گروه فرهنگ، رادیو زمانه – پس از کودتای ۲۸ مرداد دانشجویان نقش مهمی در مبارزات مردم ایران بر ضد استبداد به عهده گرفتند. اما در فردای انقلاب، همزمان با حمله نظامی عراق به ایران و آغاز جنگ هشت ساله انقلاب دیگری در ایران درگرفت که به «انقلاب فرهنگی» شهرت پیدا کرد. ثمره این انقلاب دوم، آزادی نبود. این انقلاب به بسته شدن دانشگاه‌ها و سرکوب گروه‌های سیاسی مخالف حکومت و تحکیم نظام ولایی و پاکسازی استادان و اخراج و زندانی شدن بسیاری از دانشجویان و محرومیت نسلی از جوانان ایران از ادامه تحصیل در دانشگاه‌ها انجامید.

علی افشاری، از اعضای شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت در دوران اصلاحات، فعال سیاسی و مدنی

انقلاب فرهنگی چگونه شکل گرفت و چه کسانی در طراحی آن نقش داشتند؟ سهم سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی و آن‌ها که از مبارزه مسلحانه دفاع می‌کردند چه بود؟ آیا واقعاً از دانشگاه‌ها برای حمله مسلحانه به نیروهای انقلابی استفاده می‌شد، یا اینکه حکومت به این بهانه به دانشگاه‌ها یورش آورد؟

نخستین رئیس جمهور ایران، ابوالحسن بنی‌صدر و همچنین آیت الله خمینی و رهبر بعدی جمهوری اسلامی، سید علی خامنه‌ای و شخصیت‌هایی مانند هاشمی رفسنجانی، صادق محصولی، محمود احمدی‌نژاد در این میان چه نقشی به عهده داشتند؟
 

علی افشاری در مجموعه مقالات «بازخوانی انقلاب فرهنگی» که خود کتاب مستقلی به‌شمار می‌آید، تلاش کرده با بازنگری در این رویداد تاریخی و از برخی لحاظ سرنوشت‌ساز به برخی از این پرسش‌ها پاسخ دهد.
 

طبعاً در نبود منابع مطمئن و معتبر تاریخی و با توجه به سرکوب گسترده احزاب و گروه‌های سیاسی دگراندیش و همچنین اعدام‌ها در سال‌های دهه ۱۳۶۰ منابع این گزارش تاریخی محدود است و بیشتر به منابع رسمی ارجاع داده می‌شود.
 

علی افشاری می‌نویسد: انقلاب فرهنگی یکی از مهم‌ترین رویداد‌های سیاسی و دانشگاهی پس از انقلاب است. آثار و نتایح مخرب آن هنوز باقی مانده. اما پیرامون چگونگی وقوع این رویداد هنوز تحلیلی جامع و مستند به واقعیت‌ها ارائه نشده. مهم‌ترین مانع نبود اطلاعات دست اول و مدارک معتبر برای کشف کل ماجراست. هنوز سویه‌هایی از این رویداد مبهم و تاریک مانده است.
 

و در ادامه انقلاب فرهنگی را به سه مرحله طبقه‌بندی می‌کند: «بسط تئوریک ضرورت دگرگونی انقلابی در نظام آموزشی دانشگاه، تلاش برای تعطیلی دانشگاه و بیرون کردن گروه‌های دانشجوی دگراندیش از دانشگاه، تعطیلی دانشگاه و تأسیس ستاد انقلاب فرهنگی.»
 

در ادامه مجموعه «بازخوانی انقلاب فرهنگی» را می‌توانید بخوانید:

بازخوانی انقلاب فرهنگی – ۱
 

فردای انقلاب ضرورت تغییر بنیادین نظام آموزشی دانشگاه در بین نیروهای انقلابی مطرح شد و به‌تدریج گسترش یافت. در این دیدگاه اکثر گرایش‌های انقلابی اعم از چپ، لیبرال و مذهبی متفق‌القول بودند که نظام آموزشی دانشگاه ایراد دارد و باعث وابستگی به غرب می‌شود. در واقع نظام آموزشی دانشگاه پایگاه فرهنگی امپریالیسم است. دروس به نحوی تنظیم شده است که با نیاز‌های بومی و محلی کشور سازگاری ندارد و باعث می‌شود تا وابستگی اقتصادی و تکنولوژیک تثبیت گردد.
ادامه
 

