پدیده اطلاعات جعلیِ آنلاین، معمول و در حال گستردگی است؛ خواه درباره پناه‌جویان یا جنگِ سوریه باشد، یا درباره هر خبرِ موجود در رسانه‌ها. شبکه‌های اجتماعی به ویژه، لبالب از تصاویر و فیلم‌هایی است که یا دستکاری شده‌اند، یا از یک تصویر بزرگ‌تر و بدون ربط به موضوعِ مورد بحث، جدا شده‌اند. اگرچه خروجی رسانه‌ها برای تعیین صحت تصاویری که به دست عموم می‌رسد، ممکن نیست همواره در دسترس ایشان باشد، اما ده‌ها وسیله و فن برای بررسیِ متقابلِ تصاویر وجود دارد که به شما کمک می‌کند، تصاویر جعلی را از اصلی تمیز دهید.
همانطور که دستگاه‌های تبلیغات‌پراکنی پیش از تولد اینترنت وجود داشته، دستکاری تصاویر نیز خیلی پیشتر از اختراع توییتر و فتوشاپ انجام می‌گرفته. رژیم اتحاد جماهیر شوروی یکی از نمونه‌هایی است که تصویرِ رهبرانِ طرد شده را حذف می‌کرد، اگرچه در مقایسه با فنونِ امروزی ویرایشِ تصاویر، حذف تصاویر به شکل مفتضحانه‌ای ناشیانه بوده است.
آنچه در این مدت تغییر یافته، این است که امروزه هرکس قادر است تصویر یا فیلم ناصحیحی بسازد، بارگیری کند و هم‌رسان سازد. رسانه‌های اجتماعی به شکلی موثر ابزار لازم را به سادگیِ چند کلیک، در اختیارِ هرکس که از انتشار تصاویر جعلی در اینترنت سود می‌برد، قرار داده‌اند. این مشکل پس از کشتار شارلی اِبدو در فرانسه به وسعت به چشم می‌خورد. ساعاتی پس از تیراندازی، ده‌ها تصویر جعلی شبکه‌های اجتماعی را پر کرد. پیغامی که دست به دست می‌گشت، یکسان بود: «دارند بهتان دروغ می‌گویند»! بدون توجه به اینکه این دروغ‌گویی به چه کسانی نسبت داده می‌شد (یهودیان، فراماسون‌ها، آمریکایی‌ها یا گاهی هر سه)، این کاربران اینترنتی بر آن بودند که با ایجاد شبهه، کار خبر‌نگاری را بی اعتبار سازند.
این دو تصویر بر آن بودند که ثابت کنند، خودروی مورد استفاده برادران کواچی، عاملان تیراندازی، با خودرویی که در منطقه نوزدهمِ پاریس پیدا شد، متفاوت بوده. اما تفاوت رنگِ آینه‌های بغل در دو تصویر، به دلیل زاویۀ متفاوتِ بازتاب آفتاب در دو زمانِ متفاوت از شبانه روز بوده.
برای به اشتباه انداختن مردم در اینترنت، هیچ چیز بهتر از تصویر یا فیلم نیست؛ به قول معروف، «عقل آدم به چشم‌اش است».
کاربرانِ طرفدارِ روسیه، ادعا کردند که این تصویر ثابت می‌کند که مبارزانِ اوکراینی و حامیانِ نازی در کنار هم هستند. این تصویر به طور جدی دستکاری شده است.
پیشنهادهای زیر مهارت شما را در یافتن تصاویر جعلی افزایش خواهد داد. این دستورالعمل‌ها حاصل تجربه خبرنگارانی است که با شبکه آبزِروِر فرانس ۲۴ کار می‌کنند. این شبکه طی هشت سال گذشته مشغول بررسی متقابل محتوای تهیه شده به دست افراد غیرحرفه‌ای بوده است.
