شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۴ به گزارش مجمع اقتصاد جهانی

برگرفته از تریبون زمانه *  

گزارش شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۴، که مجمع اقتصاد جهانی آن را بر اساس اطلاعات دریافتی و بررسی‌های کارشناسانه تهیه و تدوین می‌نماید، منتشر شد. این گزارش یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین گزارش‌ها در سطح جهان است که در سال ۲۰۱۴ با بررسی وضعیت ۱۴۲ کشور جهان، میزان نابرابری بین زنان و مردان را مشخص ساخته و راه‌حل‌های مناسبی برای کم کردن شکاف جنسیتی بین زنان و مردان ارائه داده است.

در این گزارش ایران در رتبه ۱۳۷ از ۱۴۲ کشور مورد بررسی قرار گرفته است. (رتبه ایران در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ در نمودار زیر مشخص می‌باشد.)

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که شکاف جنسیتی در آن به‌طور کامل از بین رفته باشد و فقط کشورهای اروپای شمالی به موفقیت‌هایی در به حداقل رسانیدن شکاف‌های جنسیتی دست یافته‌اند. در گزارش سال ۲۰۱۴ ایسلند توانست با تحقق شاخص‌های مورد نظر، در رتبه اول قرار گیرد. فنلاند با افزایش شاخص‌ها توانست به رتبه دوم ارتقاء یابد و نروژ، در رتبه سوم قرار گرفت. سوئد نیز هم چون سال گذشته در رتبه چهارم قرار گرفت. در این گزارش همچون سال گذشته، چهار کشور اسکاندیناوی در چهار رتبه اول تا چهارم قرار دارند.

بر اساس آمار منتشر شده، ایسلند توانسته بیش از ۸۵ درصد از عوامل ایجاد شکاف جنسیتی، در داخل کشور خود را از بین ببرد. کشورهای فنلاند، نروژ، سوئد، دانمارک، نیکاراگوئه، روندا، ایرلند، فیلیپین، و بلژیک، ۹ کشوری هستند که به ترتیب بعد از ایسلند قرار دارند و توانسته‌اند جایگاه‌های دوم تا دهم این رتبه‌بندی را به خود اختصاص دهند. ده رتبه آخر جدول نیز متعلق به کشورهای، مراکش، اردن، لبنان، ساحل‌عاج، ایران، مالی، سوریه، چاد، پاکستان، و یمن می‌باشد. فیلیپین تنها کشور آسیایی است که در ردیف ده کشور اول جهان و در رتبه ۹ قرار دارد. نیکاراگوئه نیز تنها کشور از منطقه آمریکای لاتین بوده که توانسته با کسب رتبه شش، درمیان ده کشور اول جهان قرار گیرد. روآندا تنها کشور آفریقائی است که توانسته با رتبه هفت در میان ده کشور اول قرار گیرد.

مجمع جهانی اقتصاد هدف از مقایسه میزان برابری زنان و مردان در این ۱۴۲ کشور را روشن کردن نقاط قوت و ضعف آن‌ها در این حوزه برای آگاهی دولت‌هایشان و نیز ایجاد امکان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی بر اساس تجربیات کشورهای موفق در زمینه از بین بردن شکاف جنسیتی اعلام کرده است. این گزارش تلاش دارد، با ارائه آمار و اطلاعات مقایسه‌ای بین دو جنس در محورهای اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و سیاسی، در نهایت جهان را به شرایط برابری جنسیتی بین زنان و مردان رهنمون سازد و از این راه به شکاف و تبعیضی که بر کیفیت زندگی نیمی از جمعیت جهان اثر گذاشته خاتمه دهد.

در این گزارش با اشاره به توانمندی بالقوه و نقش کلیدی زنان در خروج جهان از بحران اقتصادی آمده است کشورهای ایسلند، و فنلاند و نروژ و سوئد همچنان در صدر جدول شاخص مبارزه با تبعیض جنسیتی در جهان قرار دارند و نام کشورهای، چاد و پاکستان و یمن در قعر این جدول به چشم می‌خورد.
در این گزارش وضعیت 142 کشور جهان از لحاظ تقسیم عادلانه و برابر درآمدها، منابع و فرصت‌ها میان زنان و مردان مورد بررسی قرار گرفته است. آمریکادر رده ۲۰ جدول قرار دارد، و فرانسه در حالی که به ویژه به علت عملکرد ضعیف در واگذاری قدرت سیاسی به زنان تنزل یافته بود، توانست خود را تا رده ۱۶ ارتقاء دهد. نام بسیاری از کشورهای بزرگ و توسعه یافته جهان نیز در قعر این جدول به چشم می‌خورد. ژاپن در رده ۱۰۴ و چین در رده ۸۷ جدول شاخص مبارزه با تبعیض میان زنان با مردان قرار دارند.
جایگاه انگلیس در جدول امسال نیز تغییر نمود و جایگاه این کشور با ۸ رتبه تنزل به جایگاه ۲۶ تنزل یافت، و آلمان نیز با دو رتبه افزایش در رده ۱۲ جدول قرار گرفته است. کشور هلند با کاهش یک رتبه نسبت به سال قبل، رتبه ۱۴ را از آن خود نمود.

