نام قمرالملوک وزیری نامی آشناست؛ اولین زن خواننده در تاریخ معاصر ایران. او در سال ۱۳۰۳ برای اولین بار در گراند هتل به روی سن رفت و بدون حجاب آواز خواند؛ اما نظمیه تاب نیاورد و از او تعهد گرفت. با گذشت ۹۵ سال از آن روز هنوز شاهد آن هستیم که حنجره زنان در ایران به بند کشیده می شود.
در آخرین روزهای اردیبهشت ماه سال جاری، ویدیویی کوتاه از آواز خواندن یک زن جوان ایرانی در شهر تاریخی-توریستی ابیانه در فضای مجازی منتشر شد و بسیار مورد استقبال گرفت. اما چند روز از این ماجرا نگذشته بود که حجت الاسلام روح‌الله امینی، امام جمعه نطنز، در گفت و گویی با خبرگزاری تسنیم اعلام کرد : «این حرکت وقیحانه را محکوم می کنم و از کانال های لازم نیز موضوع را پیگیری کردم. مسئولان امر نیز در حال پیگیری این اتفاق هستند».
دیری نپایید که “نگار معظم”، که در روز جمعه ۲۷ اردیبهشت ماه، در یک گروه گردشگری در محله “هرده” یا “پایین ده” روستای تاریخی ابیانه، برای شاد کردن همراهانش آواز خوانده بود، احضاریه دریافت کرد. البته، این اولین باری نیست که جمهوری اسلامی نسبت به ارائه هنر زنان به خصوص در بخش موسیقی واکنش نشان می دهد؛ چرا که معتقدند شنیدن صدای زن توسط نامحرم، حرام است.
نظر مراجع در مورد حرام بودن صدای زن
پیشی گرفتن مراجع تقلید از قانون اساسی امر تازه ای نیست. حتی پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ نیز، مراجع تقلید در صورت نیاز، با “فتوا” دادن، می توانستند به راحتی از قانون عبور کنند. ریشه ممنوعیت آواز خواندن زنان نیز به نظر مراجع باز می گردد و برخی از مراجع آن را حرام اعلام کردند.
در سایت مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم در پاسخ به این سوال که آیا شنیدن صدای زن حرام است، آمده : «تمامی فقها آواز زن را -اگر غنائی باشد-، حرام دانسته اند. البته بعضی از فقها مانند حضرت امام، مقام معظم رهبری و آیت الله گلپایگانی، یک مورد را استثناء کرده اند و آن هم آواز زن در شب عروسی است -نه در مراسم عقد یا مولودی ها-؛ آن هم در صورتی که نامحرم صدایش را نشنود. بعضی دیگر از فقها مانند آیت الله مکارم و آیت الله سیستانی، گفته اند که حتی در شب عروسی هم برای زنان، آوازه خوانی جایز نیست».
اما واقعاً چه جادویی در صدای زن نهفته است که باید در پستو بماند؟ علمای حوزه علمیه قم در وب سایت خود در پاسخ به این سوال گفته اند: «زیبایی زن اگر به همراه آواز ظهور و بروز پیدا کند، ناهنجاری های اجتماعی را به دنبال خواهد آورد. همان طور که در روایات هم آمده، مسئله زنا فقط به اندام تناسلی نیست؛ بلکه گوش و چشم و غیره هم زنائی دارند. در فقه بین صدای زن و مرد تفکیک شده؛ صدای زن مثل چهره زن یکی از زیبایی هاست و اگر ابراز شود -مثل بی حجاب آمدن یک زن در خیابان- موجب هوس نامحرم می شود. بنابراین این حکم قرآنی برای جلوگیری از مشکلات اجتماعی است».
“نگار معظم” نیز بر اساس همین دیدگاه به دادگاه احضار شد. ناگفته نماند که او از چند جهت مورد شماتت قرار گرفت؛ چرا که یکی از ترانه های معروف شهره صولتی، خواننده قدیمی و معروف ایرانی را که در لس آنجلس زندگی می کند، بازخوانی کرد.
منشور حقوق شهروندی
از سوی دیگر می بینم که منشور حقوق شهروندی که در دولت یازدهم به امضای رئیس جمهور رسید، کاملاً با نظر مراجع و عملکرد قانونگذار در این خصوص، مغایرت دارد. بر اساس ماده ۱۲ و ۱۳، بند پ، منشور حقوق شهروندی -که به حق آزادی و امنیت شهروندی اختصاص دارد-، آمده است: «آزادی های فردی و عمومی شهروندان مصون از تعرض است. هیچ شهروندی را نمی توان از این آزادی‌ها محروم کرد. محدود کردن این آزادی ها تنها به قدر ضرورت و به موجب قانون، صورت می‌گیرد.
هر شهروندی حق دارد از امنیت جانی، مالی، حیثیتی، حقوقی، قضایی، شغلی، اجتماعی و نظایر آن برخوردار باشد. هیچ مقامی نباید به نام تامین امنیت، حقوق و آزادی‌های مشروع شهروندان و حیثیت و کرامت آنان را مورد تعرض و تهدید قرار دهد. اقدامات غیرقانونی به نام تامین امنیت عمومی -به ویژه تعرض به حریم خصوصی مردم-، ممنوع است».
به نقل از خبرگزاری های داخلی ایران، سید احمد نجیبی، مسئول پایگاه میراث فرهنگی روستای تاریخی ابیانه، بدون هیچ توجهی به منشور حقوق شهروندی، خود را بر حق می داند که برای اوقات فراغت گردشگران، حد و مرز تعیین کند. او در خصوص آواز خوانی نگار معظم در ابیانه گفت: «در ساعت های بعد از ظهر در محله “هرده” این برنامه اجرا شد و زمانی که عوامل یگان حفاظتی پایگاه میراث فرهنگی و عوامل دهیاری ابیانه در حال گشت زنی در سطح روستا بودند، به این جمع برخورد می کنند و با وجود این که وظایف و اختیارات قانونی جهت ورود به چنین موضوعی را نداشتند، در قالب نهی از منکر اقدام به تذکر کردند و خواستار خاتمه برنامه شدند که این تذکر باعث تمام شدن برنامه می‌شود».
اما موضوع به همین جا ختم نشد و دادستان نطنز هم موضع گیری تندی داشت و گفت: «این خانم در کانال اینستاگرامش ۲۰۰ ویدئو با این مضامین (موسیقی) به اشتراک گذاشته است و ما اولین شهرستانی هستیم که به این اتفاق تلخ، واکنش نشان دادیم».
اگر چه مراجع فقهی، تندروها و حتی قانونگذاران دست به دست هم داده اند و به همه لحظات زندگی مردم سرک می کشند و از هیچ تلاشی برای کشاندن زنان به پستوی جامعه فروگذار نکرده اند، شاهد آن هستیم که هیچ یک از این اعتراضات موجب نشد تا صدای زن، از موسیقی ایرانی حذف شود. شاید به نوعی می توان گفت که جمهوری اسلامی، از تقابل با زنان، نتیجه دلخواهش را به دست نیاورده است و زنان ایرانی، بارها و بارها از خط قرمزهای حکومتی عبور کرده اند. زنان و دختران بسیاری در داخل و خارج از کشور به طور حرفه ای در زمینه موسیقی سنتی، پاپ و کلاسیک فعالیت می کنند.
