تلاش برای درمان کووید ۱۹

برگرفته از تریبون زمانه *

مقاله اول[۱] را در شرح جو ناشی از مخالفت با تجویز کورتون برای بیماری کووید نوشته بودم و در آن توضیح داده بودم که دکتر فیروزه بنی صدر در آن جو کارش را بروی بیماران حاد کوویدی شروع کرده بود. زمانی که مقاله نخست را نوشتم هنوز مطالعه محققان انگلیسی تحت عنوان Recovery در باره تاثیر مهم تجویز کورتون در بهبود اینگونه بیماران صورت نگرفته بود. در آنزمان آنها گفتند که اگر دادن کورتون را زودتر انجام داده بودند در انگلستان حداقل ۵۰۰۰ نفر کمتر قربانی می‌شدند. خبر نتیجه کار محققان انگلیسی زمانی منتشر شد (۱۶ ژوئن ۲۰۲۰) که مقاله فیروزه در دست مجله International Journal of Antimicrobial Agents برای انتشار بود. البته فیروزه حدود ۸۲ روز پیش از آن [از ۲۴ مارس ۲۰۲۰مصادف با دوم فروردین۱۳۹۹] این روش درمانی را به اجرا گذاشته بود.

بیشتر بخوانید: تلاش برای درمانی برای کوید ۱۹ ـ بخش نخست

کسانی که در امور علمی مشارکت دارند می‌دانند که تهیه مقاله‌های علمی اصولا کاری جمعی است. شاید به میزانی در رشته ریاضیات هنوز مقاله‌های علمی تنها بوسیله یکنفر نوشته شوند اما در اکثر علوم تجربی، مقاله‌ها در کادر همکاری بین عده‌ای صورت می‌پذیرد. بدنبال تجربه بالینی، و پیشنهاد فیروزه در باره روش درمان التهاب ریه با کورتون و به اجرا گذاشتن آن در بیمارستان خودde Reims CHU با مشکل آنالیز داده‌ها مواجه شد. مسلما برای اینکه اجرای یک روش درمانی مورد پذیرش علمی قرار گیرد به تعداد قابل قبولی بیمار، که مدت زمان کافی پی گیری شده باشند، نیاز است. تهیه داده‌های مربوط به بیماران بیمارستان در دست بخش آماری بیمارستان بود و بیشتر از آنچه پیش بینی میشد، بطول انجامید. فرد مسئول که خود مستقیما با بیماران در ارتباط نبود، اما استاد دانشگاه بود با این ذهنیت وارد اینکار شده بود که منع استفاده از کورتون از سوی سازمان جهانی بهداشت و موسسات علمی نمی‌تواند بی اساس باشد، از این رو با ذهنیت پر از تردید، قصد داشت که سختترین معیارها را برای سنجش اثر کورتون در نظر گیرد. متاسفانه روند کار طوری پیش رفت که دلخواه فیروزه نشد و به عللی کار تحقیقاتی عقب افتاد. در آن روزها من شاهد فشار زیاد بر فیروزه بودم. او برای پیشرفت کار عجله داشت اما کاری نمی‌توانست انجام دهد زیرا داده‌ها در دست او نبود. در این بین یک مقاله علمی از سوی چینی‌ها منتشر شد که بنوعی از نتایج خوب کورتون سخن می‌گفت. اما چند روز بعدش مقاله‌ای دیگر از یک گروه دیگر چینی منتشر شد که خلاف آنرا را مدعی میشد. اما در این مقاله توجه‌ای به زمانی که کورتون داده شده بود، که حائز بیشترین اهمیت است، نشده بود. در این بین فیروزه، ساختار مقاله‌هایش را تهیه و تحریر کرده بود و همچنان منتظر نتایج داده‌های بیمارانش از سوی مسئول مربوطه بود. بالاخره اواخر ماه آوریل، مسئول مربوطه گفت که اولین نتایج کار آمارگیری را برای فیروزه خواهد فرستاد. برای من خیلی جالب بود که بدانم نتایج چیست؟ فردای آنروز فیروزه گفت بررسی او نشان داده است که روش درمانی دادن کورتون در فاز دوم بیماری کووید ۱۹ در مقایسه با دوره قبل از دادن کورتون باعث شده که میزان مرگ بیماران تا ۵۰ درصد کم شود. واقعا این خبر خیلی خوشحال کننده بود. فیروزه از درستی روش درمانی خودش مطمئن بود اما من که دستی در کار نداشتم همه‌اش نگران بودم که چه نتیجه‌ای اعلام خواهد شد. همکار فیروزه که بروی داده‌ها کار می‌کرد نیز بالاخره مطمئن شده بود که کورتون خوب عمل می‌کند. با داشتن این داده‌ها کار نوشتن مقاله سریع تمام شد. آمارگیری به خوبی نشان میداد که روش درمانی که به اجرا گذاشته شده بود، یعنی تجویز بکارگیری کورتون، بمحض اینکه مشکل تنفسی برای بیماران کوویدی پیش می‌اید، میزان مرگ و انتقال به بخش مراقبتهای ویژه ICU را کاهش می‌دهد. این روش درمانی را فیروزه زمانی بکار می‌گرفت که هنوز کار بیماران به رفتن به بخشICU نکشیده بود. من واقعا از این نتایج خوشحال بودم و برایم مسلم بود که مقاله فیروزه با داشتن این نتایج بزودی منتشر خواهد شد.

