مجتبا یوسفی‌پور – از اول ژانویه ۲۰۱۳ نمایش عمومی فیلم «کوارتت» نخستین تجربه کارگردانی داستین هافمن، بازیگر سر‌شناس آمریکایی در سینماهای انگلستان و ایرلند آغاز شده است. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.
«کوارتت» نخستین‌بار در سال ۲۰۱۲ در جشنواره فیلم تورنتو به نمایش درآمد و سپس در جشنواره‌های دیگری چون جشنواره فیلم تورین، شیکاگو و هالیوود نیز شرکت کرد و جایزه منتخب تماشاگران جشنواره شیکاگو و جایزه بهترین فیلم اول جشنواره هالیوود را به دست آورد. این فیلم از اوایل ماه فوریه ۲۰۱۳ در آلمان و سوئد و از اول ماه مه ۲۰۱۳ در فرانسه، بلژیک و هلند هم به نمایش درمی‌آید.
سیسی، ویلف و رگ سه عضو یک گروه چهارنفره خواننده اپرا هستند که دوران بازنشستگی‌شان را در یک خانه سالمندان ویژه موسیقیدانان سپری می‌کنند و هر سال به مناسبت تولد جوزپه وردی، آهنگساز ایتالیایی کنسرتی برگزار می‌کنند. با آمدن جین، عضو چهارم گروه و همسر سابق رگ بار دیگر حس رقابت قدیمی میان اعضاء زنده می‌شود، چنان‌که اجرای کنسرت سالانه را در معرض تعطیلی قرار می‌دهد.
«کوارتت» بر اساس نمایشنامه‌ای به همین نام نوشته رونالد هاروود، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس انگلیسی ساخته شده است. سر رونالد هاروود از نمایشنامه‌نویسان شناخته‌شده انگلستان است. او تاکنون سه بار برای فیلمنامه‌هایش نامزد جایزه اسکار شده و یک‌بار نیز برای فیلم «پیانیست» ساخته رومن پولانسکی اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی را از آن خود کرده است. نمایشنامه نخستین‌بار در سال ۱۹۹۹ میلادی در انگلستان روی صحنه رفت و اگرچه منتقدان چندان آن را نپسندیدند، اما در خارج از انگلستان مورد توجه قرار گرفت. فیلمنامه فیلم را خود هاروود نوشته است. در سال ۱۹۸۰ میلادی هاروود نمایشنامه «کمد» را نوشت که بر اساس آن فیلمی با بازی آلبرت فینی و تام کورتنی ساخته شد. در زمان ساخت این فیلم فینی و کورتنی به هاروود پیشنهاد نوشتن نمایشنامه‌ای را دادند و حاصل این پیشنهاد نمایشنامه «کوارتت» بود.
هاروود درباره چگونگی نوشته شدن نمایشنامه «کوارتت» و تبدیل آن به یک فیلم سینمایی می‌گوید: «مستندی دیده بودم درباره تعدادی خواننده اپرا مسن که در خانه “وردی” زندگی می‌کردند. “وردی” بعد از مرگ خانه‌اش را در اختیار خوانندگان سالخورده اپرا گذاشته بود. این فیلم مستند خیلی جالب و بامزه و تکان‌دهنده بود. این مستند را در بی‌بی‌سی دیدم و ۱۰ سال طول کشید تا نمایشنامه را نوشتم و نمایش موفقی هم از کار درآمد و در سراسر جهان از آن استقبال کردند. بعد‌ها تام کورتنی پیشنهاد داد که بر اساس آن فیلمی بسازیم و این‌طور بود که این‌کار شروع شد.»
داستین هافمن، کارگردان فیلم در مقام بازیگر نیاز به معرفی ندارد. حدود نیم قرن سابقه کار تصویری، بردن دو جایزه اسکار بهترین بازیگری، پنج بار نامزدی برای اسکار و بردن جوایز بازیگری جشنواره‌های معتبر دیگری چون ونیز، برلین، بفتا، سزار و گلدن گلوب و کار کردن با کارگردانان صاحب‌نامی چون آرتور پن، جان شلزینگر، سام پکین‌پا و سیدنی پولاک و نقش‌آفرینی در برخی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینما او را به یکی از اسطوره‌های بازیگری تاریخ سینما بدل کرده است. هافمن گرچه حدود ۳۵ سال پیش تجربه ناموفقی در کارگردانی داشت و حاصل کارش فیلمی بود که نام او را به عنوان کارگردان بر خود ندارد، اما همیشه 
وسوسه کارگردانی را داشته و اکنون در هفتاد و پنج‌سالگی پشت دوربین بازگشته. او درباره چگونگی روی آوردنش به کارگردانی می‌گوید: «در این سال‌ها بار‌ها پیش آمد که می‌خواستم فیلمی را کارگردانی کنم، اما در لحظه آخر پا پس کشیدم. همیشه فکر می‌کردم فیلمنامه مناسبی در دست ندارم و بالاخره همسرم گفت اگر بخواهی منتظر یک فیلمنامه مناسب بمانی هیچوقت کارگردانی نخواهی کرد، چرا که هیچوقت فیلمنامه مناسبی پیدا نمی‌کنی. برای همین باید به خودت بگویی من باید هر طور شده این‌کار را بکنم.»
