روزنامه های داخلی تحولات دنیای بیرون را چگونه تصویر می کنند؟ سال‌هاست که دیپلمات‌های دنیا در کشف موضع واحد و رسمی دیپلماسی جمهوری اسلامی به مشکل برمی‌خورند و زاویه نگاه‌های قوای سه‌گانه با یکدیگر و احیانا با رهبری –که او را تصمیم‌گیر نهایی این حوزه می‌دانند- معمولا دردسر ساز و گمراه‌کننده می‌شود.
رسانه‌های داخلی هم به دلیل محدودیت ورود به نقد تصمیم‌گیری‌های کلان دیپلماسی عموما صاحب تاثیرگذاری ویژه‌ای نبوده‌اند و صفحات بین‌الملل و دیپلماسی روزنامه‌ها در میان صفحات دیگر وزن و اعتبار چندانی نمی‌یابد. این هفته در بخش پیشخوان به بررسی مطالب این حوزه روزنامه‌های کشور پرداخته‌ایم.
یک بام و دوهوا
روز شنبه روزنامه شرق تیتر یک خود را به موضع دوگانه ایران در قبال فرانسه و عربستان اختصاص داد و چنین نوشت: «هر چقدر ایران به اتهام‌پراكنی عربستان نرم و امیدوار‌كننده واكنش نشان می‌داد، تنش كلامی میان ایران و فرانسه تند بود.
درست همان روز كه امیر عربستان، ایران را یك تهدید برای عربستان قلمداد كرد، نیكولا ساركوزی خواستار این شد كه جامعه بین‌المللی تحریم‌های شدیدی علیه ایران در نظر بگیرد. رییس‌جمهوری فرانسه گفت: بلندپروازی‌های اتمی و موشكی ایران می‌تواند به حمله پیشگیرانه علیه این كشور منجر شود. بیان«حمله پیشگیرانه» از سوی ساركوزی را می‌توان یكی از تند‌ترین واكنش‌های چند سال اخیر علیه برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی به حساب آورد.»
به دلیل خط قرمزهای امنیت ملی، سایر روزنامه‌های اصلاح‌طلب نیز به درج گزارش‌های خبری اکتفا کردند. اما روزنامه کیهان با تیتر «واكنش تامل برانگیز وزارت خارجه در مقابل بی حرمتی مسئولان سعودی» به استقبال این موضوع رفت.
«کیهان» این موضعگیری را بی‌ارتباط با تحمیل دیدگاه‌های «جریان انحرافی» به «متولیان رسمی دیپلماسی كشور» دانست و نوشت:
«عربستان كشور بزرگ و مهمی است و جایگاه ویژه ای در جهان اسلام و بین كشورهای عربی و به طور كلی در جهان دارد. درخواست های مكرر وزیر امور خارجه كشورمان از مقامات سعودی برای گفت وگو و تبادل نظر پیرامون تحولات منطقه در حالی صورت می گیرد كه تاكنون دولت عربستان توجهی به این درخواست ها از خود نشان نداده است.
تحلیلگران سیاسی معتقدند با توجه به انزوای روزافزون آل سعود در منطقه و احتمال خطر سقوط این رژیم در آینده و پس از امیدواری ایجاد شده در ملت های منطقه بویژه پس از ثمربخش بودن قیام های مردم مصر، تونس و لیبی، درخواست های مكرر از عربستان برای گفت وگو درباره تحولات منطقه به هیچ وجه مبتنی بر منافع ملی ایران نیست.»
کیهان: تحلیلگران سیاسی معتقدند با توجه به انزوای روزافزون آل سعود در منطقه و احتمال خطر سقوط این رژیم در آینده درخواست های مكرر از عربستان برای گفت وگو درباره تحولات منطقه به هیچ وجه مبتنی بر منافع ملی ایران نیست
«علی اکبر اسدی» نویسنده روزنامه «ابتکار» هم معتقد بود: «تحولات جدید منطقه منجر به مشکلی در عرصه سیاست خارجی منطقه ای عربستان شد که از آن به‌عنوان بحران سیاست خارجی عربستان سعودی نام می‌بریم. عربستان سعودی در گذشته به داشتن یک سیاست خارجی محافظه‌کارانه و تا حدی میانه‌رو مشهور بوده است.
ولی بعد از تحولات اخیر منطقه شاهد بودیم که عربستان یک سیاست خارجی تهاجمی را اتخاذ کرده است. مثلا به بحرین نیروی نظامی‌اعزام می‌کند یا همانطور که این روزها بسیار در اخبار و گزارش‌ها دیده می‌شود عربستان سعودی در سوریه مداخلاتی می‌کند و از برخی گروههای مسلح در این کشور حمایت مالی و نظامی به عمل می‌آورد…
این سیاست خارجی تهاجمی‌سعودی‌ها برای حفظ امنیت رژیم این کشور است چرا که آنها با توجه امواج جدید خیزش‌های مردمی در منطقه و چالشهای خود چاره ای نمی‌بینند جز این که در سیاست خارجی فعال تر شوند و حتی سیاست خارجی تهاجمی‌را اتخاذ کنند.”