آیا حصولِ اطمینانِ کامل ممکن است؟
دانستن این نکته مهم است که همیشه نمی‌توان با قطعیت حکم به جعلی بودن یک تصویر داد. با استفاده از پیشنهادهای زیر شما می‌توانید ادعا کنید که مثلا تاریخ یک تصویر اشتباه است، یا جزییات نمایش داده شده در تصویر با موقعیت جغرافیاییِ ادعا شده در شرح آن تطابق ندارد. خبرنگاران معمولا ساعت‌ها صرف تایید تصاویر و فیلم‌ها می‌کنند، تا برای انتشار یا عدم انتشارِ آنها به سردبیران کمک کنند. بنابراین، مثلا اگر نتوان از تاریخ دقیقِ برداشتِ یک فیلم مطمئن شد، در صورتی که سردبیر از اصلی بودن آن مطمئن شود، ممکن است آن را منتشر کند.
دو نوع تحلیل
برای بررسی اصلی بودن یک تصویر، دو روشِ مکمل وجود دارد. اولی، شامل بررسی فنی تصویر است. به این معنا که اطلاعات موجود در فایل فیلم یا عکس مورد بررسی قرار می‌گیرد. دومین روش، شامل بررسیِ محتوا با استفاده از شیوه‌های درستی‌سنجی سنتی و به کارگیریِ آنها در رسانه‌های اجتماعی است.
برای این کار، هیچ راه میان‌بری وجود ندارد، چون هیچ نرم‌افزاری قابلیت بررسی جعلی بودن تصاویر را ندارد. استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای تصدیق اصلی بودن محتوای تولید شده به دست افراد، مهارتی است که با گذشت زمان افزایش می‌یابد.
پیش از پرداختن به فنون پیشرفته، چند ابزار ابتدایی را بررسی می‌کنیم.
قدم اول: زمان برداشت یک تصویر
ایجادِ تصاویر جعلی، حتی با استفاده از نرم‌افزارهای نوینِ ویرایش تصاویر کار راحت و سریعی نیست. ظاهرِ معتبر به آنها دادن، سخت‌تر و زمان‌برتر نیز هست.
مطبوعات چین پر از نمونه‌های ویرایش عجولانه است. تصویر زیر در شهر هانگژو در شهر ژانگهو منتشر شده است.
احتمالا مدت زیادی طول نمی‌کشد که متوجه خطای نسبت و پرسپکتیو افراد در تصویر بشوید.
ویرایش تصویر فرایندی پیچیده است. به همین دلیل بسیاری از کاربران اینترنت برای انجام این کار از روش‌های ساده‌تر استفاده می‌کنند. یکی از شیوه‌ها این است که تصویری قدیمی متعلق به اتفاقی قدیمی را به اتفاقی اخیر ربط می‌دهند، مثلِ تصویر زیر. پس از کشته شدن هزاران نفر در مکه به دلیل هجوم جمعیت در سپتامبر سال ۲۰۱۵ این تصویر در فضای مجازی دست به دست گشت و اعتراضات زیادی را به وجود آورد.
همه کاربران بر آن بودند که با این عکس ثابت کنند دولت عربستان سعودی برای جا به جاییِ اجسادِ کشته‌شدگان از بولدوزر استفاده کرده است، اگرچه هیچ جسدی در تصویر قابل وضوح نبود. خبرنگاران ما پس از تحقیق توانستند ثابت کنند که این عکس در حقیقت در سال ۲۰۰۴ در واقعه‌ای مشابه برداشته شده. احتمالِ اینکه حتی همان زمان هم اجساد را با بولدوزر جا به جا کرده باشند، کم است.
گوگل ایمِجِز
اگر فکر می‌کنید که تصویری قدیمی‌تر از آن است که شرح داده شده، اولین قدم را باید برای بررسی آن در گوگل ایمِجِز یا تین‌آی بردارید. اگر عکس مورد نظر پیشتر در موقعیتی دیگر برداشته شده باشد، این ابزارها آن را مشخص می‌سازند.
