بازچرخانی پساب یکی از کارآمدترین روش‌هایی است که می‌توان با آن از آب موجود در کشور استفاده بهینه کرد. اما این روش در حکمرانی آب ایران به‌فراموشی سپرده شده است. رئیس فدراسیون صنعت آب ایران در آخرین روز بیست‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی تاسیسات که از ۱۳ تا ۱۶ مهر برگزار شد، درباره وضعیت آب ایران به‌طور مفصل صحبت کرد. او به ضرورت بازچرخانی پساب اشاره و گفت:
اگر بخواهیم درباره وضعیت آب در کشور صحبت کنیم، در کشورمان مهمترین منبعی که برای دسترسی به آب داریم منابع آب تجدیدپذیر است. چرا منابع تجدیدپذیر؟ زیرا اینها آب‌هایی هستند که از طریق بارش و نزولات جوی دریافت می‌کنیم که آب‌های سطحی و آب‌های تحت‌الارضی با عمق کم، یعنی چاه‌هایی که خیلی عمیق نباشند را در بر می‌گیرد. در کشور طبق آمار رسمی وزارت نیرو حدود ۱۰۳ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر داریم که البته طبق آمارهای غیررسمی و دانشگاهی حدود ۸۹ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود و این داشته ما است.
براساس گزارشی که در روزنامه پیام ما منتشر شده است رضا حاجی‌کریم درباره انواع دیگر منابع آب هم گفت:
منبع آب دیگری که در کشور داریم منابع آب نامتعارف است. ما حدود یک و نیم میلیارد مترمکعب سالانه فاضلاب تصفیه‌شده شهری داریم، حدود ۲۰ میلیون مترمکعب پساب تصفیه‌خانه‌ها و همینطور حدود ۲۳۰ میلیون مترمکعب شیرین‌سازی آب دریا داریم که اگر تمام طرح‌های شیرین‌سازی که در مرحله مطالعات و طراحی هم هستند به بهره‌برداری برسند حدود یک میلیارد مترمکعب می‌شود.
به گفته رضا حاجی‌کریم ایران به‌صورت عام، نه به‌صورت سرانه، با داشتن حدود ۱۰۳ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر(طبق آمار رسمی وزارت نیرو) رتبه ۶۱ آبی را در دنیا دارد. این فعال صنعت آب معتقد است که این رتبه به‌صورت عام بد نیست. اما ایران کشوری است که در ۴۶ سال گذشته حدود ۵۰ میلیون نفر به جمعیتش اضافه شده است. همزمان تعداد شهرها نیز اضافه شده و سطح زیرکشت کشاورزی بالا رفته است.
در شرایطی که ۱۵٬۵ میلیارد مترمکعب منابع آب کشاورزی از بین می‌رود و در مقابل با انجام تمام طرح‌های آب‌شیرین‌کن که در دست اجراست نهایتاً یک میلیارد مترمکعب استفاده از آب‌شیرین‌کن آب دریا را تصفیه و در دسترس قرار می‌دهد، این طرح‌های شیرین‌کردن آب دریا بیشتر به یک شوخی شباهت دارند.
رئیس فدراسیون صنعت آب ایران
حاجی‌کریم می‌گوید با توجه به دلایل ذکر شده وقتی سرانه را بررسی می‌کنیم یکباره از رتبه ۶۱ به رتبه ۱۵۶ می‌رسیم. یعنی ایران بین ۱۹۲ کشور دنیا رتبه ۱۵۶ را داراست. با وجود ۸۶ میلیون نفری که اکنون در ایران زندگی می‌کنند و حاکمیت اراده کرده که جمعیت را به بالای صد میلیون نفر برساند، ایران در زمره کشورهای بسیار پرجمعیت دنیا قرار می‌گیرد.
به گفته رئیس فدراسیون صنعت آب ایران، میزان مصرف آب کشور۹۴٬۴ میلیارد متر مکعب از ۱۰۳٬۱میلیارد متر مکعب منابع آب کشور است که شامل ۵۹ میلیارد متر مکعب منابع آب سطحی و ۴۴٬۱ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی است.
رضا حاجی‌کریم به استانداردها و مقررات وضع شده در دنیا درباره وضعیت آب اشاره کرد و گفت:
بر اساس استانداردهای تعریف‌شده از سوی «کپ (COP) سازمان ملل ۱۹۹۵» اگر هر کشوری کمتر از ۱۷۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر داشته باشد وارد تنش آبی می‌شود. اگر به ازای هر نفر ۱۰۰۰ مترمکعب داشته باشد وارد فقر آبی می‌شود و اگر کمتر از ۵۰۰ مترمکعب به ازای هر نفر داشته باشد وارد ورشکستگی آبی و وارد بحران آبی شدید می‌شود.
به گفته حاجی‌کریم با در نظر گرفتن این استاندارد، اگر مناطق شمالی و پربارش کشور را هم در نظر بگیریم، سرانه ایران ۱۳۰۰ مترمکعب است. این رقم نشان می‌دهدکه همین الان بین تنش آبی و فقر آبی قرار داریم. اما نکته اینجاست که ۶۵ درصد جمعیت در بخشی ساکن است که متوسط دسترسی به آب ۴۸۷ مترمکعب است (زیر ۵۰۰مترمکعب) یعنی ۶۵ درصد جمعیت کشور در شرایط ورشکستگی آبی زندگی می‌کنند.
