شهزاده سمرقندی ـ تاجیکستان از زمان فروپاشی شوروی سابق تا به امروز با مذهب، گرایش مردم به سنت‌های قدیمی و تلاش‌های دوباره برای قدرت گرفتن مذهبی‌ها دست و پنجه نرم می‌کند، اما راه‌هایی که برای این مبارزه انتخاب کرده است جوابگو نبوده‌اند و در واقع جواب عکس داده‌اند.

یکی از راه‌های مقابله دولت تاجیکستان با روند اسلامی شدن جامعه به تصویب رساندن قوانین تازه برای محدود کردن راه‌های تشویق جوانان یا تبلیغ هرگونه دین و مذهب برای آن‌ها بوده است؛ قانونی که در دیگر کشورهای آسیای میانه نیز موجود و به شدت فعال است.

مجلس تاجیکستان اما به تازگی یک قانون تازه به تصویب رساند که باعث بحث و گفت‌وگو‌های زیاد در رسانه‌های داخلی و بین قشر روشنفکر جامعه شده است. قانون «مسئولیت والدین» که در آن بندی وجود دارد بر این اساس که می‌گوید پدر و مادر وظیفه دارند از ورود فرزندان زیر ۱۸ سال به نمازگاه‌های دست‌جمعی و مساجد عمومی جلوگیری کنند.

با اینکه این قانون در داخل تاجیکستان به تصویب رسیده اما منجر به گسترش موج نارضایتی شده است.

همین‌طور در خارج از مرزهای تاجیکستان نیز نگرانی‌های دولت‌های اسلامی را در پی داشته است.

روز یکشنبه هفتم اوت، سخنگوی هیئت دبیران سازمان همکاری‌های اسلامی در قطر گفته است از شنیدن اینکه در تاجیکستان قانون ممنوعیت ورود نوجوانان زیر هجده سال به مساجد به تصویب رسیده نگران است.

همین طور لطف‌الله صافی گلپایگانی، مرجع تقلید شیعه‌مذهب و ایرانی در بیانیه‌ای در این زمینه از دولت تاجیکستان خواسته است به خاطر اقدام‌های «اسلام‌ستیزانه‌اش از مسلمانان تاجیکستان و جهان به طور رسمی عذرخواهی کند.

هم‌چنین مسلمانان هند و سازمان مدافع آزادی ادیان در نروژ نیز از این قانون انتقاد کرده‌اند.

دولت تاجیکستان اما با اینکه روابط خود را با کشورهای اسلامی به خوبی حفظ کرده و برای برگزاری کنفرانس‌های مشترک با آن‌ها در خاک تاجیکستان امکان مناسب فراهم کرده است، می‌خواهد تاجیکستان به عنوان یک کشور امروزی و متمدن در جهان شناخته شود.

این سخنان را امام علی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در یک کنفرانس بیان کرد که سال ۲۰۰۹ به مناسبت ۱۳۱۰ سالگی عبوحنیفه نعمان ابن ثابت، رهبر مذهبی حنیفی در شهر دوشنبه برگزار شده بود.

با این‌همه تلاش برای مدارا و مقاومت از سوی دولت تاجیکستان، موج اسلام‌گرایی در این کشور با دخالت کشور‌های همسایه و اسلامی رو به رشد است. یکی از نگرانی‌های روشنفکران تاجیک این است که اسلام‌گرایان دوباره در این کشور پا بگیرند و تمام‌موفقیت‌های به سختی به دست آمده، چون برابری حقوقی زن و مرد در جامعه از بین برود.

جامعه تاجیکستان از دوران فروپاشی شوروی تا به حال که حدود بیست سال از آن می‌گذرد هنوز به یک ایدئولوژی ملی و یگانه دست نیافته است و مذهبی‌ها از این فرصت برای هرچه قوی‌تر کردن تشکل‌های خود استفاده کرده‌اند و حتی در روستا‌ها و ده‌های دوردست کوهستانی نیز فعال هستند. یعنی مناطقی که دولت تاجیکستان دسترسی چندانی به آن‌ها ندارد.

به غیر از دین اسلام در تاجیکستان دین‌های دیگری مثل آیین زرتشتی، بهایی و مسیحی نیز وجود دارد که به اندازه دین اسلام گرایش به سیاست و قدرت ندارند. در نتیجه این دین‌ها در حاشیه مانده‌اند و برای اسلام میدان بازی فراهم کرده‌اند.

تاجیک‌ها عمدتاً سنی مذهب هستند و برای تعلیمات دینی بیشتر به کشورهای عربی یا پاکستان سفر می‌کنند و از اینجاست که پوشش‌های مذهبی به شیوه عربی در تاجیکستان بیش از هر نوع پوششی به چشم می‌خورد.

تاجیک‌ها در دوران شوروی سابق نیز با دین اسلام رابطه روزمره خود را حفظ کرده بودند و در مراسم‌ مختلف ملی و محلیشان نشانه‌های مراسم دینی دیده می‌شد. دین در دوران شوروی زیر لباس ملی و محلی پنهان شده بود و شیوه پوشش مذهبی‌های شوروی به شدت ملی و محلی بود. در سال‌های اخیر اما مذهبی‌های تاجیک دوست دارند با پوشش‌های عربی یا پاکستانی در جمع و مساجد ظاهر بشوند. این‌ چیزی است که از شروع برای دولت تاجیکستان خوشایند نبوده است.

مشکل نفوذ اسلام تنها برای دولت تاجیکستان پیش نیامده است و دیگر کشورهای همسایه مثل ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

دولت‌های سکولار آسیای میانه با رهبرانی که‌‌ همان کمونیست‌های سابق هستند در دوره جدید و بر اساس سیاست‌های منطقه از روی نیاز و اجبار باید با دولت‌های پرقدرت اسلامی که در همسایگی آن‌ها قرار دارند رابطه خود را حفظ کنند تا بتوانند سر قدرت بمانند. این رابطه اما پیامدهای ناخواسته‌ای نیز برای آن‌ها در بردارد.