مثلا عکس زیر ادعا می‌کند که نشان دهندۀ یکی از قربانیانِ خردسالِ جنگِ خونبارِ شرق اوکراین است.
با استفاده از امکان جست‌وجوی گوگل ایمِجِز مشخص شد که این عکس در سال ۲۰۱۰ پیش از اینکه جنگ در اوکراین دربگیرد، انداخته شده است. این تصویر اولین بار در یک مسابقۀ عکاسی در سر دیگر دنیا، در استرالیا به نمایش درآمده.
اگرچه این ابزارها مفید هستند، اما محدودیت‌هایی نیز دارند. ممکن است سابقه انتشار تصاویری در گوگل ایمجز موجود نباشد. به عبارتی، حتی اگر جست‌وجوی عکسی در گوگل ایمجز نتیجه‌ای به دست ندهد، به این معنی نیست که آن عکس پیشتر به صورت آنلاین منتشر نشده است. حتی این غول جست‌وجوی آمریکایی از خطا مصون نیست.
در مورد فیلم اما، هیچ ابزاری با کارآییِ مشابهِ گوگل ایمجز برای مشخص کردن سابقه انتشار آن وجود ندارد. سازمان عفو بین‌الملل با کمک یوتیوب، ابزاری آنلاین برای بررسی URL فیلم‌ها راه انداخته است.
اگر دقیقا همان فیلم در تاریخ دیگری در یوتیوب منتشر شده باشد، این ابزار آن را پیدا می‌کند. اما معایب آن هم کاملا معلوم است. مثلا اینکه فقط فیلم‌هایی را بررسی می‌سازد که در یوتیوب پخش شده‌اند. یا اینکه اگر، فیلم کوچک‌ترین تغییری کرده باشد، حتی اگر چندثانیه ابتدایی یا انتهایی آن حذف شده باشد، ارتباط بین فیلم‌ها پیدا نمی‌شود و ابزار نتیجه را مردود اعلام می‌کند.
اطلاعاتِ EXIF موجود در تصاویر
آشنایی با اطلاعاتِ EXIF موجود در فایل تصاویر نیز مفید است. هرگاه یک دوربین یا گوشیِ هوشمند عکسی برمی‌دارد، اطلاعات را در یک فایل، عمدتا jpeg، ذخیره می‌سازد که با بررسیِ آن مشخص می‌شود که تصویر چه زمانی و توسط چه دوربینی برداشته شده. با کلیک راست روی فایلِ عکس و باز کردن مشخصات (Properties)، و پس از آن تنظیمات پیشرفته (Advanced)، می‌توان اطلاعات مربوط را دید. مشاهده‌گرِ EXIF جفری فریدل، ابزاری است که به شما اجازه می‌دهد، اطلاعاتِ موجود در تصاویر را استخراج کنید و حتی اگر عکس توسط گوشیِ هوشمند گرفته شده، آن را روی نقشه مکان‌یابی می‌کند.
اما باز هم یادتان باشد که فناوری چاره همه مشکلات نیست. اطلاعاتِ EXIF معمولا پس از انتشارِ عکس در وبسایت یا شبکه رسانه‌های اجتماعی از بین می‌رود. پس از ویرایش تصویر در فتوشاپ نیز همین اتفاق ممکن است بیافتد. بنابراین ضروری است که برای به دست آوردن اطلاعاتِ یاد شده، فایل عکسِ اصلی را به دست آورد. اگر عکس مستقیما توسط ایمیل به دست‌تان رسیده باشد، باید حاوی اطلاعاتِ EXIF باشد.