این فعال صنعت آب گفت اگر کشوری کمتر از ۱۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود استفاده کند، در شرایط تنش آبی کم، در صورت استفاده از ۱۰ تا ۲۰ درصد در شرایط تنش آبی معتدل، از ۲۰ تا ۴۰ درصد در شرایط تنش آبی متوسط و استفاده بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر در شرایط تنش آبی شدید قرار می‌گیرد. این در حالی است که در ایران، از ۱۰۳٬۱ میلیارد مترمکعب منابع آبی موجود، ۹۴٬۴ میلیارد مترمکعب آن استفاده می‌شود که از این میان ۸۲ میلیارد مترمکعب صرف مصارف کشاورزی و ۱۰٬۷ میلیارد مترمکعب صرف مصارف شرب، بهداشت و صنعت می‌گردد.
رضا حاجی‌کریم در ادامه گفت که اگر آمار منابع دانشگاهی را درنظر بگیریم وضعیتمان فاجعه‌آمیز است. کشور ایران نه تنها از منظر نسبت بحرانی بلکه از نظر تمامی شاخص‌های مورد بررسی، از جمله شاخص آسیب آبی، امنیت آبی، توسعه منابع انسانی، فقر آبی و غیره، در وضعیت نامناسبی قرار دارد.
ناپایداری پروژه‌های انتقال آب
تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین در سال‌های گذشته ایران را نیز بسیار تحت تاثیر قرار داده است. رئیس فدراسیون صنعت آب ایران در این باره گفت که از سال ۲۰۰۰ به بعد کشور ما جزو چهار پنج کشوری است که از افزایش دما و گرما آسیب بسیاری دیده است و در نهایت در سال ۲۰۴۰ ایران سیزدهمین کشور آسیب‌پذیر دنیا از بابت مسئله آب خواهد بود.
حاجی‌کریم در ادامه گفت:
از حیث وسعت و جمعیت ما در شرایطی هستیم که بین جنوب غرب تا شمال شرق کشور ۱۷۰۰-۸۰۰ کیلومتر فاصله است. الان که آب را به کویر مرکزی منتقل می‌کنیم هزینه انتقال نزدیک به ۲ یورو به ازاء هر مترمکعب برآورد شده است و صحبت از هزینه ۱۱۰هزار تومان در ازای هر مترمکعب انتقال آب تا فلات مرکزی کشور است. پس این ذهنیت که شیرین‌سازی آب دریا می‌تواند این مسئله را حل کند، راه حل نیست. هزینه بهره‌برداری آب‌شیرین‌کن کمرشکن است، هزینه انتقالش کمرشکن است. پس ما باید اساسا از این ذهنیت خارج شویم.
او در ادامه به کیفیت آب پرداخت و شوری آب را یکی از عوامل فقدان کیفیت نامید. به گفته حاجی‌کریم متوسط شوری در حدود چهار سال گذشته دو برابر بیشتر شده است، یعنی مشکل ایران به کاهش منابع آب محدود نیست بلکه کیفیت آب نیز کاهش یافته است و به‌ازای آن هزینه‌ها برای استفاده از آب‌های حتی تجدیدپذیر نیز بالاتر رفته است.
به گفته رئیس فدراسیون آب ایران در حالی که منابع آب غیرتجدیدپذیر برای تجدید به میلیون‌ها سال نیاز دارد، ایران با داشتن ۴۰۰ میلیارد مترمکعب از این منابع، حتی از این منابع هم برداشت کرده است.
او در تشریح این موضوع گفت:
ما از این منابع حدود ۱۶۰ میلیارد مترمکعب برداشت کرده‌ایم و الان سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب از آنها برداشت می‌کنیم. این منابع شامل چاه‌های عمیق دشت‌های کرمان و رفسنجان و بخش‌هایی از سمنان است. همچنین منبع دیگرمان تالاب‌ها هستند که ۶۶درصد آنها خشک شده است. دریاچه ارومیه، بختگان، گاوخونی و … بعضی‌ها کاملا خشک شده و برخی در آستانه خشکیدن قرار دارند.
متوسط شوری در چهار سال گذشته دوبرابر بیشتر شده است یعنی مشکل ایران به کاهش منابع آب محدود نیست بلکه کیفیت آب نیز کاهش یافته است و به ازای آن هزینه‌ها برای استفاده از آب‌های حتی تجدیدپذیر نیز بالاتر رفته است.
رئیس فدراسیون آب ایران
او در ادامه گفت که با از بین رفتن این آبخوان‌ها منبع آب شرب ۱۸٬۴ میلیون نفر از دست می‌رود، علاوه بر این ۲۳۴ میلیون مترمکعب منبع مصرف کنونی منابع از دست می‌رود و از دست رفتن ۱۵٬۵ میلیارد مترمکعب منبع مصرف کنونی آب کشاورزی را نیز در پی دارد که تبعات آن از دست رفتن ۱٬۳ میلیون شغل وابسته به این صنایع و کشاورزی است.