بازخوانی انقلاب فرهنگی – ۲
 

مقدمات انقلاب فرهنگی در اواخر سال ۱۳۵۸ فراهم شد و تقاضای دانشجویان مذهبی طرفدار حکومت برای تعطیلی دانشگاه و رایزنی آنها با مسئولین حکومتی افزایش یافت.
در چنین شرایطی پیام نوروزی آیت‌الله خمینی در ۱۳۵۹ منتشر می‌شود. وی در فراز‌هایی از این پیام می‌گوید: «باید انقلاب اسلامی در تمام دانشگاه‌های سراسر ایران به وجود آید. تا اساتیدی که در ارتباط با شرق و یا غرب‌اند تصفیه گردند و دانشگاه محیط سالمی شود برای تدریس علوم عالی اسلامی.» این پیام آغاز فرمان برای ایجاد دگرگونی در دانشگاه‌ها، اسلامی کردن مراکز آموزش عالی و تصفیه آن از استادان دگراندیش بود. پیام وی جهت‌گیری تندی علیه کمونیست‌ها و مارکسیست‌ها داشت.
ادامه

بازخوانی انقلاب فرهنگی -۳
 

با صدور بیانیه شورای انقلاب و رئیس جمهور معلوم شد اراده حکومت برای جمع کردن دفا‌تر گروه‌های دانشجویی مخالف در دانشگاه‌ها جدی است. ابوالحسن بنی صدر طی پیامی خواستار جمع شدن ستاد گروه‌های سیاسی در دانشگاه‌ها شد. وی سه روز مهلت داد و گفت در صورت عدم تخلیه با مردم به دانشگاه خواهد آمد و همراه با اعضای شورای انقلاب ستاد‌ها را تعطیل می‌کند. «ما قبلا در شورای انقلاب بحث کردیم و نتیجه پیشنهادمان را که با اکثریت آراء تصویب کرده بودیم با ایشان در میان گذاشتیم. این پیشنهاد را خود من طرح کردیم گفتیم ما نمی‌خواهیم آزادی هیچ گروهی را سلب کنیم که نفس نکشد یا تصفیه‌ای بکنیم این نیست، اما دانشگاه هم نمی‌شود ستاد باشد. اگر جایی در دنیا سراغ دارید یا انقلابی در دنیا سراغ دارید که مثلا گروهی ۵۰ اتاق بتواند در دستش باشد؛ هر طور دلش خواست دفع و امر امور بکند و به زور نمره بگیرد و چند گروه هم که این امکانات را گرفته و بخود منحصر کرده عملا آنجا را تبدیل کرده‌اند به ستاد. این ستاد‌ها باید تعطیل بشود که گروه‌های سیاسی در بیرون دانشگاه در حدود قانون اساسی برای خود ستاد تشکیل بدهند. دانشگاه جای بحث آزاد است اما جای ستاد نیست. والا حرف ما این نبوده گروهی را جلو آورده و گروهی را عقب ببریم.»
ادامه

بازخوانی انقلاب فرهنگی -۴
 

سکانس پایانی انقلاب فرهنگی و تخلیه دفا‌تر گروه‌های دانشجویی با حمایت صریح آیت الله خمینی آغاز می‌شود. اول اردیبشهت ۱۳۵۹ دانشجویان و نیروهای مدافع انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه راه‌پیمایی را از حسینیه ارشاد شروع کردند و به محل اقامت موقت آیت الله خمینی در تجریش رفتند. آیت الله خمینی طی یک سخنرانی حمایت خود را از انقلاب فرهنگی و حرکت دانشجویان مذهبی سنتی پس از گذشت ۴۸ ساعت از درگیری‌ها اعلام کرد.
فرازی از سخنان وی بدین شرح است: «من از تمام جوان‌ها خواستارم کارشکنی نکنند و مقاومت نکنند و نگذارند که اگر مقاومت کردند ما تکلیف آخر را برای ملت تعیین می‌کنیم. این‌ها که درگیری ایجاد می‌کنند و زحمت برای دولت و ملت ایجاد می‌کنند طرفدار غرب و شرق هستند. ما می‌خواهیم که اگر ملت ما در برابر غرب ایستاد دانشگاه‌های ما هم مقابل غرب بایستد. اگر ملت ما مقابل کمونیسم ایستاد تمام دانشگاه‌های ما هم مقابل کمونیسم بایستد.
ادامه