توجه: برخی از ابزارهای تحلیلی با استفاده از متادِیتا، برای فیلم نیز کاربرد دارد. اگر فیلمی را روی مشاهده‌گرِ EXIF جفری بارگیری کنید، ممکن است اطلاعات مربوط به زمان و تاریخِ فیلم را به دست شما بدهد. اما، مانند عکس، بیشتر پلتفورم‌های شبکه‌های اجتماعی، متادیتای فیلم را پاک می‌کنند. بنابراین، این روش تنها در صورتی کارآیی دارد که شما فیلم اصلی را در اختیار داشته باشید (یعنی فایل آن از طریق ایمیل، وی‌ترنسفر، دراپباکس و … به دست‌تان رسیده باشد).اگر فیلم روی یوتیوب یا فیسبوک قرار گرفته باشد، متادیتای آن حذف شده است. بررسی‌های ما نشان داده که در توییتر فقط ویدیوهایی حاوی متادیتا هستند که در قالبِ اولیۀ خودشان منتشر شده‌اند. برخی فایل‌هایی که از طریق واتس‌اَپ فرستاده می‌شوند، نیز با مشاهده‌گرِ EXIF جفری قابل بررسی هستند، اما در بیشتر موارد، واتس‌اپ متادیتا را پاک می‌کند.
ولی مشکل کجاست؟ مشکل اینجاست که هرکس می‌تواند برای گمراه ساختنِ شما اطلاعاتِ EXIF را تغییر دهد. اگرچه عملا تعداد کاربران اینترنت که با فنون این کار آشنا هستند، تا به حال زیاد نبوده است.
یافتن مکانِ منتشرکنندگانِ تصاویر: ابزاری مفید، ولی مشکل‌دار
دروغ گفتن درمورد مکانِ عکس هم، مانندِ تاریخ عکس امکان‌پذیر است. بسیاری از عکس‌های جعلی در یک کشور دیگر برداشته شده‌اند ولی به شکلی منتشر شده‌اند، که گویی آن اتفاق در کشوری دیگر به وقوع پیوسته. بسیاری از خبرنگاران، برای اینکه به دام این تصاویر نیفتند، اقدام به جست و جو بر اساس مکان‌های مشخص در شبکه‌های اجتماعی می‌کنند. هدف از این جست‌وجو، چشم‌پوشی کردن از کاربرانی است که فاصله‌شان با مکان واقعیِ اتفاق خیلی زیاد است. ابزارهای رایگان یا غیررایگان زیادی برای ردیابیِ موقعیتِ کاربران اینترنت در شبکۀ رسانه‌های اجتماعی طراحی شده است (Yomapic، Echosec، Gramfeed، SAM Desk، Geofeedia، و ابزارهای دیگر). موتورِ جست‌وجوی پیشرفته توییتر نیز ابزار بسیار مفیدی است: https://twitter.com/search-advanced?lang=fr.
جست‌وجوی پیشرفته توییتر
توییت‌دِک (Tweetdeck)، ابزاری برای مدیریت بازخوردهای شخصیِ توییتر است که به کاربرانش اجازه می‌دهد کدهای مربوط به مکان‌های مشخص را هنگام جست و جو وارد کنند (مثلا geocode:44.467186,-73.214804,200km). این کار به اندازه‌ای که به نظر می‌رسد، سخت نیست و برای جزییات بیشتر می‌توانید اینجا را مشاهده کنید.
یافتنِ مکانِ منتشرکنندگانِ تصاویر ممکن است اطلاعات بیشتری راجع به یک تصویر به دست‌تان بدهد، اما عاری از مشکل نیست. مثلا کاربری که در یمن زندگی می‌کند، به راحتی می‌تواند عکسی را که توسط ایمیل از مکانی بسیار دورتر به دست آورده، در توییتر منتشر کند. حال اگر شما در پی یافتن عکسی در مورد بحران در یمن باشید، ابزار مکان‌یابیِ منتشرکنندگانِ تصاویر، آن تصویر مشخص را، با وجود اینکه در کشوری دیگر گرفته شده، به شما نشان خواهد داد.