ترکیه؛ دوست یا دشمن؟
روز یکشنبه نوبت به روزنامه جوان رسید تا به تحرکات ترکیه با تیترِ یک «سپر موشكی ناتو پشت مرزهای ایران؛ شاخك‌های مسكو فعال شد» بپردازد.
گزارش‌نویس این روزنامه نوشت: «تركیه روز جمعه با نصب رادارهای بسیار قوی امریكا در آنكارا برای حمایت از كشورهای ناتو در مقابل موشك‌های دوربرد ایران موافقت كرد. این تصمیم با استراتژی اعلانی آنكارا برای «به صفر رساندن تنش با همسایگان» در تناقض قراردارد.
جوان: این یك پروژه است كه صهیونیست‌ها، امریكایی‌ها و اروپایی‌ها اجرا می‌كنند و اعتقادم این است كه ترك‌ها دو سه سالی است كه علاقه‌مندند با ژست‌های ضدصهیونیستی و عدالت‌خواهی و اسلام‌خواهی،مسلمانان جهان را جذب كنند اما این ژست با غلتیدن در دامان ناتو منافات دارد
واكنش فوری روس ها به توافق آنكارا با ناتو نشان داد كه علاوه بر تهران، كرملین نیز نسبت به استقرار سپر موشكی در مرزهای تركیه و ایران حساس است.»
این روزنامه از محمود احمدی بیغش، عضو كمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نقلِ قول کرد: « این یك پروژه است كه صهیونیست‌ها، امریكایی‌ها و اروپایی‌ها اجرا می‌كنند و اعتقادم این است كه ترك‌ها دو سه سالی است كه علاقه‌مندند با ژست‌های ضدصهیونیستی و عدالت‌خواهی و اسلام‌خواهی،مسلمانان جهان را جذب كنند اما این ژست با غلتیدن در دامان ناتو منافات دارد…
باعث تاسف است كه بعضی وقت‌ها وزارت خارجه ما از مردم روستاها هم عقب‌تر است. دستگاه دیپلماسی ما باید در این خصوص موضعگیری سریع و شدیدی داشته باشد. ایران باید مدبرانه و البته جسورانه به كسانی كه می‌خواهند امنیت ملی ایران را خدشه‌دار كنند، پاسخ دهد. »
در این گزارش همچنین از قول حسن‌بهشتی‌پور، کارشناس حوزه قفقاز آمده است که این اقدام ترکیه فریب افکار عمومی است و هدف اصلی استقرار موشک‌ها روسیه است و نه ایران.
در همین روز «غلامرضا کمالی‌پناه» در سرمقاله روزنامه ابتکار با عنوان « ترکیه در راه سودبری و سروری» نوشت: «بی‌گمان ترکیه در دوره حکمرانی بازیگران سیاسی کنونی خود بازی موفقیت‌آمیزی را شروع کرده است.
فرمانروایان ترک هم‌اکنون نه‌تنها سرمایه اجتماعی خویش را در داخل توسعه داده و محبوبیت کسب کرده‌اند، بلکه با چشم باز و واقع‌بینی در عرصه سیاسی بین‌المللی احترام و قدرت روزافزونی را برای خویش رقم زده‌اند.
حزب عدالت و توسعه [ترکیه] به‌نیکی فهمیده است که برای دستیابی به موفقیت‌های بیشتر راهی مطمئن‌تر از سوارشدن بر بال اقبال اجتماعی نیست. به همین سبب اولین گام را در راه کسب رضایت مردم خویش محکم برداشته.
اقتصاد کشور را به طرز معجزه‌آسایی رونق داده است، سطح رفاه اجتماعی را به‌میزان مقبولی رسانده، آزادی‌های اجتماعی را نه‌تنها محدود نکرده، بلکه آنها را تحکیم نموده، قانون را اساسی بخشیده، ارتباطات بین‌المللی خویش را بر پایه‌های واقعیت و منافع ملی تنظیم و تثبیت نموده و سیل درآمدها را به کشور خویش تسهیل کرده است.»