به‌موجب این گزارش کشورهای اسکاندیناوی از لحاظ شکاف سطح حقوق و دستمزد میان زن و مرد، در پایین‌ترین سطح قرار دارند و برای زنان فرصت‌های فراوانی در جهت تصاحب سمت‌های ریاستی فراهم آمده است.
مجمع اقتصاد جهانی کشورهای مورد مطالعه را در شش گروه خاورمیانه و شمال آفریقا، آسیا و اقیانوس آرام، جنوب آفریقا، اروپا و آسیای میانه، آمریکای لاتین و امریکای شمالی دسته‌بندی کرده است. در این میان کشورهای گروه خاورمیانه و شمال آفریقا کمترین پیشرفت را در زمینه پرکردن شکاف جنسیتی داشته‌اند.

این گزارش بر مبنای چهار مشخصه به شرح زیر تهیه گردیده است.

(شاخص‌های بررسی- شکاف جنسیتی در سال ۲۰۱۴)

۱- مشارکت و فرصت‌های اقتصادی بر اساس دستمزد، سطح مشارکت و دستیابی به اشتغال با مهارت‌های بالا

Economic Participation and Opportunity

۲- امکان و دستیابی به آموزش از سطوح ابتدائی تا سطوح متوسطه

Educational Attainment

۳- توانمندی سیاسی بر اساس مشارکت و حضور در ساختارهای سیاسی و تصمیم گیرنده قدرت

Health and Survival Subindex

۴- بهداشت و امید به زندگی با لحاظ نمودن نسبت جنسی

Political Empowerment

همانگونه که اشاره گردید، این گزارش شکاف جنسیتی را با چهار شاخص: دسترسی اقتصادی، آموزشی، بهداشتی و سیاسی، می‌سنجد و به این ترتیب، چشم‌اندازی ملی از وضعیت اعمال نگرش‌های مربوط به جنسیت در هر کشور به‌دست می‌دهد. شاخص‌های چهارگانه دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی، دسترسی به آموزش، دسترسی به بهداشت و سلامت، و توانمندی سیاسی زنان هریک دارای زیرشاخه‌هایی هستند که مجموعاً در ۱۴ محوربه آن پرداخته شده است.

امتیاز شاخص کل ایران به میزان ۰٫۵۸۱ در سال ۲۰۱۴ این کشور را در رتبه ۱۳۷ از ۱۴۲ کشور مورد بررسی قرار داده است. نمودار خطی از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ بیانگر کمترین تغییری در برطرف نمودن شکاف جنسیتی در این کشور بوده است.

۱- مشارکت و فرصت‌های اقتصادی بر اساس دستمزد، سطح مشارکت و دستیابی به اشتغال با مهارت‌های بالا. رتبه کل ۱۳۹ از ۱۴۲ کشور

این شاخص شامل محورهای زیر می‌باشد:

الف: مشارکت نیروی کار، رتبه ۱۴۰، ۱۷% زنان،۷۶% مردان

ب: پرداخت مزد برابر برای کار مشابه،رتبه ۹۸، درآمد زنان نسبت به مردان ۴۱% کمتر است.

ج: درآمد به دلار رتبه ۱۳۸، زنان ۴٫۶۵۶$،مردان ۲۶$(بر اساس پی– پی- پی)

د: حضور زنان در مدیریت و قانون‌گذاری،رتبه ۱۰۵، ۱۵% زنان و ۸۵% مردان

ر: نیروهای فنی و حرفه ای،رتبه ۱۰۷، ۳۵% زنان و ۶۵% مردان

۲- امکان و دستیابی به آموزش از سطوح ابتدائی تا سطوح متوسطه، رتبه کل ۱۰۴

این شاخص شامل محورهای زیر می‌باشد:

الف: نرخ با سوادی رتبه ۱۰۴، ۷۹% زنان و ۸۹% مردان

ب: ثبت نام در آموزش متوسطه (مرحله سوم)، رتبه ۱۰۸،۹۶% دختران، ۹۸% پسران

ج: ثبت نام در آموزش دوره راهنمائی (مرحله دوم) رتبه ۱۰۱، ۷۹% دختران،۸۴% پسران

د: ثبت نام در آموزش ابتدائی (مرحله اول) رتبه ۱، ۵۵% دختران،۵۵% پسران

۳- بهداشت و امید به زندگی با لحاظ نمودن نسبت جنسی شامل محورهای زیر می‌باشد که ایران در رتبه ۸۹ در میان ۱۴۲ کشورمورد بررسی جای گرفته است:

الف: نسبت جنسی در بدو تولد (زن/مرد)، نامشخص

ب: امید به زندگی (استانداردهای جهانی) زنان۶۵ سال و مردان ۶۳ سال، رتبه ۹۸

۴- توانمندی سیاسی بر اساس مشارکت و حضور در ساختارهای سیاسی و تصمیم گیرنده قدرت که جایگاه ایران رتبه ۱۳۵ می‌باشد.

این شاخص شامل محورهای زیر می‌باشد: رتبه کل ۱۳۵

الف: زنان در مجلس، رتبه ۱۳۳، ۳% زنان،۹۷% مردان

ب: زنان در حوزه وزارتی رتبه ۱۰۵،۱۰% زنان،۹۰% مردان

ج: سالهای ریاست زنان در دولت (در ۵۰ سال گذشته)، رتبه ۶۴، ۵۰ سال فقط مردان

جزئیات بیشتری که مجمع اقتصاد جهانی درباره ایران منتشر کرده، نشان می‌دهد که شمار زنان بیکار در ایران حدود دو برابر مردان است.
به موجب این گزارش افزایش برابری جنسیتی بین زنان و مردان به افزایش صرفه‌جویی در هزینه‌های خانوار و تغییر الگوی هزینه منجر خواهد شد که در نهایت به نفع بخش‌هایی همچون مواد غذایی، مراقبت‌های بهداشتی، آموزش،مراقبت از کودک و امور مالی منجر می‌گردد.

نتایج حاصل از اطلاعات این جدول‌ها نشان‌دهنده آن است که در سرتاسر جهان، تلاش برای کاهش یا بستن شکاف جنسیتی مخصوصاً در شاخص‌های دسترسی به آموزش و بهداشت و سلامت وجود دارد. درحالی‌که در ۱۴۲ کشور مورد بررسی بیش از شش میلیارد نفر از جمعیت جهان زندگی می‌کنند، زنان درصد کمی از پست‌های سیاسی ارشد جوامع مختلف دنیا را در اختیار دارند.
در دو منطقه اقیانوسیه و ۱۵ کشور اتحادیه اروپا، به‌طور میانگین ۷۵-۸۰ درصد موارد شکاف جنسیتی بسته شده و امریکای شمالی، اروپای غربی و امریکای لاتین هم، با بستن بطورمیانگین حدود ۶۵-۷۰ درصد از موارد شکاف جنسیتی در کشورهایشان، در جهت کاهش شکاف‌های جنسیتی گام بر می‌دارند. آسیا، کشورهای زیر خط صحرای افریقا و خاورمیانه آخرین مناطقی هستند که تلاش می‌کنند اقدامات مؤثری برای بستن شکاف جنسیتی انجام دهند. در کشورهای خاورمیانه، حدود نیمی از موارد شکاف جنسیتی بسته شده و این وضعیت بدین معناست که زنان در این کشورها فقط به نیمی از فرصت‌ها و منابع برای رسیدن به برابری با مردان دسترسی دارند.
چهار کشور اروپای شمالی شامل، ایسلند (۱)، فنلاند (۲)، نروژ، (۳) و سوئد (۴) پیشروان غلبه بر شکاف جنسیتی بین زنان و مردان می‌باشند. هرچند هنوز هیچ کشوری نتوانسته به‌طور کامل به برابری جنسیتی دست یابد، ایسلند و دیگر کشورهای اروپای شمالی توانسته‌اند بیش از ۸۵ درصد این شکا ف‌ها را از بین ببرند. این کشورها موقعیت مناسبی برای ارائه پیشنهادهای اجرایی به سایر کشورهای جهان دارند.
در این کشورها، توانمندسازی سیاسی زنان نیز با موفقیت همراه بوده است. این کشورها، تنها کشورهایی در جهان هستند که در آن زنان و مردان به تعداد مساوی در مشاغل وزارتی و مجلس حضور دارند. در نروژ، فنلاند، ایسلند، و دانمارک، زنان یک‌سوم سمت‌های وزارت و نمایندگی مجلس را دارا هستند. کشورهای اروپای شمالی پیشینه خوبی در توانمندی سیاسی زنان دارند.
کشورهای این منطقه همچنین در شاخص دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی نیز پیشرو هستند و از این جهت در بین ۲۰ کشور برتر جهان جای گرفته‌اند. در این کشورها، زنان اکثر مشاغل حرفه‌ای و تکنیکی را به خود اختصاص داده‌اند و یک‌سوم کارمندان عالی‌رتبه، قانون‌گذاران و مدیران ارشد در کشورهای اروپای شمالی زن هستند.