در این بین در رسانه‌های فرانسه بیشتر سخن از کار پروفسور رائولتRaoult بود. او که شخصیت جذابی برای رسانه‌ها دارد در ماه می‌۲۰۲۰ تقریبا هر روز در اخبار فرانسه حضور داشت. او از دارویی [هیدروکسیکلروکین] که تجویز می‌کرد دفاع می‌نمود و مقاله هایی که در مخالفت با درمان او می‌نوشتند را رد می‌کرد. دونالد ترامپ چندین بار از داروی او دفاع کرد و امانوئل مکرون بخاطر محبوبیت شدید او در دومین شهر فرانسه برای دیدار او به مارسی رفت. بسیاری از پزشکان فرانسوی در باره داروی او و رفتار او موضع می‌گرفتند و این بحث‌ها دائم ادامه داشت. داروی دیگری که خیلی از پزشکان منتظر داده هائی در باره اثر آن بودند، داروی رمدزویر Remdesivir بود، که تا بحال هیچیک از تحقیقات نشان نداده‌اند که قادر است میزان مرگ و میر را کاهش دهد. در باره داروی رمدزویر مجله مهم پزشکی نیوانگلاند جورنالThe New England Journal of Medicine اولین مقاله‌ای که درج کرد، روش راندومایز [مطالعه تصادفی کنترل شده در باره یک درمان] بکار برده نشده بود و تنها مشاهدات اثر دارو برروی عده‌ای محدود بیمار (۵۳ نفر) تشریح شده و مقایسه‌ای با بیماران که به آنها دارو داده نشده بود به عمل نیامده بود. در نتیجه فیروزه هم بخاطر نتایج بدست آمده در کم کردن میزان مرگ و میر با تجویز کورتون با مقایسه دو دوره [دادن و ندادن کورتون به بیماران] و با هدف نشان دادن نتیجه تجربی بیمارستانش و باز کردن مبحثی جدید، مقاله‌ای کوتاه را در ۱ ماه می‌۲۰۲۰، برای روزنامه مهم نیوانگلند جورنالThe New England Journal of Medicine و سپس برای لانست The Lancetفرستاد. او امیدوارم بود که در این دوره پاندمی چون برای اولین بار دارویی را معرفی می‌کرد که هم مرگ و میر را کم می‌کند، و هم ارزان و در دسترس همه نیز هست، این مجله‌ها، با اینکه در تحقیق از روش راندومایز استفاده نشده بود، مقاله را قبول کنند. اما هر دو آنها، پی در پی بدون اینکه نظری در باره محتوی مقاله بدهند مقاله را در نظر نگرفتند.