اما ناامید نشوید! با وجود معایب شمرده شده در این مقاله، بررسی فنی، زمانی که با تحقیقات خبر‌نگاری ترکیب می‌شود، ترسناک می‌گردد. هدف ما این نیست که لزومِ بدیهیِ بررسی حقایق و بررسی متقابل منابع و پنج پرسش عمده خبر‌نگاری (چه کسی در ماجرا دخالت داشته؛ چه اتفاقی افتاده؛ کجا اتفاق افتاده؛ چه زمانی اتفاق افتاده؛ چرا اتفاق افتاده) را برای شما تکرار کنیم.
به جای آن، روی شیوه‌هایی تمرکز می‌کنیم که برای تایید تصاویر منتشر شده در رسانه‌های اجتماعی در اختیارمان قرار دارد.
نگاهی نزدیک‌تر به تصویر
اولین چیزی که باید دنبال‌اش باشید، جزییاتی است که با ادعای تصاویر همخوانی ندارد و پرسش‌های درست است. چند مثال:
این تصویر به اشتباه در یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های تلویزیونیِ فرانسه، France2، منتشر شد. ادعای عکس این بود که داستان در دسامبر سال ۲۰۰۹ در ایران اتفاق افتاده است. با یک بررسی شفاف، جزییاتی از این عکس به دست می‌آید که مشخص می‌سازد آیا عکس اصلی است یا نه. جزییاتی از قبیل اینکه «آیا سپر پلیس ایران، همین رنگ است؟»، «آیا پیاده‌روهای تهران زرد هستند؟»، «آیا این شیوه لباس پوشیدن جوانان در ایران است؟»
این عکس در حقیقت در هندوراس برداشته شده است و بهترین راه برای فهمیدن شرح گمراه کننده عکس همین است که آن را به یک ایرانی نشان دهید و ناباوری او را از دیدن مردمی که در سرمای یخبندان ماه دسامبر تی‌شرت پوشیده‌اند، ببینید.
مثال جدیدتر، بحران مهاجرت در اروپاست؛ موضوع محبوب کسانی که می خواهند به مردم اخبار گمراه کننده بدهند. گروه خبرنگاران ما تا کنون چندین عکس و فیلم جعلی را شناسایی کرده‌اند که در میان‌شان برخی توسط گروه‌های راست افراطی هم‌رسان شده است.
مطابق توضیحات فیلم که در یوتیوب منتشر شده، فیلم نشان‌دهنده خشونتی است که مهاجران در شهر اِرفورت در مرکز آلمان مرتکب شده‌اند. دو نکته مشخص در این فیلم هست که جعلی بودن این فیلم را ثابت می‌سازد: اول اینکه مهاجمان که به یک ماشین پلیس حمله کرده‌اند، مشغول فریاد کردن به آلمانی سلیس هستند، که این درمورد مهاجران سوری یا افغانِ تازه رسیده به آلمان تعجب‌برانگیز است. دوم اینکه با یک جست و جوی ساده در گوگل متوجه می‌شویم که ماشینِ پلیسِ موردِ ادعا در فیلم به رنگ سبز است، و نه به رنگ آبی که رنگ ماشین پلیس ارفورت است. این فیلم در واقع در سال ۲۰۱۱ در دورتموند برداشته شده. طنز تلخ این است که مهاجمان فیلم در حقیقت فعالان نئونازی هستند.
گوگل مپ، گوگل اِرت، و منظرۀ خیابانیِ گوگل (Google Street View)
برای بررسی دقیق یک عکس یا فیلم، باید سعی کنید از آنها سر در بیاورید. نگاه کردن به جزییاتی مانند لباس‌ها، معماری محل، آب و هوا، لهجه‌هایی که می‌شنوید، حتی شکل ناودان‌ها می‌تواند گویای واقعیت باشد. برخی مواقع نگاهی به سابقه آب و هوای زمانِ مورد ادعا ممکن است کلاهبرداران را رسوا کند (با استفاده از این ابزار: http://www.wunderground.com/history/). یا شاید بتوانید عکس را به کسی نشان دهید که نزدیک به آن محل زندگی می‌کند و با محیط آشنایی دارد. ابزارهای دیگر نیز می‌تواند به کاربر کمک کند تا پاسخ پرسش‌های خود را بیابد. پانورامیو با استفاده از اطلاعات جی‌پی‌اس عکس‌های غیرحرفه‌ای را از موقعیت‌های مشخص گردآوری می‌کند. اما باز هم گویی گوگل کاربردی‌ترین ابزار را داراست. با گوگل مپ، گوگل اِرث و گوگل استریت ویو (Google Street View) فقط لازم است نشانی محل را وارد کنید تا از اطلاعات مربوط به ویژگی‌های جغرافیایی محل و جزییات دیگر مطلع شوید.