همان‌گونه که بدان اشاره گردید، ایران در شاخص دسترسی به فرصت‌ها و مشارکت اقتصادی، با کسب رتبه ۱۳۹ در بین ۱۴۲ کشور، در جایگاه خوبی نیست و در تمامی شاخص‌ها، نسبت زنان به مردان حتی به نصف نیز نمی‌رسد..
ایران گرچه در سال ۲۰۱۰ توانسته بود در شاخص دسترسی به آموزش کمی قوی‌تر از شاخص‌های دیگر ظاهر شود، اما رتبه ۱۰۴ جهانی در سال ۲۰۱۴ پیشرفت بزرگی محسوب نمی‌شود. البته این رتبه در مقایسه با برخی کشورهای همسایه و حتی منطقه می‌تواند قابل توجه باشد. رتبه ایران در نسبت ثبت‌نام زنان به مردان در آموزش متوسطه در جهان یک است که این رتبه می‌تواند نویددهنده گسترش آموزش متوسطه در میان زنان ایرانی در مقایسه با مردان باشد. البته باید توجه داشت که افزایش میزان باسوادی زنان نسبت به مردان، تنها معلول برنامه‌ریزی‌های خاص دولت نبوده است.
همان‌گونه که از اطلاعات جدول بالا برمی‌آید، ایران در شاخص توانمندی سیاسی زنان وضعیت قابل توجه و مناسبی ندارد. کسب دو امتیاز صفر در زیرشاخه سال‌های ریاست زنان در مشاغل ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری و همچنین کسب امتیازضعیف ۳/۰ در زیرشاخه میزان حضور زنان در مجالس قانونگذاری به کسب رتبه ۱۳۵ در جهان در شاخص توانمندی سیاسی زنان انجامیده است.
این شاخص نشان می‌دهد که وجود موانع بسیار برای به‌کارگیری زنان در مشاغل سیاسی و ارشد حکومتی می‌تواند تأثیر بسیاری در گسترش شکاف جنسیتی بین زنان و مردان داشته باشد. به گواه نتایج این گزارش، به استثنای ایران، بقیه کشورهای ضعیف در شاخص توانمندی سیاسی زنان، تلاش‌های خوبی در جهت تقویت این شاخص از خود نشان داده‌اند. درحالی‌که ایران، با وضعیت کاملاً نابرابر زنان که در زیرشاخه سال‌های ریاست زنان در مشاغل وزارتی آشکار است، حتی گام کوچکی در راه ظرفیت‌سازی برای پذیرش حضور زنان در مشاغل ارشد دولتی برنداشته است.
در مجموع ایران، با کسب رتبه جهانی ۱۳۷ در بین ۱۴۲ کشور مورد بررسی، به‌هیچ‌وجه وضعیت مطلوبی در برابری جنسیتی ندارد. کشور افریقایی موریتانی، که جزو ۱۰ کشور فقیر دنیاست و قدرت قابل توجهی به لحاظ اقتصادی و سیاسی در جهان ندارد، توانسته در برابری جنسیتی بین زنان و مردان در مرتبه‌ای بالاتر از ایران قرار گیرد. به عبارت دیگر، ایران با یمن به‌عنوان ضعیف‌ترین کشور این گزارش فقط چند رتبه فاصله دارد.

این گزارش یک‌بار دیگر بر تحقق برابر حقوقی زنان بر مردان برای پیشرفت و توسعه تاکید دارد.

منبع آمار و اطلاعات: تارنمای فروم جهانی اقتصاد

• نمودارهای این مطلب از بخش گزارش مربوط به ایران (در پیوند بالا) استخراج و ترجمه گردیده است.

لینک مطلب در تریبون زمانه