جنیفر ولش ـ جدول تناوبی عناصر، از امروز به بعد اندکی شلوغ‌تر شده، چراکه روز گذشته، مجمع عمومی «اتحادیه بین‌المللی فیزیک محض و کاربردی» (IUPAP)، اسامی سه عنصر تازه را رسماً پذیرفت.
عناصر ۱۱۰، ۱۱۱ و ۱۱۲ از این پس دارمشتادیوم (Ds)، رونتگنتیوم (Rg) و کوپرنیکیوم (Cn) نامیده می‌شوند. این عناصر آنقدر سنگین و ناپایدارند که فقط در محیط آزمایشگاهی می‌توان تولیدشان کرد، چون به سرعت به اتم‌های سبک‌تر تجزیه می‌شوند. چیز زیادی هم از آن‌ها که هرگز در طبیعت نمی‌شود پیدایشان کرد، نمی‌دانیم، چراکه ناپایداریشان حتی توان انجام آزمایش‌های معمولی بر آن‌ها را هم از شیمیدانان گرفته است. به‌همین واسطه آن‌ها را عناصر «فوق سنگین»، یا فرااورانیومی می‌نامند. مجمع عمومی IUPAP، دیروز، نام‌های پیشنهادی این سه عنصر از طرف کمیته مشترک کشف عناصر جدید را که متشکل از اعضای IUPAP و نیز اتحادیه بین‌المللی شیمی محض و کاربردی (IUPAC) می‌شود، به تصویب رساند.
عنصر کوپرنیکیوم که تا پیش‌تر به‌شکل موقت، اونونبیوم (ununbium) خوانده می‌شد، نامش را از اختر‌شناس لهستانی «نیکولاس کوپرنیک» (۱۴۷۳-۱۵۴۳) گرفته است که با ارائه فرضیه حرکت زمین به گرد خورشید، آغازگر «انقلاب کوپرنیکی» شد. در اظهارنامه‌ای که طی ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹ منتشر شده بود، زیگورد هافمن (Sigurd Hofmann)، سرپرست تیم اکتشافی این عنصر، وابسته به «مرکز پژوهشی یون‌های سنگین GSI هلمهولتز» شهر دارمشتات آلمان، اعلام کرده بود که آن‌ها «به افتخار دانشمند برجسته‌ای که نگاه‌مان را نسبت به جهان دگرگون ساخت»، نام کوپرنیک را برگزیده‌اند.
هافمن و همکارانش، نخست در روز نهم فوریه سال ۱۹۹۶ میلادی، با برخورد عناصر سرب و روی، موفق به تولید تنها یک اتم از این عنصر شدیداً پرتوزا شدند. از آن پس تاکنون ۷۵ اتم کوپرنیکیوم ایجاد و تشخیص داده شده است. تنها ۱۰ سال بعد از این کشف و انجام آزمایشات متعدد بود که کمیته کشف عناصر جدید هم موفق به تشخیص عنصر صد و دوازدهم جدول تناوبی، یا همان کوپرنیکیوم شد.
عنصر صد و یازدهم نیز که در سال ۱۹۹۴، با تولید تنها سه اتم از آن توسط مرکز GSI هلمهولتز آلمان و حدود یک ماه پس از کشف عنصر دارمشتادیوم در هشتم دسامبر همان سال، کشف شد، از این پس رونتگنیوم نامیده می‌شود. از آنجا که کمیته کشف عناصر جدید، برای تأیید رسمی کشف عناصر تازه بایستی خود دست به تکرار آزمایش‌های کاشفان بپردازد. این آزمایش‌ها در سال ۲۰۰۲ نیز انجام شد و با تولید سه اتم دیگر، مجموع اتم‌های رونتگنیوم تولیدشده تاکنون به شش عدد رسید.
نام رونتگنیوم که جایگزین نام موقت اونونونیوم (unununium) شده، برگرفته از نام فیزیکدان پرآوازه آلمانی، ویلهلم کنراد رونتگن است که در هشتم نوامبر سال ۱۸۹۵ میلادی موفق به کشف پرتوهای ایکس شد. او در سال ۱۹۰۱، به پاس همین کشف اولین جایزه نوبل فیزیک تاریخ را از آن خود ساخت.
دارمشتادیوم نیز که پس از نام موقت اونونیلیوم (ununnilium)، به صد و دهمین عنصر جدول تناوبی اطلاق می‌شود، نخستین‌بار در نهم نوامبر سال ۱۹۹۴ میلادی در آزمایشگاه مرکز GSI هلمهولتز شهر دارمشتات آلمان تشخیص داده شد. این کشف را پی‌تر آرمبروس‌تر (Peter Armbruster) و گوتفرید مونزنبرگ (Gottfried Münzenberg)، تحت سرپرستی هافمن، با برخورد دادن یکی از ایزوتوپ‌های سنگین عنصر سرب با ایزوتوپ نیکل ۶۲ صورت دادند، که در جریان آنچهار اتم دارمشتادیوم به‌وجود آمد. این آزمایش، با ایزوتوپ نیکل ۶۴ هم تکرار شد که در جریانش ۹ اتم دیگر هم به جمع تمامی اتم‌های عنصر دارمشتادیوم که تاکنون پدید آمده‌اند، افزوده شد.
رابرت کربی-هریس (Robert Kirby-Harris)، دبیرکل IUPAP می‌گوید: «نامگذاری این عناصر، با مشورت فیزیکدانان سراسر جهان انجام پذیرفته و ما هم‌اکنون از معرفی رسمیشان به جدول تناوبی خوشنودیم.»
منبع: Live Science
در همین زمینه:
توضیح تصویر:
نیکولاس کوپرنیک، اخترشناسی که نام عنصر صد و دوازدهم جدول تناوبی، برگرفته از نام اوست. منبع: Hulton Archive via Getty Images