برگرفته از تریبون زمانه *  

بزرگ‌زایان۱ آبزی مانندِ نهنگ‌ها و سایرِ پستاندارانی که قادر به زندگی در سطح و اعماقِ اقیانوس‌ها هستند خصوصیتی دارند که نقشی کلیدی در چرخه‌ی موادِ غذایی۲ زمین به آن‌ها می‌دهد. آن‌ها در اعماقِ دریاها غذا می‌خورند و فضولاتِ خود را نزدیکِ سطحِ آب دفع می‌کنند. این‌کار باعثِ حرکتِ عمودیِ موادِ غذایی در اقیانوس‌ها می‌شود. تغذیه‌ی پرندگانِ دریایی از ماهی‌ها موادِ غذایی را از دریا به ساحل می‌آورد. بزرگ‌زایانِ مقیمِ خشکی مانندِ گوزن‌هایِ اوراسیایی۳ حینِ چرا و دفعِ فضولاتِ خود موادِ غذایی را در سطحِ خشکی پخش می‌کنند که به صورتِ کودِ طبیعی عمل کرده و به رشدِ گیاهان کمک می‌کند. اما کاهشِ جمعیتِ جانورانِ بزرگ در دریا و خشکی منجر به اختلال در چرخه‌ی موادِ غذاییِ زمین شده است.۴

نمایی از چرخه‌ی موادِ غذایی در خشکی و دریا توسطِ جانورانِ بزرگ. عددها به کیلوگرم نمایش داده شده‌اند. جانورانِ خاکستری نمایش‌گرِ موجوداتِ منقرض شده هستند.

در دورانِ اخیر، به واسطه‌ی شکار به شیوه‌های صنعتی و سایرِ فعالیت‌هایِ انسان، تعدادِ بزرگ‌زایانِ خشکی و دریا به شدت کاهش یافته است. در نتیجه فضولاتِ عمده۵ به اندازه‌ی کافی تولید نمی‌شوند که سیستم‌هایِ بازیافتِ موادِ غذایی۶ و کمپوست‌سازی۷ را دچار اختلال کرده است. به عبارتِ دیگر، کمبودِ فضولاتِ حیوانی به یکی از مشکلاتِ زمین تبدیل شده است! تخریبِ چرخه‌ی جهانیِ غذا، به تضعیفِ اکوسیستمِ زمین، شیلات و کشاورزی منجر شده است.

فضولاتِ حیوانی یکی از موثرترین روش‌های پخش شدنِ موادِ غذایی هستند. روزگاری، حیواناتی نظیرِ ماموت‌ها۸، ماستودون‌ها۹ و تنبل‌هایِ بزرگ۱۰ نقشی موثر در غنی‌سازیِ خاک بازی می‌کردند. اما این حیوانات امروز منقرض شده‌اند. در نتیجه، غنی‌سازیِ طبیعی خاک توسطِ فضولاتِ آن‌ها به ۸ درصدِ میزانِ آن در پایانِ عصرِ یخبندان کاهش یافته است.

اما وضعیت در اقیانوس‌ها از این‌ هم نگران‌کننده‌تر است. میزانِ انتقالِ موادِ غذایی از طریقِ فضولاتِ جانورانِ دریایی به حدودِ ۵ درصدِ میزانِ تاریخی آن افت کرده است. در اثرِ شکارِ نهنگ‌هایِ بزرگ توسطِ انسان‌ها، جمعیتِ آن‌ها به شدت کاهش یافته است.

نهنگ‌ها به اعماقِ اقیانوس‌ها می‌روند و تغذیه و دفع‌شان منجر به پخشِ فسفر در سراسرِ اقیانوس می‌شود. کاهشِ جمعیتِ نهنگ‌ها به کاهشِ نرخِ جابه‌جاییِ فسفر در اقیانوس‌ها انجامیده است. علاوه بر این، نهنگ‌ها در اعماقِ اقیانوس تغذیه می‌کنند، اما فضولاتِ مغذیِ خود را در آب‌هایِ کم‌ عمق‌تر دفع می‌کنند. در نتیجه، این موادِ غذایی به صورتِ رسوبات در اعماقِ اقیانوس‌ها از دست نمی‌روند، بلکه به چرخه‌های تغذیه‌ی خشکی و دریا باز می‌گردند. در مقایسه با دورانِ پیش از شکارِ صنعتی، نرخِ جا‌به‌جاییِ فسفر توسطِ پستاندارانِ دریایی ۷۷ درصد کاهش یافته است.

فضولاتِ حیوانی شیوه‌ای موثر در انتقالِ مواد غذایی از دریا به خشکی نیز هستند. پرندگانِ دریایی از ماهی‌هایِ‌ دریا تغذیه می‌کنند و به آشیانه‌هایشان در خشکی باز می‌گردند و فضولاتِ خود را اغلب در آن‌جا دفع می‌کنند (لکه‌ی ناشی از فضولاتِ پنگوئن‌ها از فضا قابلِ مشاهده است!). علاوه بر این، موادِ غذایی توسطِ ماهی‌هایِ رودکوچ۱۱ نظیرِ ماهیِ آزاد۱۲، که برایِ تخم‌گذاری در خلافِ جهتِ رودخانه‌ها شنا می‌کنند، واردِ خشکی می‌شود (پس از مرگ این ماهی‌ها).

کاهشِ جمعیتِ ماهی‌ها و متعاقباً پرندگانِ دریایی خطِ انتقالِ موادِ غذایی از دریا به خشکی را دچارِ اختلال کرده است. جا به جاییِ فسفر از طریقِ فضولاتِ پرندگان و ماهی‌هایِ مرده بیش از ۹۶ درصد کاهش یافته است.

روزگاری در این جهان، جمعیتِ نهنگ‌ها ۱۰ برابر، جمعیتِ ماهی‌هایِ رودکوچ ۲۰ برابر، جمعیتِ پرندگانِ دریایی ۲ برابر، و جمعیتِ چرندگانِ بزرگ‌جثه ۱۰ برابرِ جمعیتِ امروزِ آن‌ها بود.

لینک مطلب در تریبون زمانه

  1. megafauna ↩
  2. nutrients ↩
  3. moose ↩
  4. Doughty, C.E., Roman, J., Faurby, S., Wolf, A., Haque, A., Bakker, E.S., Malhi, Y., Dunning, J.B., Svenning, J.-C., 2015. Global nutrient transport in a world of giants. PNAS 201502549. doi:10.1073/pnas.1502549112 ↩
  5. mega manure ↩
  6. nutrient recycling system ↩
  7. composting ↩
  8. mammoths ↩
  9. mastodons ↩
  10. giant sloths ↩
  11. Anadromous ↩
  12. salmon ↩