ترانه سرایی در حوزه موسیقی پاپ از همان سال‌هایی که این موسیقی در ایران آزاد شد چگونه رشد و نمو کرد؟
جهانگیر رها – از همان سال‌هایی که موسیقی پاپ در ایران آزاد شد شاهد کپی‌برداری بودیم. ارتباط موسیقی پاپ با نسل قبل از خود قطع شده بود. برای همین هم حرفی برای گفتن نداشت. چه در ترانه چه موسیقی، تنظیم، نوازندگی، همه ترانه‌های سروده شده در آن زمان، کپی شده بودند. ترانه‌سرا‌ها بیشتر شعرهای عاشقانه سطحی می‌سرودند و از روی دست ایرج جنتی عطایی و شهیار قنبری کپی می‌کردند. اما خوشبختانه چند سالی است که ترانه‌های خوبی سروده می‌شود. ترانه‌سرایی در این حوزه مدت‌ها طول کشید که روی پای خودش بایستد و اثر مستقلی ارائه کند. الان هم کار خود را می‌کند و به آن سمت نگاه نمی‌کند. در حال حاضر گاهی ترانه‌های زیبا و قوی تولید می‌شود، اما متأسفانه بسیاری از آنها شنیده نمی‌شوند. بخشی از آنها امکان تولید پیدا نمی‌کنند یا مجوز می‌گیرند اما به دلیل نبود سرمایه، اینقدر وضعیت انتشار وخیم است که این آثار معرفی و دیده نمی‌شوند.
ترانه‌های اجتماعی در موسیقی پاپ چه جایگاهی دارند آیا وزارت ارشاد مجوز کاربرد چنین ترانه‌ای را در موسیقی پاپ صادر می‌کند؟
جهانگیر رها – همه ترانه‌ها با هر سبکی محدودیت‌های خاص خود را دارند. باید گفت مسئولان وزارت ارشاد، مجوزی برای به کاربردن ترانه‌های غمگین عاشقانه و سطحی که سیاه و تاریک هستند و ایجاد ناامیدی می‌کنند صادر نمی‌کنند. ترانه اجتماعی هم محدودیت‌های خاص خودش را دارد، اما در مجموع هیچ چیز معلوم نیست، فرمول خاصی وجود ندارد. صدور مجوز بر اساس چارچوب سلیقه افرادی است که هر بار در رأس بخش سانسور مدیریت می‌کنند و نظر می‌دهند. در بسیاری از اوقات، ترانه‌های اجتماعی ما مجوز می‌گیرند و در برخی اوقات هم بدون هیچ دلیلی مجوز نمی‌گیرند. هر بار که ترانه‌ام را برای صدور به وزارت ارشاد می‌فرستم نمی‌دانم که مجوز می‌گیرد یا نه.
ترانه‌سرایی در ایران با درآمد گره خورده است. ترانه‌سراهایی هستند که به ازای هر ترانه ۷۰۰ هزار تومان یا بیشتر دریافت می‌کند. در این میان وضعیت ترانه‌سرایانی که شهرت چندانی ندارند چگونه است؟
جهانگیر رها – البته هستند کسانی که حتی بیشتر از این حد هم دستمزد می‌گیرند. به همین دلیل کسانی که در حوزه پاپ فعالیت می‌کنند حاضرند پول بیشتری بدهند تا فلان ترانه را از فلان ترانه‌سرای مشهور بخرند. برایشان مهم نیست که خود ترانه چقدر ارزش دارد. کافی است اسم فلان ترانه‌سرای مشهور بر روی جلد آلبومشان منتشر شود تا فروش آلبومشان بیشتر شود. در این میان کسانی هستند که سرمایه کمتری دارند و به سراغ ترانه‌سراهای کمتر شناخته شده می‌روند که دستمزد کمتری دریافت می‌کنند. برخی از خواننده‌ها هم سعی می‌کنند خودشان ترانه بگویند.
