سال‌های پیش بود و در سال‌های اواخر حکومت شاهنشاهی اجباری در سربازی رفتن نبود چرا که جوان‌های تحصیلکرده برای استخدام شدن و جدب کارهای دولتی خدمت سربازی را به اختیار و خواست خود انجام می‌دادند و کسانی هم که به هر دلیل به سربازی نمی‌رفتند طولی نمی‌کشید که عفو عمومی شامل حالشان شده و معافیت دریافت می‌کردند. حال آن که هم اکنون در نظام جمهوری اسلامی ۳۵ دوره مشمول خدمت سربازی یعنی از متولدین سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۸۰ وجود دارد و به تعبیر دیگر کسانی که ۴۵ سال از عمرشان گذشته است کماکان مشمول غایب محسوب شده و به همین دلیل از کلیه حقوق اولیه خود محروم هستند و این مشکل باعث نا امیدی و فقر و بیکاری و دیگر معضلاتی چون خودکشی، دزدی، اعتیاد و…. در بین بسیاری از این دسته خانواده‌ها شده است.
در چنین شرایطی که جمهوری اسلامی برای آحاد جامعه به وجود آورده است، هر فرد مذکر ایرانی یا ناچار است به سربازی برود و رنج آن را با تمامی مشکلاتی که در زندگی دارد بر خود هموار کند و یا از سربازی رفتن سرباز زده و در نتیجه سال‌های زیادی از عمرش را به دلیل مشمول بودن و عدم انجام خدمت سربازی از حق و حقوق انسانی‌اش محروم بماند و در طول این مدت هم همیشه اضطراب و دلهره سربازی را با خود داشته باشد.
لذا مشاهده می‌کنید در خانواده‌های بسیاری هم پدر و بزرگ خانواده با سن بالا و موی سپید مشمول خدمت سربازی است و هم یک یا چند پسرش. در هر صورت با رفتن نان‌آور خانواده به سربازی دیگر افراد خانواده با مشکلات عدیده‌ای و به ویژه با فقر بیشتری روبرو شده که گاه منجر به خودکشی بعضی ار افراد خانواده هم شده است. از سوی دیگر فردی که با وجود تمام مشکلات مجبور شده خانواده را رها کرده و به سربازی برود تحت فشار قرار گرفته و ممکن است حین خدمت سربازی بر اثر فشارهای روحی و روانی خود و خانواده‌اش به زندگی خود خاتمه بدهد.
شواهد نشان می‌دهد یکی از عوامل خودکشی در جامعه امروز ایران و در کنار ده‌ها مشکل و معضل دیگر موضوع و مشغله‌ای با عنوان سربازی‌ست که برای خانواده‌های فقیر همیشه باعث دردسر بوده است.
در یک نگاه کلی به مقوله سربازی در جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه تلخ و اندوه بار خواهیم رسید که شیوه برخورد بی چون و چرای جمهوری اسلامی با مقوله سربازی که نزدیک به نیم قرن است به شکل من درآوردی و خارج از عرف و اصول و با زور و فشار بر جوانان و بالطبع خانواده‌ها در کشور اعمال می‌شود باعث و بانی استیصال جوان‌ها در وهله‌ی نخست و درماندگی و تلاشی بسیاری از خانواده‌ها شده است.
روشی که مانند آن را در هیچ جای دنیا نمی‌توان یافت و با هیچ اصول و معیار درستی همخوانی ندارد و فقط و فقط مختص به جمهوری اسلامی‌ست و بس و خانواده‌های زیادی را با رنج و‌گرفتاری روبرو کرده است.
این شیوه برخورد با خدمت سربازی که روزگاری از آن به عنوان خدمت مقدس سربازی یاد می‌شد باعث شده نه تنها قدسیتی از آن باقی نماند بلکه باعث و بانی مشکلات زیادی برای مردم باشد و نه تنها کسی از آن به نیکی و افتخار یاد نمی‌کند بلکه جوان‌ها دل خوشی برای انجامش ندارند و اکثرا با دید نفرت انگیزی از آن یاد می‌کنند.
در چنین رویه‌ای مردان ۴۵ ساله بایستی به سربازی بروند و هم اکنون ۳۵ دوره مشمول در کشور وجود دارد.
حوزه نظام وظیفه نیروی انتظامی هر از چند گاه یک بار به کارفرماها اعلام می‌کند در صورت به کارگیری جوانان مشمول محکوم به جریمه‌های کلان و دادگاهی خواهند شد. در این شیوه دولت گاه و بیگاه خدمت سربازی را با قیمت‌های گزاف به مشمولان می‌فروشد و کمترین توجهی به مشکلات خانواده‌هایی که تنها نان‌آورشان را مجبور به سربازی رفتن می‌کنند، ندارد و هیچ توجهی به این که آیا جوانی که پا به سن ۱۸ سالگی گذاشته با کدام پس انداز قادر به خرید خدمت سربازی است؟ بد تا کردن جمهوری اسلامی با مقوله سربازی که نزدیک به نیم قرن است با سماجت و لجاجت بر جوانان این کشور و خانواده‌ها اعمال می‌شود این تصور را به وجود آورده است که مسئولان رده بالای جمهوری اسلامی با توجه به حاکمیت ایدئولوژی، با افرادی که به سربازی نرفته باشند به دید دشمن و مخالفان خود نگاه کرده و این درک را که علت سربازی نرفتن جوان‌ها مشکلات معیشتی و گرفتاری‌هایی است که در زندگی با آن دست به گریبان هستند را ندارند و هیچگونه دقت و توجهی به اینکه چرا این عده کثیر حاضرند سالیان دراز از همه حقوقشان محروم بمانند ولی تن به خدمت سربازی نمی دهند، ندارد.
این مقوله که می‌توان گفت سال‌هاست به صورت یک معضل بزرگ بر سر راه جوان‌ها قرار گرفته است تا آن جا غیر معقول بوده که بسیاری از نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح الغا سربازی اجباری را در مجلس ششم مطرح کردند که بی نتیجه ماند و در این روزها باز هم برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله نماینده سقز و بانه و قاضی زاده هاشمی نایب رئیس فعلی مجلس درخواست الغا سربازی اجباری را مطرح کرده‌اند.
آنچه آمد مختصری از موضوع بغرنج سربازی اجباری و اثرات سوء آن در جامعه امروز ایران بود، حال آن که سرباز در دوران دوسال خدمت سربازی با چه رنج‌ها و گرفتاری‌هایی روبرو می‌شود حکایت تلخ دیگری است.
منبع: خط صلح
اگر نظام نکبت نیاز به سرباز دارد جوان هم نیاز به کار و مسکن و ازدواج دارد. سربازی در جمهوری اسلامی بیگاری است و جوانان را سرخورده و در زندگی عقب میاندازد.
جواد / 23 February 2021