بیژن روحانی – در هفته‌های اخیر، اخباری مبنی بر احتمال خروج ژئوپارک جزیره قشم از “شبکه جهانی ژئوپارک‌ها” توسط سازمان یونسکو منتشر شده است. به گفته کارشناسان گرچه طرح جامعی برای مدیریت این ژئوپارک وجود دارد، اما شیوه مدیریت و حفاظت از آن با انتقاداتی از سوی یونسکو مواجهه شده و ایران اخطارهایی در این زمینه دریافت کرده است.
ژئوپارک قشم در خلیج فارس نخستین ژئوپارک ایران و تنها منطقه ثبت شده در نوع خود در خاورمیانه است که در سال ۱۳۸۵ توسط یونسکو در فهرست “شبکه جهانی ژئوپارک‌ها” به ثبت رسید.
ژئوپارک به مناطقی طبیعی گفته می‌شود که در برگیرنده جاذبه‌های علمی و زمین‌شناختی هستند و علاوه بر آن می‌توانند دارای جاذبه‌های متعدد طبیعی و فرهنگی دیگر نیز باشند. این محدوده‌های جغرافیایی باید توسط یک مدیریت واحد به‌طور دائم تحت مراقبت و حفاظت قرار بگیرند تا ارزش‌های طبیعی و زمین‌شناختی آن‌ها محفوظ بماند. هر ژئوپارک باید حداقل دارای چندین جاذبه طبیعی و زمین‌شناسی خاص باشد. شبکه جهانی ژئوپارک‌ها که توسط سازمان یونسکو راه‌اندازی شده است سه هدف عمده را در خصوص این مناطق دنبال می‌کند: حفاظت، آموزش و زمین گردشگری یا ژئوتوریسم.
مدیریت ژئوپارک باید بتواند حفاظت از ارزش‌های منحصر به فرد طبیعی آن را تضمین کند و در همکاری با نهادهای علمی مختلف ازجمله دانشگاه‌ها و همچنین نهادهای ملی و محلی، بستری را برای حفاظت پایدار از آن منطقه فراهم کند. در بخش آموزش نیز ژئوپارک باید بتواند فعالیت‌هایی را برگزار کند که منجر به بسط و توسعه دانش عمومی در خصوص ارزش‌های طبیعی و فرهنگی آن محدوده شود.
چنان‌چه یک ژئوپارک نتواند در چارچوب اصولی‌ای که یونسکو برای آن تعیین کرده حرکت کند ممکن است ابتدا با اخطار این سازمان مواجه و سپس از شبکه جهانی ژئوپارک‌ها خارج شود.اکنون این خطری است که تنها ژئوپارک ثبت شده در ایران را تهدید می‌کند.
این فعالیت‌ها می‌تواند با ایجاد موزه و پایگاه‌های مجازی یا واقعی اطلاع‌رسانی، برگزاری کلاس‌های آموزشی، سامان دادن تورهای علمی و گردشگری، برگزاری سخنرانی‌های عمومی و چاپ و انتشار نقشه و اطلاعات عمومی انجام بپذیرد. ژئوپارک همچنین باید بتواند ارتباط علمی با دانشگاه‌ها و نهادهای علمی را تسهیل کند و میان مردم محلی و متخصصان گفت‌وگو و ارتباط به وجود بیاورد.
یک ژئوپارک همچنین باید بتواند سهم موثری در توسعه پایدار و فعالیت‌های اقتصادی ایفا کند. این سهم از طریق گسترش و تقویت گردشگری علمی و طبیعی امکان‌پذیر می‌شود. از طریق جذب گردشگران، اقتصاد محلی این مناطق حفاظت شده تقویت می‌شود.
پیوستن به “شبکه جهانی ژئوپارک‌ها” این امکان را فراهم می‌کند که این مناطق با یکدیگر در ارتباط باشند و همچنین بتوانند از تجربه‌های جهانی برای مدیریت، حفاظت، آموزش و گسترش گردشگری استفاده کنند. با این حال برنامه‌های مدیریتی هر ژئوپارک باید مطابق با اصول و استانداردهای یونسکو باشد و توسط گروهی از کارشناسان بین‌المللی مورد تایید قرار بگیرد.
تاکنون بیش از هفتاد ژئوپارک در سرتاسر جهان به ثبت رسیده‌اند که سهم کشور چین در این میان بیست و چهار ژئوپارک است. چنان‌چه یک ژئوپارک نتواند در چارچوب اصولی‌ای که یونسکو برای آن تعیین کرده حرکت کند ممکن است ابتدا با اخطار این سازمان مواجه و سپس از شبکه جهانی ژئوپارک‌ها خارج شود. اکنون این خطری است که تنها ژئوپارک ثبت شده در ایران را تهدید می‌کند. این پارک اکنون مهلت اندکی دارد تا بتواند خواسته‌های یونسکو را در خصوص مسائل مربوط به مدیریت و حفاظت برآورده کند.
به گفته محمد هاشم داخته، رئیس محیط زیست و ژئوپارک جزیره قشم، اکنون مدیریت این محدوده باید تمام توان موجود را برای ساماندهی و راه‌اندازی ژئوسایت‌های موجود در جزیره قشم تا قبل از اسفندماه سال جاری به کار بگیرد تا این منطقه بتواند همچنان در فهرست “شبکه جهانی ژئوپارک‌ها” باقی بماند.
ژئوسایت به محوطه‌های کوچک‌تری در هر ژئوپارک گفته می‌شود که به طور مشخص دارای جاذبه زمین شناختی و طبیعی است. آقای داخته به خبرگزاری ایسنا گفته است که شش سال زمان برای توسعه ژئو سایت‌ها وجود داشته اما این اتفاق نیفتاده است. اطلاعات مربوط به این مناطق می‌بایست در اختیار عموم قرار گیرد و به‌طور عمده و در درجه اول جامعه محلی و بومی به عنوان سرمایه‌های انسانی ژئوپارک آموزش داده شوند و در مدیریت آن همکاری داشته باشند.
همچنین مسیرهای دسترسی، تابلوهای معرفی و اطلاع‌رسانی و سایر موارد آموزشی و حفاظتی به درستی رعایت و در بخش‌هایی که دارای سنگواره و فسیل‌های جانوری و گیاهی است حریم‌های حفاظتی مشخص شود. به گفته کارشناسان طرح جامع ژئوپارک جزیره قشم مدتی است که تهیه شده و به تصویب رسیده است، اما هنوز اقدامات لازم برای اجرا کردن آن صورت نگرفته است. چنان‌چه در فرصت کوتاه باقی مانده ایران نتواند قدم‌های لازم را برای تضمین مدیریت این ژئوپارک بردارد باید شاهد خروج نام قشم از فهرست شبکه جهانی ژئوپارک‌ها باشد.
در همین زمینه: