در نخستین هفته ماه اوت، شرکت متا، صاحب واتس‌اپ و شبکه‌های اجتماعی فیسبوک و اینستاگرام، تازه‌ترین تولید خود را در رقابت با توییتر در یکصد بازار دنیا عرضه کرد اما آن را به کشورهای اتحادیه اروپا نیاورد. در پنج روز نخست عرضه، این اپ توانست یکصد میلیون کاربر پیدا کند و از تمامی رقیب‌های دیگر توییتر بیشتر توانست مخاطب جذب کند. حالا تردز در مسیر آن است تا شاید از ۲۵۰ میلیون کاربر توییتر فراتر رود، ایده‌ای که مارک زاکربرگ به دنبالش است و آن ساخت فضایی تازه برای دست‌کم یک میلیارد نفر است تا بتوانند با هم در تعامل باشند.
اپیلیکیشن تردز مانند اینستاگرام و فیسبوک مجانی است مگر اینکه بخواهید تیک آبی‌اش را خریداری کنید. البته مجله آنلاین مشبل در این زمینه می‌نویسد:
تردز تقریبا همه‌چیزی که می‌تواند جمع‌آوری می‌کند، از جمله داده‌های شما در مورد سلامت‌تان، خریدهایتان، وضعیت اقتصادی‌تان، به کجا می‌روید، در فهرست تلفن همراه‌تان اطلاعات چه کسانی ثبت شده است، در فضای مجازی چه جستجو می‌کنید و در تاریخ جستجوهای مجازی‌تان به کجا رفته‌اید.
این اپیلیکیشن‌ها به چه قیمتی مجانی شده‌اند و چرا متا در انتشار تردز در بازار کشورهای اتحادیه اروپا مردد است؟
قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا در تضاد با برداشت اطلاعات مخاطب
از آمریکا تا کشورهای عضو اتحادیه اروپا، قوانین مختلف حافظ حریم خصوصی مردم هستند. به‌عنوان‌مثال اگر فردی نامه‌ای به آدرس یک نفر دیگر را بردارد و باز کند، در این کشورها می‌تواند مجرم محسوب شود. اما این قوانین پیش از شکل‌گیری فضای مجازی و حتی ایده‌های شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته‌اند، در نتیجه زبان قانونی آن‌ها بندرت شامل حریم خصوصی در فضای مجازی می‌شود.
اتحادیه اروپا در تلاش است تا این زبان قانونی را به روز کند: در یکی از این تلاش‌ها قانون بازارهای دیجیتال اتحادیه اروپا در ۲۰۲۲ میلادی به نتیجه رسید و تلاش دیگری که در جریان است مربوط به قانون مرتبط به هوش‌های مصنوعی است. اتحادیه اروپا قانون بازارهای دیجیتال را این‌گونه خلاصه کرده است:
برخی پلتفورم‌های عمده فضای مجازی در بازارهای دیجیتال در نقش «دروازه‌بان» عمل می‌کنند. قانون بازارهای مجازی در تلاش تضمین این است که این پلتفورم‌ها در فضای مجازی عادلانه رفتار کنند. قانون بازارهای دیجیتال در کنار قانون خدمات دیجیتال یکی از محورهای استراتژی دیجیتال اروپاست.
یا به زبانی ساده، اتحادیه اروپا از شرکت‌های عمده فضای مجازی انتظار دارد تا قوانین سخت‌گیرانه‌تری را نسبت به بقیه در فضای مجازی قبول و این قوانین را اجرا کنند. همچنین شرایط رقابت را در فضای مجازی حفظ کنند. رویترز می‌گوید شرکت‌های آمازون، گوگل، متا و مایکروسافت در میان شرکت‌هایی هستند که هم‌اکنون شامل نقش دروازه‌بان هستند و مقررات داخلی خود را برابر این قانون اتحادیه اروپا به روز کرده‌اند. صاحبان شرکت‌های سامسونگ و تیک‌تاک هم گفته‌اند که در زمان مقرر مقررات داخلی خود را برابر این قانون اروپا را برای سال آینده به روز خواهند کرد.
این قانون اتحادیه اروپا از ماه نوامبر امسال اجرایی می‌شود و در آن هر شرکتی که بیش از ۴۵ میلیون کاربر روزانه داشته باشد و ارزش آن فراتر از ۷۵ میلیارد یورو باشد، بایستی مقررات داخلی خود را برابر این قانون به روز کند و برابر این قانون، بایستی پاسخگوی کاربران خود باشد.