به گفته این فعال صنعت در شرایطی که ۱۵٬۵ میلیارد مترمکعب منابع آب کشاورزی از بین می‌رود و در مقابل با انجام تمام طرح‌های آب‌شیرین‌کن که در دست اجراست نهایتاً یک میلیارد مترمکعب استفاده از آب‌شیرین‌کن آب دریا را تصفیه و در دسترس قرار می‌دهد، این طرح‌های شیرین‌کردن آب دریا بیشتر به یک شوخی شباهت دارند.
رئیس فدراسیون صنعت آب ایران با بیان اینکه هزینه انتقال آب دریا از دریای عمان به منطقه کرمان و شمال دشت رفسنجان حدود ۲٬۶ یورو به ازای هر مترمکعب است، ادامه داد:
خبر خوب اینجاست که به‌طور مثال تصفیه فاضلاب کرمان حدود ۳۴ هزار تومان به‌ازای هر مترمکعب است که می‌شود ۰٬۶ یورو به ازای هر مترمکعب. شیرین‌سازی آب دریا معضلات محیط زیستی دارد، تصفیه فاضلاب کرمان یک کار محیط زیستی است. پس ما برای حل بحران آب فرصت‌هایی هم داریم.
مافیای آب و پروژه‌های انتقال آب
پروژه‌های انتقال آب و سدسازی‌ها در دستان مافیای آب ایران قرار دارند و از آن سودهای کلان می‌برند و به محیط زیست و معیشت مردم بومی آسیب می‌زنند.
یکی از نمونه‌ها پروژه‌های انتقال آب دریای عمان به اصفهان است. با وجود مخالفت‌ها و انتقادهای بی‌شمار متخصصان و فعالان محیط زیست از پروژه‌های انتقال آب دریاها، رئیس دولت سیزدهم، ابراهیم رئیسی ۷ مهر در سفر به اصفهان از روند اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان بازدید و دستور آغاز اجرای فاز دوم این پروژه را صادر کرد.
وزیر نیرو گفت که عمده مصرف این آب در بخش صنعت خواهد بود و بخشی نیز برای آب آشامیدنی این خطه پیش‌بینی شده است و در کشاورزی پُربازده هم می‌توان از آن استفاده کرد. به گفته علی‌اکبر محرابیان با اجرای این پروژه، منابع آب سطحی و زیرزمینی استان اصفهان بیشتر می‌تواند در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.
مقام‌های مسئول ادعا می‌کنند که در مرحله نخست انتقال آب از دریای عمان ۷۰ میلیون مترمکعب و در مرحله دوم ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان انتقال داده می‌شود.
پروژه انتقال آب خلیج فارس به‌عنوان طولانی‌ترین خط انتقال آب کشور در سال ۱۳۹۹ به طول حدود ۸۰۰ کیلومتر از غرب بندرعباس افتتاح شد که از سه استان هرمزگان، کرمان و یزد می‌گذرد. حسن روحانی، رئیس جمهور پیشین در مراسم بهره‌برداری از فاز نخست این طرح، آن را از «طرح‌های بسیار عظیم و بزرگ و باورنکردنی» دانست و از آن به‌عنوان «خط انتقال امید» نام برد.
اجرای این پروژه هزینه‌بر در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیا است. این قرارگاه بسیاری از پروژه‌های سودآور سدسازی و طرح‌های انتقال آب و پتروشیمی کشور را در انحصار خود گرفته است.
انتقال آب دریا به شهرهایی کویری همچون یزد و اصفهان که بیشتر منابع محدود آب شرب صرف کشاورزی ناپایدار و صنایع آلوده‌کننده و آب‌بر شده است، پاسخی ناپایدار و ناکارآمد به بحران آب در کشور است. حسین آخانی، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرآنلاین انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان را از اشتباهات بسیار بزرگ در کشور دانسته و گفت بسیار مشخص است مافیایی که تا حالا پیگیر سدسازی در انتقال آب بود، در حال حاضر با تعریف جدیدی از تامین آب، منافع خود را حفظ می‌کند. او درباره انتقال آب دریا به شهر یزد هم گفت:
همه متخصصان اقتصاد معتقدند، چنین انتقالی هزینه‌های کلانی را روی دوش کشور می‌گذارد و به هیچ وجه به‌صرفه نیست. باید چند سیاست مناسب را پیگیری کنیم تا با مشکل کم آبی در کشور برخورد کنیم. یکی از مهمترین سیاست‌ها این است که صنایع آب‌بر را از مناطق مرکزی به مناطق ساحلی منتقل کنیم و اگر ما فکر کنیم که با انتقال آب به استان یزد می‌توانیم نیاز آبی این استان را با روش‌های غیرآبی پایداری که در کشور وجود دارد حل کنیم، کاملا به بیراهه رفته‌ایم؛ اگر این راه حل جواب‌گو بود باید انتقال آب از زاینده رود که قبلا به یزد و کرمان صورت گرفته بود، آن نیاز را جواب می‌داد.