این تجربه بسیار جالب بود. چرا لانست و نیوانگلاند که مهترین مجلات علم پزشکی هستند حتی قبول نکردند که مقاله را در نظر بگیرند؟ آنها مقاله را برای ارزیابی علمی به متخصصان دیگر نفرستادند بلکه تنها پاسخ دادند که آنرا در نظر نمی‌گیرند. آیا دلیل رد مقاله این بود که در تحقیق فیروزه از روش راندومایز استفاده نشده بود، بلکه بیماران قبل و بعد از دادن کورتون را با هم مقایسه کرده بود؟ آیا دلیل این بود که نتایج تنها در یک بیمارستان شهرستان فرانسه بدست آمده است؟ آیا دلیلش این بود که از دارویی استفاده شده که اکثرا آنرا بیشتر بخاطر ضررش در بیماریهای عفونی بعلت ضعیف کردن سیستم دفاعی می‌شناختند؟ آیا چون تعداد بیماران تنها ۲۵۷ نفر بود باعث شده بود مقاله را در نظر نگیرند؟ پاسخ این سئوالها را نداشتیم. اما وقتی مقاله‌های دیگری که در باره درمان کووید-۱۹ [مانند مقاله در باره رمدزویر یا مقالاتی در باره داروهائی نظیر کورتون اما بسیار گران که منجر به کاهش التهاب هستند اما با تاثیری دقیقتر بر سیتوکین‌ها که منجر به التهاب هستند، نظیر انتلوکین ۱ یا ۶] در آنها منتشر شدند، می‌دیدیم که این مجله‌های علمی، مقاله هایی با داشتن این ویژگی‌ها را قبول کرده بودند. تجربه نشان داد که این دو مجله، مقاله هایی را در باره درمان کووید منتشر کردند که مجبور شدند چند روز بعد بخاطر تقلبی بودن، آنها را حذف کنند. بهرحال این رد شدنها باعث شد که کار انتشار مقاله عقب بیافتد. بالاخره فیروزه مقاله‌اش را در تاریخ ۱۵ ماه می‌برای مجله International Journal of Antimicrobial Agents فرستاد. اینبار مسئول مجله مقاله را قبول کرد در نظر بگیرد و مانند همه مقاله‌های علمی آنرا برای ارزیابی به متخصصان دیگر فرستاد. در این بین یک گروه هم در آمریکا همین روش درمانی استفاده از کورتون را منتشر کرد که در آن به این نتیجه رسیده بود که تجویز کورتون باعث کم شدن ۶۰ درصد میزان مرگ یا انتقال به بخش مراقبتهای ویژه بیماران می‌شود.[۲] پزشکان امریکایی از شهر دیتوریت بودند و توجه زیادی به مقاله آنها نشد با اینکه به غیر از مقاله‌های چینی تنها مقاله‌ای بود که در اینباره منتشر شده بود. جالب اینکه مقاله آنها در مجله‌ای منتشر شد که چند روز قبل از آن مقاله فیروزه را رد کرده بود. آیا ترجیح داده بودند که مقاله یک تیم امریکایی را منتشر کنند تا یک تیم فرانسوی؟ اینها سئوالاتی بود که از خود می‌پرسیدم. بهرحال زمانی که مقاله فیروزه در دست سردبیر مجله برای رسیدگی بود مقاله تیم امریکایی هم منتشر شد. البته انتشار مطالعه تیم امریکایی برای من خبر بسیار خوبی بود زیرا برای اولین بار یک تیم پزشکی نتایج بسیار نزدیک با نتایج فیروزه را بدست آورده بود. پاسخ مجله International Journal of Antimicrobial Agents به مقاله فیروزه طول کشید. آنها اطلاعات بیشتری را درخواست کرده بودند و مقاله باید کامل تر می‌شد. فیروزه دوباره بروی مقاله کار کرد و بالاخره ۱۶ ماه ژوئن ۲۰۲۰ نسخه پایانی خود را به مجله فرستاد. در همین روز یعنی ۱۶ ژوئن، پزشکان انگلیسی مطالعه وسیعی را منتشر کردند که طی آن اعلام نمودند “کورتون یک داروی ارزان و در دسترس می‌تواند جان بسیاری از مبتلایان عفونت کرونا را از مرگ نجات دهد. این پژوهشگران تجویز مقدار (دُز) کم دگزامتازون را یک تحول بزرگ در درمان موارد وخیم کرونا نامیدند چرا که در کسانی که با دستگاه تنفس مصنوعی نفس می‌کشیدند، موارد مرگ را یک سوم و در کسانی که با اکسیژن کمکی نفس می‌کشیدند یک پنجم کاهش داده است. ” با شنیدن این خبر در شادی غرق شدم زیرا پزشکان انگلیسی با تحقیقی راندومایز که از بهترین نوع کارآزمائی بالینی بشمار می‌رود، هرگونه تردید درباره تاثیر کورتون در کاهش مرگ و میر را رفع کردند. تمامی مطبوعات مهم غرب در اینباره مقاله نوشتند. حتی در روزنامه گاردین بتاریخ ۲۶ ژوئیه خواندم که تایلور کاونTyler Cowen، یکی از معتبرترین اقتصاد دانان آمریکایی در بلومبرگ گفته است که بریتانیاییها در حال نجات بشریت از کرونا هستند و می‌گوید که بریتانیا باید بخود افتخار کند که دنیا را از دست کرونا نجات خواهد داد. او به دو موفقیت بزرگ آنها اشاره می‌کند: یکی بکار گیری کورتون، دارویی ارزان قیمت برای نجات بیماران در مرحله حاد و دیگری واکسنی که در حال ساختن آن هستند. “[۳] بعنوان یک همسر و بعنوان کسی که شاهد تلاش سخت فیروزه بود، از اینکه فیروزه از اولین کسانی بوده که این درمان را پیشنهاد داده بود بسیار شاد بودم. مهم نیست که چند نفر، در چند جای دنیا مستقلا به یک فکر رسیده اند، مهم این است که آن فکر درست بوده است. شاید در جاهای دیگر هم حدودا همین درمان استفاده شده و یا می شود. برخی از پزشکان از ایران به فیروزه اطلاع دادند که آنها نیز از کورتون استفاده می کنند. کشورهای شمال آفریفا نیز سریع از کورتون استفاده کردند. یک سایت مربوط به پزشکی، ویدویی که فیروزه به زبان فرانسوی در ۶ آوریل ۲۰۲۰ خطاب به پزشکان فرانسوی زبان منتشر کرده بود[۴] را گذاشته و از آن بازدید خوبی شده بود. چندین پزشک مغربی نیز با او تماس گرفتند و یکی از آنها گفت که حتی اسلایدهای او را به عربی ترجمه کرده بود.