بگذارید یک آزمون از شما بگیریم. آیا می‌توانید بگویید این عکس کجا گرفته شده؟
البته این عکس برای گمراه ساختن کسی منتشر نشده. برای یافتن مکان واقعی این عکس، کافی است نشانی به کار رفته روی تابلوی سمت راست را وارد گوگل مپ کنید: 20, Bowery. گوگل مپ با یک جست و جوی ساده به شما نشان می‌دهد که این خیابان در نیویورک و در محله چایناتاون قرار دارد. سپس با مراجعه به ، می‌توانید عکس نزدیک از این خیابان مشاهده کنید و جزییات را با عکس تطبیق دهید تا ثابت شود که عکس با نشانی همخوانی دارد.
گوگل مپ و گوگل ارث برای بررسی‌های خیلی جزیی به درد بخور هستند. باید حواستان به جزییاتی مانند پُلی در پس‌زمینه، یا نشان خیابان باشد، چون این‌ها می‌توانند شما را از موقعیت واقعی یک عکس مطلع سازند. گروه آنلاین بِلینگکِت به طور منظم این تحقیقات را به همین شیوه انجام می‌دهد و از دیگر کاربران نیز دعوت به همکاری می‌کند.
مولف کیست؟
هنگام بررسی دقیق رسانه‌های اجتماعی، باید در مورد فردی که عکس یا فیلم را منتشر کرده، نیز تحقیق کنید. ردگیری پروفایلِ کاربری که برای اولین بار عکس را بارگیری کرده، مهم است و این کار را می‌توانید به وسیله گوگل ایمجز (شرح داده شده در بالا) انجام دهید. پس از یافتن منتشرکننده اولیه، سابقه انتشار او را مشاهده کنید. آیا مطالب زیادی را به اشتراک می‌گذارد؟ آیا معمولا فیلم‌هایی را منتشر می‌کند که متعلق به یک منطقه است؟ آیا مطلبِ او با آنچه پیشتر به اشتراک گذاشته همخوانی دارد؟ با پرسیدن این پرسش‌های ساده، می‌توانید با صرف زمانی کوتاه جاعلان را شناسایی کنید. مثلا، نگاهی می‌کنیم به نخستین حمله هوایی روسیه که اواخر سپتامبر سال ۲۰۱۵ در سوریه انجام گرفت. فیلم‌های زیادی در این زمینه در کانال یوتیوب زیر به سرعت بارگیری شد.
پیش از آنکه فیلم را با تصاویر گوگل ارث مقایسه کنید یا برای اطمینان از همخوانی صدا با وقایع فیلم به آن گوش دهید، نگاهی به سابقه منتشرکننده در یوتیوب بندازید. اولین چیزی که به نظر می‌رسد، این است که این کانال حاوی فیلم‌هایی است که در ماه‌های اخیر در شهر تلبیسه در سوریه گرفته شده. می‌دانیم که این شهر از اهداف حمله هوایی روسیه بود. این کمی ما را متقاعد می‌سازد که فیلم اصلی است، اما کافی نیست.