این قانون در تضاد با فضای آزادتر مجازی در کشورهایی مانند آمریکاست که در آن قوانین حریم خصوصی، به‌جای آنکه سخت‌گیرانه‌تر شوند، سهل‌گیرتر شده‌اند. این فضا به شرکت‌هایی مانند متا اجازه می‌دهد تا داده‌های مخاطب را برداشت کنند (data harvesting). شرکت متا همچنان دلیل اصلی این را نمی‌گوید که چرا تردز را در اتحادیه اروپا عرضه نکرده است اما بسیاری از مجله‌های متمرکز فضای مجازی می‌گویند علت مساله برداشت داده‌های مخاطب است؛ اما این برداشت چیست و با ثبت‌نام در اپ تردز، مخاطب به شرکت متا چه اختیاراتی می‌دهد؟
مجانی است اما گوشه و کنار زندگی مخاطب را می‌کاود
شرکت متا در گذر ۲۰۲۲ میلادی، فراتر از ۱۱۶ میلیارد دلار آمریکا سوددهی داشت. برای شرکتی که محصولاتش مجانی است، این سوال پیش می‌آید که سوددهی آن از کجاست؟
یک بخش سوددهی از آگهی می‌آید و از تلاش کاربرانی که برای بهتر دیده شدن در الگوریتم‌های متا، برای پست‌هایشان یا برای جذب فالور، به این شرکت پول پرداخت می‌کنند اما برای شرکتی که در دسامبر ۲۰۲۰ دو میلیارد کاربر فقط در فیسبوک داشته است و اینستاگرام آن ماهانه دو میلیارد و سیصد میلیون مخاطب فعال دارد، درآمد دیگری هم مهیاست و آن جمع‌آوری داده‌های مخاطبان و استفاده از آن برای بازاریابی آگهی‌هایش یا فروش آن به دیگران است.
اینستاگرام، فیسبوک یا دیگر تولیدات متا، خریدهای آنلاین، موقعیت مکانی، افراد ثبت شده در تلفن، اطلاعات مالی، اطلاعات سلامت، تاریخچه گشت‌زنی افراد در فضای مجازی را می‌جوید و برپایه آن برای هر کاربر در الگوریتم خود، گزینه‌های مختلفی را درنظر می‌گیرد. گزینه‌هایی که به گفته سی‌بی‌سی، شامل بر «اطلاعات حساس» فردی مانند رنگ، نژاد، هویت و گرایش جنسی و همچنین مذهب کاربر می‌شوند.
اگر می‌خواهید دقیق‌تر در مورد برداشت داده‌هایتان بدانید، در هر اپیلیکشن سخت‌افزار هوشمند خود، سراغ بخش حریم خصوصی (privacy) و تنظیمات (setting) بروید، گزینه‌ها را بکاوید و تا می‌توانید دسترسی این اپ‌ها را به حریم خصوصی خود بگیرید.
نگرانی از شکایت‌های گرانقیمت کاربران
در آخرین روزهای سال ۲۰۲۲ میلادی، شرکت متا ۷۲۵ میلیون دلار به شاکیان پرونده شرکت کمبریج آنالیتیکا (Cambridge Analytica) در آمریکا پرداخت تا آن‌ها را راضی کند از شکایت خود دست بردارند. این تنها نمونه‌‌ای از خروار پرونده‌هایی است که بتدریج در مواجه با شرکت‌های عمده شبکه‌های اجتماعی شکل می‌گیرند.
قوانین سخت‌گیرانه‌تر به‌معنای فعالیت محدودتر این شرکت‌هاست. اتحادیه اروپا امیدوار است تا آن‌ها را وادار کند تا صریح و روشن از هر کاربر اجازه بگیرند پیش از آنکه داده‌های شخصی او را جمع‌آوری کنند. این اتحادیه پیش‌تر تمامی شرکت‌های فعال در فضای مجازی را مجبور کرد در این اتحادیه برای استفاده از کوکی‌هایشان از کاربران اجازه بگیرند و بتدریج این قانون را به‌شیوه‌ای به‌روز کرد تا کاربر اجازه داشته باشد فعالیت کوکی‌ها را به کل رد یا آن را تنظیم کند.
ولی همزمان اپ تردز به ۲۷ کشور این اتحادیه عرضه نشد و پیش‌تر شرکت گوگل، هوش مصنوعی خود با نام بارد (Bard) را به اتحادیه اروپا نیاورد. گوگل مشخصا اعلام کرد که فعالیت‌های این هوش مصنوعی خودبازنگر (یعنی می‌تواند خود را برابر داده‌های تازه به روز کند بدون آنکه نیازمند نظارت یک انسان باشد) می‌تواند مقررات حفاظت از اطلاعات اتحادیه اروپا را نقض کند.
و اما ایران
این شرکت‌ها با ایران تعامل مستقیم و یا آشکاری ندارند. این بدین‌معناست که قوانین داخلی ایران را رعایت نخواهند کرد. جمهوری اسلامی هم بدنبال هرچه باشد، بدنبال حفاظت از حریم خصوصی مخاطب نیست، بلکه امیدوار است تا روزی این شرکت‌ها در ایران نیز مانند چین دفتر باز کنند و قوانین این کشور برای نظارت بر عموم جامعه را رعایت کنند و به پلیس و سازمان‌های اطلاعاتی اجازه این را بدهند تا به هرچه می‌خواهند در برداشت اطلاعات این شرکت‌ها از مخاطب دسترسی پیدا کنند.
درنهایت انتخاب دست شماست: می‌توانید از این شبکه‌های اجتماعی و یا هوش‌های مصنوعی استفاده نکنید و شب آسوده‌تر بخوابید. یا اینکه در تک به تک اپ‌ها، با کمک دوست و آشنا، حریم خصوصی و تنظیمات را بررسی کنید و تا می‌توانید دست این شرکت‌ها را از زندگی خصوصی‌تان کوتاه‌تر کنید.