عکس مربوط به صفحه اول مقاله پروفسور فیروزه بنی صدر است.

ما همچنان منتظر تصمیم مجله بودیم. بعد از انتشار تحقیق Recovery از سوی پزشکان انگلیسی مصاحبه هائی با فیروزه صورت گرفت.[۵] تیتری را که یکی از سایتها برای مصاحبه فیروزه انتخاب کرده بود برایم جالب بود. نوشته بودند “پزشکان فرانسوی برای تجویز کورتون منتظر انگلیسها نشدند”. بالاخره مقاله فیروزه در ۲۹ ژوئن برای انتشار در International Journal of Antimicrobial Agents قبول شد[۶] و من خوشحال برای اینکه جز اولین مقاله هایی است که در مورد اثر تجویز کورتون برای بیماری کووید-۱۹ می باشد. چندی طول نکشید که خبر خوب دیگری آمد. ۵۰ بیمارستان فرانسه، از جمله بیمارستان شهر رانس که فیروزه در آن مسئول بخش است، که پذیرفته بودند روش درمان با کورتون را بکار ببرند و در همکاری با هم اثر بکارگیری کورتون را مشخص کنند، نتایج مثبت کورتون مشاهده شد. هنوز مقاله این همکاری وسیع که یکی از نویسندگان آن فیروزه است، منتشر نشده است. اکنون حتی سازمان بهداشت جهانی نگران این شده است که تولید کورتون کم نباشد و دیگر شکی در باره اثر مثبت دادن کورتون در فاز دوم بیماری کووید وجود ندارد. رئیس دانشگاه Reims، آقای گیوم ژوله با نوشتن تویتی به فیروزه و همکارانش تبریک گفت. وزیر بهداشت فرانسه آقای وران Veran عده ای از پزشکان و پرستاران و … از سراسر فرانسه، از جمله فیروزه را به مراسمی در Grand Palais شهر پاریس دعوت کرد و رئیس جمهوری فرانسه آقای مکرون نیز که۱۴ ژوئیه امسال را به تقدیر از کارکنان بیمارستانها اختصاص داده بود و حدود ۱۵۰۰ نفر از آنها را به میدان کنکورد دعوت نموده بود از فیروزه هم دعوت بعمل آورده بود.