ابتکار: حزب عدالت و توسعه ترکیه به‌نیکی فهمیده است که برای دستیابی به موفقیت‌های بیشتر راهی مطمئن‌تر از سوارشدن بر بال اقبال اجتماعی نیست. به همین سبب اولین گام را در راه کسب رضایت مردم خویش محکم برداشته
همچنین می‌خوانیم: « وارثان عثمانی به‌نیکی فهمیده‌اند که باید در قلب مسلمانان نفوذ کرد. در این برهه‌ای که قیام‌های مردمی دارد به ثمر می‌رسد و مسلمانان پیروز از زخم عمیق تن خویش یعنی اشغال فلسطین و بی‌عدالتی و زورگویی اسرائیل به‌شدت احساس ناخوشایند و ناراحتی دارند، ترک‌ها فشار منطقی و نتیجه‌بخش را بر حاکمان نژادپرست اسرائیل تشدید کرده‌اند.
هنوز حرکت قدرتمندانه اردوغان در ترک جلسه مناظره با رئیس رژیم صهیونیستی و پرخاش به او در اذهان غالب مسلمانان عزتمندانه می‌درخشد.» و تنها در پاراگراف آخر استقرار سیستم دفاع موشکی ناتو را در تناقض با این سیاست‌ها دانسته است.
در سایر رسانه‌ها هم تیترها و مطالبی درباره «اخراج سفیر اسرائیل از ترکیه» و «رضایت ایران از گزارش یوكیا آمانو، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» دیده می‌شد تا حجم اخبار دیپلماسی به حداکثر برسد.
نه شرقی نه غربی
سه‌شنبه واكنش رییس اداره عقیدتی سیاسی سپاه پاسداران به اظهارات سارکوزی باردیگر تیترِ یک شرق را از آن خود کرد.عکسِ یک هم مربوط به سفر محمود احمدی‌نژاد در معیت اسفندیار رحیم‌مشایی به تاجیکستان بود. موضوعی که در صدر علاقه‌مندی روزنامه‌های اصلاح‌طلب قرار گرفت و تیتر آخرین شماره روزنامه روزگار پیش از توقیف هم شد.
کیهان اما با فونتی درشت این تیتر را انتخاب کرد: «نه شرقی، نه غربی شعار یكپارچه مردم لیبی» و نوشت: « ده ها هزار نفر از مردم لیبی شنبه در خیابان های طرابلس دست به تظاهرات گسترده زدند.
مردم در این تظاهرات، شعارهای اسلامی به ویژه شعار «الله اكبر» سر می دادند. از جمله شعارهایی كه مردم سر می دادند و به نوعی تشكیل حكومت آتی لیبی را نیز مشخص می كرد، شعار «نه شرقی، نه غربی» بود. تظاهرات مذكور، به ویژه شعارهای فوق با بایكوت گسترده رسانه های اروپایی و آمریكایی مواجه شد و تنها چند روزنامه عربی آن را منعكس كرده اند.
به اعتقاد كارشناسان، تظاهرات مذكور نوعی هشدار به هرگونه سازشكاری شورای ملی انتقالی لیبی با غرب محسوب می شود.» استناد گزارش کیهان هم به واحد مركزی خبر و خبرگزاری فارس بود.
اجلاس بین‌المللی بیداری اسلامی و سخنرانی علی‌اکبر ولایتی هم از موضوعات موردعلاقه روزنامه‌ها در این روز برای پرداخت ویژه بود. رسالت از قول او تیتر زد که «غرب حق تصمیم‌گیری برای آینده لیبی را ندارد» و روزنامه فرهیختگان و روزنامه جوان هم مبحث سوریه را از میان صحبت‌های وزیر امور خارجه اسبق و مشاور امور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی مهم تشخیص دادند.
فرهیختگان تیتر زد: «دولت سوریه در پی اصلاحات است» و جوان این تیتر را انتخاب کرد: « موضوع سوریه تفاوت خاصی با حوادث منطقه دارد.»
از عثمانی تا ترکیه؛ تاثیرگذار بر ایران
روز سه‌شنبه در حالی که فضای رسانه‌ای ایران تحت تاثیر توقیف روزنامه روزگار و هفته‌نامه شهروند قرار داشت، بار دیگر اخبار حوزه بین‌الملل در صدر بود. کیهان تیتر « اعتراض شدید مردم تركیه به اردوغان؛ آل خلیفه در آنكارا چه می كند؟!» را بر پیشانی داشت که از قول ایرنا گزارش می‌داد: «هزاران تن از مردم تركیه با تجمع در مقابل سفارت بحرین در این كشور و به آتش كشیدن عكس های آل خلیفه از مقامات تركیه خواستند روابط خود را با این كشور قطع كنند.»
روزنامه جوان هم تیترِ یک خود را به ترور تکذیب شده امیرقطر با عنوان «تركش انقلاب‌های عربی بر ران امیر قطر» اختصاص داد.