برای تحقیق در مورد کاربران اینترنت می‌توان از رسانه‌هایی مانند فیسبوک، توییتر و یوتیوب کمک گرفت، چون رد فعالیت کاربران در آنها نگهداری می‌گردد. محبوبیت افزاینده اپ‌های پیام‌رسانی مانند واتس‌اپ یا وایبر کار ما را سخت‌تر می‌سازد. این اپ‌ها تقریبا هیچ اطلاعاتی درباره کاربرانی که تصاویر را هم‌رسان می‌کنند، به دست نمی‌دهد. کابران در این اپ تنها با شماره تلفن‌هایشان شناسایی می‌شود که این اطلاعات تنها نشان‌دهنده کشوری است که در آن زندگی می‌کنند یا دست کم گوشی خود را در آن خریده‌اند. مشاهده آنچه پیشتر منتشر کرده‌اند و دیدن دوستان‌شان غیرممکن است. ضمن اینکه واتس‌اپ و وایبر معمولا تمام اطلاعات جنبیِ عکس‌هایی را که در آنها منتشر می‌شوند، پاک می‌کنند. همین، کارِ راستی‌آزمایی را بسیار سخت می‌کند.
استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای ارزیابی صحت شبکه‌های اجتماعی
نتیجه‌گیری اینکه راستی‌آزمایی یک عکس به دست چندنفر بهتر از بررسی آن به دستِ تنها یک نفر انجام می‌گیرد، کار سختی نیست. به عبارتی، جزییات معمولا از دیده پنهان می‌مانند. معمولا پیش از آنکه ایرادِ یک تصویر مشخص شود، هزاران نفر آن را دیده‌اند. مثلا عکس معروفی را که ادعا می‌کرد جسد بن لادن است، نگاه کنید. پیش از آنکه کاربران اینترنت به عکس‌هایی بربخورند که با عکس دیگرِ بن لادن ترکیب شده بود تا جسدِ شخصی دیگر را به جسد بن لادن تبدیل کند، این عکس جعلی بارها در شبکه‌های تلویزیونی به نمایش درآمده بود.
این عکس واقعی بن لادنِ زنده با عکس جسد یک عراقی ترکیب شده بود. این عکس نشان می‌دهد که چرا وقتی در صحت یک عکس تردید داریم، باید نظرات عنوان شده کاربران اینترنتی را در مورد آن بخوانیم. احتمالا کسی نکته‌ای که از نظر ما پنهان مانده، دیده است.
سپس باید به صداها گوش داد. همیشه می‌توان کسی را که به زبان موردنظرمان صحبت می‌کند، در رسانه‌های اجتماعی پیدا کرد. شما احتمالا به زبان اردو یا لینگالا صحبت نمی کنید، اما کسانی را در رسانه‌های اجتماعی می‌یابید که این زبان‌ها را صحبت کنند. و البته که اگر از دیگران با مهربانی درخواست کمک کنید، مطمئن باشید که بیشترشان به کمکتان پاسخ خواهند داد. از رسانه‌های اجتماعی برای ترجمه شرح تصاویر یا نظر کاربران استفاده کنید. این روش بسیار قابل اعتمادتر از مترجمِ گوگل (Google Translate) است.
ایجادِ شبکه اختصاصی
نباید فراموش کرد که اتکا به کاربران اینترنتی که نمی‌شناسیمشان یا به آنها اعتماد نداریم، حدی دارد. برای همین ضروری است که شبکه شخصیِ خودتان را ایجاد کنید. در شبکه فرانس ۲۴ ما از سال ۲۰۰۷، شبکه اختصاصی مشاهده‌گران خود را تشکیل داده‌ایم که امروز تعداد آنها به بیش از شش هزار نفر در سرتاسر دنیا می‌رسد. این شهروند-خبرنگاران با گروه حرفه‌ای ما کار می‌کنند تا اخبار وقایع و اتفاقات را پوشش دهند. به لطف این شبکه مشارکت (متشکل از افرادی که می‌شناسیم و به ایشان اعتماد داریم) می‌توانیم داستان و اخبار را با سرعت و تأثیر بیشتر تصدیق کنیم.