مصاحبه سایت پزشکی با پروفسور فیروزه بنی صدر

این تجربه در دوران سخت کرونایی در فرانسه در باره کار فیروزه بسیار غنی بود. در این مدت بطور مداوم با او در باره این تجربه بحث می کردم. شاید بتوانم درسهای این تجربه را که از خلال بحث هایی که با هم داشتیم چنین خلاصه کنم:

۱ـ محققان در کار خود این امر را تجربه کرده‌اند که برای ابداع کردن و یافتن قاعده جدیدی، داشتن دانسته‌ها کافی نیست، تحلیل و تجزیه آنها نیز کافی نیست باید لحظه‌ای پیش آید که داده‌ها، و تجزیه و تحلیل آنها در موردی عینیت یابد و اشراف بر موضوع در حدی باشد که راه حل پیدا شود. فیروزه خصوصا از کار چینی‌ها در مورد ویروس کرونا و از التهاب دستگاه تنفسی اطلاع داشت. اما زمانی که تحقیقات درباره تحول مقدار ویروس در بدن و واکنش سیستم ایمنی در طول زمان منتشر شد، متوجه شد که در دوره دوم بیماری – دوره التهاب ریه- مشکل نه از ویروس که از واکنش شدید سیستم ایمنی است و از این رو، کورتون می‌تواند تاثیر گذار باشد. زمانی که او در بخش بیمارستان مردی مسن و مبتلا به بیماری کووید-۱۹ را که حالش بسیار بد بود و می‌خواستند او را “راحت کنند” را دید و از دستیارش خواست که به او برای آخرین شانس کورتون دهند و کورتون هم در عرض سه روز خوب عمل کرد و باعث شد او زنده بماند همه چیز برایش عوض شد. با اینکه همانطور که در مقاله قبلی شرح دادم، تجویز کورتون از سوی سازمان جهانی بهداشت و فرانسه و امریکا منع شده بود و مجلات مهم پزشکی نظیر لانست در مخالفت با دادن کورتون مقاله منتشر کرده بودند اما او جرات کرد در چنین جوی راه را ادامه دهد و اطلاع رسانی در سطح فرانسه و ایران کند. قبل از هر چیز این تجربه نشان داد که پی گیری علمی برای فهم روند و ویژگیهای بیماری و از این رو، تشخیص دارو، لازمه موفقیت است. فیروزه از سویی اصرار داشت مرتب برسر بالین بیماران باشد و تحول حالشان را پی گیرد تا اشراقی کامل بر ویژگی‌های این بیماری پیدا کند و از سوی دیگر هر روز تحقیقاتی که درباره کووید منتشر می‌شدند را دنبال می‌کرد. فیروزه اگر خود را زندانی رهنمودهای موسسات سازمانهای بهداشتی می‌کرد نه می‌تواست دریابد که آنها اشتباه می‌کنند و نه می‌توانست به راه حلی برای بیماری دست یابد. تجربه نشان داد بعلت ویژه گی کار علمی، انسان باید خود را از دگمهای ذهنی رها کند و جرات و شجاعت تجربه را داشته باشد و هم ناامید و دلسرد از مخالفت خوانی‌ها نشود.