پروژه ساخت فیلم «کوارتت» برای چندین سال در جریان بود و چند کارگردان بر روی آن کار کردند اما هیچکدام به سرانجام نرسیدند تا اینکه هافمن به عنوان کارگردان به گروه پیوست. پیش از او برخی از بازیگران نقش‌های اصلی چون تام کورتنی و مگی اسمیت انتخاب شده بودند و هافمن از تهیه‌کنندگانش خواست برای نقش‌های دوم و دیگر موسیقیدانان ساکن خانه سالمندان، از موسیقیدانان واقعی استفاده کند؛ کسانی که پیش از این تجربه چندانی در بازی در فیلم نداشتند و بیشتر به کار صحنه‌ای مشغول بودند و در آن میان بعضی‌ها هم دوران بازنشستگی‌شان را می‌گذراندند.
هافمن درباره چگونگی استفاده از تجربه بازیگری‌اش در کارگردانی این فیلم و تفاوت او با دیگر کارگردانانی که تجربه بازیگری ندارند می‌گوید: «فکر می‌کنم بهترین کارگردانان بازیگر بوده‌اند. فکر می‌کنم چیزی که 
بیشتر بازیگر‌ها در آن مشترک هستند و با آن آشنایی دارند، در حالی که بسیاری از کارگردانان به آن توجهی ندارند این است که از ما بازیگران همیشه خواسته می‌شود که صحنه و فضا را در همان اولین برخورد درک کنیم. در زمانی که تمامی گروه در حال نور‌پردازی هستند و درباره صحنه و چگونگی آن صحبت می‌کنند، بازیگران در اتاق استراحت و یا اتاق گریم هستند و بعد‌تر به آن‌ها گفته می‌شود صحنه آماده است و وقتی آن‌ها به سر صحنه می‌آیند از آن‌ها خواسته می‌شود که همه چیز را در همان برداشت اول درست اجرا کنند. به عقیده من کار مهمی که یک کارگردان باید انجام دهد این است که اجازه دهد بازیگران اشتباه کنند؛ اجازه دهد آن‌ها تمرین کنند و تلاش کنند و اشتباه کنند تا اینکه صحنه را پیدا کنند. باید به همه آن اندازه‌ای که به دیگران زمان داده می‌شود که با صحنه آشنا شوند به بازیگران نیز زمان داد. فکر می‌کنم این بهترین کاری است که می‌شود کرد.»
اما آزادی عملی که هافمن برای بازیگرانش قائل می‌شده فراتر از آشنایی با صحنه بوده است. بازیگرانش روایت می‌کنند که او سر صحنه به آن‌ها اجازه بداهه‌پردازی و تغییر گفت‌وگو‌ها را می‌داده و همیشه با روی باز از پیشنهادهایشان استقبال می‌کرده است. در همان حال ظاهراً او با عوامل فنی به‌راحتی کنار نمی‌آمده. هافمن در این‌باره می‌گوید: «واقعیت این است که ساده‌ترین چیز در دنیا کارگردان بودن است، اگر شما در مرحله اول عوامل فنی درستی انتخاب کنید؛ اگر فیلمبردار، طراح صحنه، طراح لباس، دستیار کارگردان، منشی صحنه، مسئول انتخاب بازیگر و دیگر عوامل را درست انتخاب کرده باشید. من این بخت را داشتم که این اشخاص را درست انتخاب کنم، اگر شما هم این کار را بکنید، بچه ده ساله‌‌تان هم می‌تواند کارگردانی کند.»
داستین هافمن تا اینجا با نخستین تجربه کارگردانی خود توانسته منتقدان را نسبتاً راضی نگه دارد و نقدهای مثبتی دریافت کند. کا‌ترین شورد، منتقد «گاردین» با دادن سه ستاره به فیلم اگرچه فضا و داستان را دروغین و تصنعی می‌داند اما در مجموعه تلاش هافمن برای ساختن فیلمی درباره هنرمندان سالخورده را ستوده است. تیم رابی، منتقد «تلگراف» نیز با دادن سه ستاره به فیلم نقطه قوت فیلم را بازی بازیگرانش و توانایی هافمن در کنترل آن‌ها و گرفتن بازی خوب از آن‌ها توصیف می‌کند. و بالاخره دیوید سکستون، منتقد «دیس ایز لندن» نیز با دادن سه ستاره به فیلم، عمده نقطه قوت آن را بازی بازیگرانش به‌ویژه موسیقیدان‌هایی می‌داند که نقش‌های فرعی فیلم را بازی کرده‌اند.
«کوارتت» با زمان ۹۸ دقیقه محصول سال ۲۰۱۲ کشور انگلستان است.
مشخصات فیلم:
کوارتت
Quartet
نویسنده: رونالد هاروود
Ronal Harwood
کارگردان: داستین هافمن
Dustin Hoffman
بازیگران: مگی اسمیت، تام کورتنی، بیلی کانلی، پائولین کالینز، مایکل گامبون
Maggie Smith, Tom Courtenay, Billy Connolly, Pauline Collins, Michael Gambon
در همین زمینه:
برنامه رادیویی «اکران»
پیش‌پرده فیلم «کوارتت» ساخته داستین هافمن