به مثالی در این زمینه اکتفا می‌کنیم. در اکتبر سال ۲۰۰۹، عکسی به دست گروه ما رسید که ادعا می‌کرد صحنه قتلی در روز روشن در شهر کوناکری در کشور گینه اتفاق افتاده. تعداد خبرنگاران در این کشور زیاد نیست، به همین دلیل نمی‌توانستیم برای تصدیق این عکس منتظر حرفه‌ای‌ها بمانیم.
گروه ما این عکس را برای مشاهده‌گرانی که در آن شهر مستقر بودند، فرستاد. یکی از آنها تابلوی یک داروخانه را در عکس دید و منطقه را شناسایی کرد. سپس به منطقه رفت و با مصاحبه با شاهدان عینی، توانست وقوع حادثه در همان روز را تایید کند.
البته که ایجاد شبکه اختصاصیِ آبِزرِورز برای همه امکان‌پذیر نیست. اما به مدد رسانه‌های اجتماعی، هرکس فرصت ایجاد گروه خود را دارد. هرکس با گذشت زمان، می‌تواند در فیسبوک یا توییتر شبکه ارزشمندی از افرادی را تشکیل دهد تا با استفاده از موقعیت یا تخصص آنها اطلاعات را بررسی متقابل کند.
غریزه‌تان چه می‌گوید؟
تا اینجا راجع به بررسی‌های فنی و فنون تحقیق نوشتیم، اما آیا می‌توان به غریزه نیز اعتماد کرد؟ صددرصد! ولی همین هم مهارتی است که با گذشت زمان بیشتر می‌شود. برخی اوقات فیلم‌ها زیادی بدون نقص به نظر می‌رسند. اگر چیزی زیادی خوب به نظر می‌رسد، احتمالا خوب نیست. فیلمی بود که نشان می‌داد شخصی در یک کلوب در روسیه مورد تهاجم قرار می‌گیرد. مدت زمان فیلم کوتاه بود، تمام صحنه‌ها از نزدیک برداشته شده بود و همه جزییات در صحنه قابل مشاهده بود. پس از اینکه شخص روی زمین پرت می‌شود، بدون کوچک‌ترین آسیبی فرار می‌کند. گروه خبرنگاران ما با تماس با کلوب مورد نظر، پرده از واقعیت برداشتند. این فیلم تنها یک فیلم تبلیغاتی بود. (حساب کاربری که این فیلم را با ادعایی دیگر منتشر کرده بود، در یوتیوب بسته شده.)
ابزار دست شدن، درست زمانی که انتظار آن را ندارید
متاسفانه این دست اتفاقات جعلی روز به روز بیشتر می‌شود. دروغ بزرگ اخیر: مهاجری جعلی که سفر خود را مستند کرد، ولی در حقیقت برای تبلیغ یک جشنواره عکس ساخته شد.
شرکت‌های تبلیغاتی نگران اعتبار رسانه‌های اجتماعی یا شبکه‌های اجتماعی نیستند. اصلا بهترشان که صدای رسوایی‌شان عالم‌گیر شود.
یادتان باشد که بسیاری از گمراه کردن خبرنگاران سود می‌برند؛ حکومت‌ها، احزاب سیاسی، نظریه‌پردازان توطئه، و حتی کسانی با نیت خیر. حتی گروه‌های حقوق بشر یا فعالان اجتماعی با هدف مثبت ممکن است بدون دانستن جعلی بودن یک عکس، آن را منتشر کنند که درصورت موافقت با ایشان، هوشیاری‌تان برای بررسی تصویر کمتر از همیشه است. همیشه تردید داشته باشید و اگر نیاز به کمک دارید، در تماس با گروه ما تردید نکنید.
منبع: فکت نامه
متن پیشِ رو، ترجمه مقاله‌ای است که نخستین‌بار در سایت آبزِروِرز (فرانس۲۴) منتشر شده است.