۲ ـ مسئله اخلاقی و فلسفی‌ای نیز در این بین مطرح شد و آن اینکه اگر پزشکی بداند که دارویی می‌تواند به کمک بیمارانش بیاید، و آن دارو هنوز تائیدیه رسمی را نگرفته باشد آیا پزشک مربوطه در رابطه با بیمارانش باید باز هم از روش راندومایز استفاده کند؟ یعنی به برخی از بیماران دارو دهد و به برخی دیگر ندهد تا بتواند نتیجه بدون شبهه‌ای از روش درمانی بدست آورد؟ فیروزه در پاسخ به این سئوال گفت: در باره بیماری‌ای که خطر بالایی مرگ در کوتاه مدت تهدیدشان می‌کند و هنوز دارویی هم برای آن پیدا نشده است، از نظر اخلاقی، وقتی مطمئن هستم که دارو تاثیر خوب دارد نمی‌توانم آن را به عده‌ای از بیماران ندهم. از اتفاق سه روز پیش – ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ – یک گروه هلندی هم مقاله‌ای دیگر در باره اثر مثبت کورتون منتشر کرد که در آن نشان داده‌اند با دادن کورتون از میزان مرگ بیماران در فاز دوم که مشکل ریوی پیدا می‌کنند می‌کاهند. اما جالب اینکه در مقدمه مقاله خود، گروه هلندی به این موضوع پرداخته‌اند و نوشته‌اند که چرا در برخورد با این بیماری مخالف بکار بردن روش راندمایز بوده‌اند. آنها در مقدمه مقاله خود چنین نوشته‌اند:[۷] “پزشکان با توجه به مرگ و میر بالای غیر قابل قبول در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان، با اینکه به نظر پر واضح بود که باید روش راندومایز [درمان آزمایی کنترل شده تصادفی] را دنبال کرد اما آنرا را رد کردند و به همه بیماران داروی کورتون دادند.” البته در اوایل اوریل تیم فیروزه پیشنهاد انجام یک مطالعه راندمایز در باره تاثیر دوز [مقدار] کورتون را هم داده بود که متاسفانه این پیشنهاد از سوی مسئولان تحقیق در امور پزشکی در منطقه شرق فرانسه پذیرفته نشد.

۳ ـ مجلات علمی مهم، یعنی مجلات تاثیر گذار گاهی می‌توانند اشتباهات بزرگ کنند، می‌توانند مطالب نادرست را منتشر کنند و یا می‌توانند از کنار مطالب مهم هم عبور کنند. در مورد این بیماری جهانگیر متاسفانه شاهد این موضوع شدیم. در جریان پاندمی مجلاتی مانند لانست و نیوانگلاند به میزانی اعتبار بالای خود را از دست دادند. لانست مقاله‌ای در باره اثر هیدورکسیکلوکین منتشر کرد با تعداد بسیار زیاد بیمار که داده‌هایشان قلابی از آب درآمد. و نیوانگلاند نیز مقاله‌ای دیگر از همان تیم در باره اثر داروهای فشار خون بر بیماران کووید-۱۹ همین کار را انجام داد. البته هر دو مجله بعد از اعتراضات مقاله‌ها را حذف کردند. جالب اینکه اقای استفان لاوو Stéphanie Lavaud در ۷ ژوئیه مقاله‌ای اعتراضی در باره برخورد مجله‌های معتبر پزشکی نوشته بود و از جمله آورده بود که لانست و نیوانگلند مقاله فیروزه بنی صدر و پزشک دیگری بنام Jean-Philippe Kevorkian را رد کرده بودند.[۸] رد کردن مقاله هایی که دارویی را پیشنهاد می کردند که نقش موثر در کم کردن میزان مرگ داشت آنهم در زمان بیماری همه گیر تعجب آور بود.