آیا از دیدگاه شما موسیقی پاپ زیرزمینی نیز سطحی شده یا اساساً ذائقه موسیقایی مردم تغییر کرده و به قول شما ترانه ضعیف دوباره گل کرده است؟
جهانگیر رها – همان‌طور که به شما گفتم تریبون درستی در حوزه موسیقی پاپ وجود ندارد. کسانی که قدرت فردی بیشتری دارند برای ارائه کارهای خود موفق‌تر هستند. برخی در این میان سعی می‌کنند به هر شکل که شده خود را نشان دهند. شما وقتی چهار شبکه ماهواره ایرانی‌ها را نگاه می‌کنی می‌بینی یک سری سبک‌های خاص ارائه می‌شوند.
در این چند سال تعدادی از خواننده‌های مطرح پاپ نظیر فرهاد و فریدون فروغی را از دست دادیم بدون اینکه مسئولان دولتی اجازه دهند آلبومی از آنها منتشر شود. در حال حاضر حبیب محبیان که چندی پیش به ایران آمد هنوز موفق نشده کنسرتی برگزار کند. حضور چنین خوانندگانی چه تأثیری در عرصه موسیقی پاپ می‌گذارد؟
جهانگیر رها – محبیان تا آن اندازه که می‌بایست در موسیقی پاپ تأثیرگذار باشد، تأثیرگذار بوده. الان تغییر خاصی ایجاد نمی‌کند، جز اینکه کسانی که به وی علاقه دارند بیایند و کنسترش را ببینند. به نظرم ایشان به این دلیل که در خارج ایران کنسرت داشته به وی اجازه فعالیت نمی‌دهند. همین‌طور خوانندگان جوانی که در خارج از ایران کلیپی منتشر کنند، در داخل کشور نمی‌توانند به صورت مجاز فعالیت کنند.
محسن پاک‌نیت: شاید حبیب به دلیل کیفیت آثارش انگیزه‌ای برای بهتر شدن آثار دیگر خواننده‌های این حوزه فراهم کند. اگر حبیب همان حبیبی باشد که کارهای خوب ارائه می‌کرد شاید چنین تاثیری را ایجاد کند به ویژه برای کسانی که در داخل در عرصه پاپ یکه‌تازی می‌کنند. به نظرم با آمدن حبیب، آنها رقیب سرسختی پیدا می‌کنند. شاید به فکر این بیفتند که کارهای بهتری ارائه کنند.
صدای زن در موسیقی پاپ چه جایگاهی دارد؟
محسن پاک‌نیت – فضا برای حضور خانم‌ها هست اما فراگیر نیست.
جهانگیر رها – صدای زن در موسیقی پاپ در صورتی اجازه حضور خواهد داشت که دست‌کم چهار تا پنج زن حضور داشته باشند.
آیا خوانندگانی که در هشت سال گذشته موفق به دریافت مجوز نشده‌اند در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت حسن روحانی امکان دریافت مجوز انتشار آلبوم جدید را خواهند داشت؟
جهانگیر رها – شما می‌توانید با تغییر هر دولت این سوال را مطرح کنید. در مورد هر رشته‌ای از هنر شاید تعییراتی ایجاد شود، اما موسیقی تنها رشته هنری است که هیچ ارتباطی به دولت‌ها نداشته است. دولت‌ها بیایند و بروند برای موسیقی هیچ تفاوتی نمی‌کند. به صورت اسمی مسئولیت‌هایی برای موسیقی گذاشته‌اند، ولی موسیقی تعریف درستی ندارد، هم هست و هم نیست. موسیقی هنری است که در حاشیه تحمل می‌شود، خارج از متن. شاید در رسانه‌ها به عنوان تبلیغات از آن استفاده کنند، ولی به عنوان یک هنر، برخورد درستی با آن ندارند چرا که موسیقی به رسمیت نشناخته نشده است. برخی مواقع مدیران رده پایین می‌توانند تصمیم‌گیرنده باشند. اما یک سیاست‌گذاری کلی در مورد موسیقی هیچ‌گاه رخ نداده است. برای مثال در دولت اصلاحات بر روی مواردی سخت گیری می‌کردند ولی بعد از اصلاحات همان‌ها راحت‌تر مجوز گرفتند. ممکن است در دولت جدید همان معیار‌ها تعریف درستی نداشته باشند. موسیقی تعریف درستی ندارد. امیدوارم این دولت «تدبیر و امید» بتواند در این زمینه‌ها کاری کند.