روزنامه اعتماد هم مطلبی را به تحلیل پشت‌پرده این ترور اختصاص داد و نوشت: «در طول هشت ماه گذشته كه تحولات در جهان عرب به سرعت در حال شكل‌گیری بود، این امیرنشین كوچك با غول رسانه‌ای خود از چراغ بیرون آمد و بازی پیچیده‌ای را آغاز كرد كه برایش دشمنان متعددی تراشید.
هرچه تحولات از تونس به مصر، پس از آن لیبی، یمن، بحرین و سوریه كشیده شد، دخالت‌های قطر در این تحولات از حالت رسانه‌ای، رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت و همراهی و هماهنگی خاصی میان دیپلماسی رسانه‌ای دوحه و دیپلماسی رسمی آن برقرار شد.
هرچه تحولات از تونس به مصر، پس از آن لیبی، یمن، بحرین و سوریه كشیده شد، دخالت‌های قطر در این تحولات از حالت رسانه‌ای، رنگ و بوی سیاسی به خود گرفت و همراهی و هماهنگی خاصی میان دیپلماسی رسانه‌ای دوحه و دیپلماسی رسمی آن برقرار شد
تداوم این روند باعث شد برخی كاركنان الجزیره در صفحات شخصی خود روی اینترنت از تهدیدهای صورت گرفته علیه خود سخن بگویند و اینكه جان و آبرویشان در خطر است، این تهدیدها اما چندی بعد وارد مرحله تازه‌ای شد، هر چه نقش دوحه در تحولات روی داده در لیبی و سوریه بیشتر می‌شد و دخالت‌های این كشور به شكل آشكارتری صورت می‌گرفت، تهدیدها علیه مقامات این كشور نیز روند فزاینده‌ای می‌گرفت.»
روزنامه‌های رسالت و مردمسالاری هم سرمقاله‌های خود را به ترکیه اختصاص دادند تا حکایت حکمفرمایی موضوع سیاست‌خارجی ایران و تحولات بین‌الملل بر هفته گذشته رسانه‌ها ادامه داشته باشد. مقاله‌نویس بدونِ نام رسالت موضعی منتقدانه و مشفقانه نسبت به آنکارا گرفت و نوشت:
«این روزها وزیر امور خارجه ترکیه به بازیگردان اصلی معادلات سیاسی آنکارا تبدیل شده است.”احمد داوود اوغلو “از یک سو اخراج سفیر رژیم صهیونیستی از ترکیه را تصمیمی قاطعانه می داند و از سوی دیگر به طور همزمان از استقرار رادار موشکی ناتو در کشورش دفاع می کند!
شاید از دید آقای داوود اوغلو معنای تعادل رفتاری در عرصه سیاست خارجی تلافی کردن یک رفتار صحیح با یک رفتار نادرست یا اخم همراه با لبخند به دشمنان است!شاید هم اردوغان و داوود اوغلو تصور کرده اند که ترکیه می‌تواند در یک زمان هم برای غرب و هم برای جهان اسلام عزیز و دوست‌داشتنی باشد!»
و علی ودایع برای خوانندگان مردمسالاری چنین تحلیل کرد: « ترک ها در اندیشه احیای امپراتوری عثمانی با وفاداری به برخی اصول آتاتوک به همه جای دنیا سرک می کشند. آنها سعی بر ایفای نقش پررنگ دارند.
در مقابل رژیم صهیونیستی می ایستند به گونه ای که حتی از ورود به جنگ با تل آویو واهمه ای ندارند همزمان در یک حرکت زیگزاگی در کنار غرب ایستاده و خاک خود را برای استقرار پدافند ضدموشکی ناتو در اختیار آنها قرار می دهند; هرچند که به چنین اقدامی به نوعی خیانت محسوب می شود.
اگرانتقادی به دستگاه دیپلماسی وارد می شود، اگر ایرادی به واردات افسارگسیخته گرفته می شود، اگر نگرانی هایی برای انحراف در مسیر نظام جمهوری اسلا می مطرح می شود، اگر نسبت به بروز اتفاقات ناگوار در آینده هشدار داده می شود، اگر بر لزوم واقع بینی و عبور از خوش بینی افراطی سخن به میان میآید به دلیل این است که امروز در جهان و به خصوص خاورمیانه رقابت میلی متری است و یک ثانیه غفلت به منزله کیلومترها عقب ماندن از رقبا است.»
افغان‌ها و 11 سپتامبر
روز پنج‌شنبه روزنامه شرق در ضمیمه هفتگی خود به مناسبت درگذشت احمدشاه مسعود، یکی از چهره‌های تاثیرگذار معاصر افغان بخش ویژه‌ای را به او اختصاص داد که عموما به تجلیل و مدح او اختصاص داشت. صفحاتی درباره سالگرد وقوع حملات 11 سپتامبر هم از معدود کارهای رسانه‌ای صورت گرفته در هفته گذشته بود که در این ضمیمه منتشر شد.