۴ ـ نقش شرکتهای داروسازی و تبلیغاتشان در این دوره از بیماری همه گیر برای تاثیر گذاشتن و جهت دادن به مقاله‌ها مشخص بود. مقاله‌ها در باره دارو هایی بسیار گران و جدید راحت تر منتشر شدند. اکنون برای فروش رمدزویر تلاش فراوان می‌شود که دارویی بسیار گران است اما تاکنون مطالعه‌ای نشان نداده است که مرگ و میر را کم می‌کند. اما همانطور که مطالعه فیروزه و تحقیق انگلیسی‌ها نشان داد کورتون فعلا تنها دارویی است که بطور جدی از میزان مرگ و میر میکاهد.

۵ ـ مسئله دیگری که در این دوره مشاهده می‌شد این بود که آیا باید در مورد یک روش درمانی جدید اطلاع رسانی شود یا خیر. مسلما این اطلاع رسانی در سطح پزشکان باید انجام شود و فیروزه اینکار را با پزشکان فرانسوی انجام داده بود و از آنجا که با پزشکان ایرانی تماس نداشت با دادن یک اطلاعیه به زبان فارسی اینکار را هم انجام داد. اما موضوع اطلاع رسانی در سطح عموم است. بعنوان مثال آقای رائولت در فرانسه در سطح عمومی در رسانه‌ها به اینکار دست زد. بسیاری از پزشکان معتقدند تا زمانی که مقاله علمی منتشر نشده است نباید در باره آن اطلاع رسانی عمومی کرد. اما آیا وقتی که در شرایط غیر عادی بسر می‌بریم، وقتی جامعه جهانی با مشکل جدی مواجه است بهتر نیست در باره روشهای درمانی مختلف اطلاع رسانی شود؟ هنوز در اینباره اجماعی در سطح پزشکان وجود ندارد و پاسخ به این سئوال نیاز به بررسی بیشتری دارد. در این دوران کوویدی برخی از پزشکان این روش را انتخاب کردند که مقاله خود را قبل از اینکه از سوی مجله علمی قبول شود بروی اینترنت بگذارند.

۶ ـ در این روزها با اینکه فعلا در اروپا ویروس نسبتا کنترل شده است اما شیوع بیماری کووید-۱۹ در نقاط دیگری از جهان از جمله ایران ادامه دارد و هر روز قربانی بیشتری می‌گیرد. هر بیماری جهانگیری حادثه‌ای مهم است که در کوتاه مدت روی می‌دهد و سریع هم قربانی می‌گیرد. کار علمی نیاز به زمان دارد و اگر سازماندهی از قبل هم مناسب نباشد متاسفانه راه حلها با تاخیر و یا پس از پایان اپیدمی پیدا می‌شوند. بعنوان مثال سازمان بهداشت جهانی و موسسات اروپایی بیشتر تحقیقاتی که برای این بیماری از ماه ژانویه ۲۰۲۰ براه انداختند حول پیدا کردن دارو برای از بین بردن ویروس بود و نه راه حل پیدا کردن برای مسئله التهاب ریوی ناشی از این بیماری که علت اصلی مرگ می‌باشد. مسلما هنوز هم جنبه‌های بسیاری هست که هنوز پزشکان در باره این ویروس و عملکردش نمی‌دانند. اما می‌توان درسهای بزرگ از این موضوع گرفت زیرا امکان اینکه اپیدمی‌های دیگر در برابر بشر قرار گیرد کم نیست. مثال دیگر در باره دسترسی کشورها به دارو، تست‌های لازم و ماسک بود که متاسفانه کمبود آنها در برخی از کشورها باعث بالا رفتن میزان قربانیان شد.

در پایان باید بگویم که دیدن کوشش و موفقیت کسی که در شرایط سخت قرار دارد بسیار دلپذیر است. بعنوان یک انسان، یک ایرانی و یک همسر به فیروزه تبریک می‌گویم او جان انسانهای زیادی را نجات داد و قدردانی از او همراه با قدردانی از تمامی پزشکان و کادر بیمارستانی است که با همت بالا برای نجات جان بیماران تلاش کردند و می‌کنند. امید اینکه با پیشرفت علم هر چه زودتر انسانها از این بلای ویروسی جهانگیر نجات یابند.

مهران مصطفوی

۲۷ ژوئن ۲۰۲۰، ۶ امرداد ۱۳۹۹