مازیار مهدوی‌فر – بسیاری از بیماری‌ها قبل از بروز در داخل بدن از خود علائمی را به جا می‌گذارند که توسط شما احساس نمی‌شوند، اما پزشک می‌تواند با انجام معاینه‌های لازم یا آزمایش‌های خاص، علامت خطر مربوط به آن بیماری‌ها را دریافت کند و پیش از بروز بیماری از ابتلا یا گسترش آن جلوگیری کند.
در حقیقت ایده آزمایش‌های روتین سلامتی یا همان چک‌آپ سالانه بر اساس ضرب‌المثل قدیمی “پیشگیری بهتر از درمان است” شکل گرفته است. عواملی مانند سن، سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به بیماری و مهم‌تر از همه بیماری‌های شایع در جامعه مورد نظر می‌توانند تعیین‌کننده الگوی انتخابی برای آزمایش‌های روتین دوره‌ای سنجش سلامت باشند. در یک تقسیم‌بندی کلی این سنجش‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند.
معاینه‌های فیزیکی
این بخش یکی از مهم‌ترین بخش‌های معاینات روتین سالانه است که باید توسط پزشک انجام شود. فراموش نکنید پزشک خوب کسی است که ابتدا زمان کافی را به شنیدن حرف‌ها، توضیحات و احیاناً شکایت‌های شما اختصاص دهد و پس از آن معاینه‌های خود را آغاز کند. فشار خون یکی از مواردی است که در همه معاینات فیزیکی اندازه‌گیری می‌شود.
ایده آزمایش‌های روتین سلامتی یا همان چک‌آپ سالانه بر اساس ضرب‌المثل قدیمی “پیشگیری بهتر از درمان است” شکل گرفته است. عواملی مانند سن، سابقه شخصی یا خانوادگی ابتلا به بیماری و مهم‌تر از همه بیماری‌های شایع در جامعه مورد نظر می‌توانند تعیین‌کننده الگوی انتخابی برای آزمایش‌های روتین دوره‌ای سنجش سلامت باشند.
فشار خون سیستولیک ۱۲ و دیاستولیک هشت معمولاً به عنوان عددهای طبیعی در نظر گرفته می‌شوند. فشار سیستولیک بالای ۱۴ و دیاستولیک بالای ۹ را هم به عنوان بیماری فشار خون بالا در نظر می‌گیرند. البته چه در این مورد و چه در موارد دیگری که ذکر می‌کنیم در نظر داشته باشید که این اعداد و ارقام فقط یک معیار کلی هستند و بسته به شرایط شما ممکن است پزشک‌تان عددی بالاتر یا پایین‌تر را طبیعی تلقی کند. توصیه می‌شود فشار خون در افراد سالم حداقل سالی یک بار اندازه‌گیری شود.
مورد بعدی تعداد ضربان قلب یا نبض است که آن هم در محدوده ۸۰ تا ۱۲۰ ضربه در دقیقه طبیعی تلقی می‌شود. همچنین تعداد تنفس در دقیقه باید چیزی بین ۱۲ تا ۱۶ بار باشد . تعداد تنفس بالای ۲۰ بار غیر طبیعی است و می‌تواند نشان‌گر مشکل قلبی یا تنفسی باشد. در کنار این‌ها پزشک با استفاده از گوشی پزشکی به صداهای قلب و ریه‌های شما را گوش دهد و در صورت وجود صدای غیر طبیعی می‌تواند علت بروز آن را پیگیری کند. سنجش وزن و قد هم مسائل دیگری هستند که باید در چک‌آپ‌های سالانه به آن‌ها توجه شود. افزایش غیر قابل توجیه وزن می‌تواند زنگ خطری برای بروز بیماری قلبی، کلیوی و کبدی باشد. همانطور که کاهش بی دلیل آن می‌تواند علامتی برای بروز سرطان باشد، کاهش قد هم می‌تواند نشانه‌ای از بروز بیماری استخوانی “استئوپروزیس” باشد. سر و گردن، شکم، سیستم عصبی، پوست و اندام‌ها بخش‌های دیگری هستند که در معاینات روتین سالانه باید مورد توجه پزشک شما قرار گیرند.
جدا از مواردی که در مورد آن‌ها توضیح دادیم معاینات خاصی هم وجود دارد که به طور مستقیم به جنسیت شما مربوط می‌شود. انجام معاینات فیزیکی مربوط به دستگاه تناسلی زن و مرد بسیار اهمیت دارد و در تمامی معاینه‌های فیزیکی در چک‌آپ‌های سالانه باید به آن‌ها توجه شود. در مورد آقایان معاینه بیضه برای کسب اطمینان از عدم وجود توده یا حساسیت و یا تغییر در اندازه بیضه صورت می‌گیرد. معاینه پروستات هم بخش مهم دیگری است که حتماً باید توسط پزشک انجام شود. در مورد خانم‌ها هم معاینه پستان‌ها از نظر وجود توده و یا ترشحات و همینطور معاینه واژن و سرویکس بسیار اهمیت دارد.
تست‌های آزمایشگاهی
بخش دوم چک‌آپ‌های دوره‌ای با تجویز آزمایش‌های مختلف توسط پزشک انجام می‌شود. اختلاف نظر اصلی در تعیین الگوی چک‌آپ‌های روتین بین پزشکان مربوط به همین بخش است. بعضی‌ها اساساً تا زمانی که بیمار علامتی ندارد اعتقادی به انجام آزمایش‌های مختلف ندارند و گروه دیگر برعکس، فهرستی سخت‌گیرانه و بلندبالا را برای آزمایش‌های روتین سالانه در نظر می‌گیرند. اگر بخواهیم حد میانه این عقاید را در نظر بگیریم می‌توان چند آزمایش را نام برد که انجام آن‌ها در کنار ساده و ارزان بودن نسبی در بسیاری از موارد کارساز است.
انجام معاینات فیزیکی مربوط به دستگاه تناسلی زن و مرد بسیار اهمیت دارد و در تمامی معاینه‌های فیزیکی در چک‌آپ‌های سالانه باید به آن‌ها توجه شود.
آزمایش‌های خونی روتینی که معمولاً توسط پزشکان تجویز می‌شود جدا از شمارش کامل سلول‌های خونی مثل گلبول‌های قرمز و سفید به چند نکته دیگر هم توجه ویژه دارند. از جمله اندازه‌گیری قند خون که جهت تشخیص زودرس بیماری دیابت اهمیت دارد. همینطور آزمایش کلسترول که توصیه می‌شود پس از سن ۲۰ سالگی حتماً هر پنج سال یک بار انجام شود. کلسترول بالای خون یکی از عوامل خطرساز اصلی در بروز بیماری‌های قلبی است. آزمایش‌های مربوط به تیروئید و اندازه‌گیری الکترولیت‌های اصلی خون یعنی سدیم و پتاسیم هم بخش دیگری از چک‌آپ‌های دوره‌ای به حساب می‌آیند.
آزمایش ادرار هم می‌تواند در تشخیص زودرس بعضی از عفونت‌ها و مشکلات کلیوی راهگشا باشد. اضافه بر این‌ها تعدادی از آزمایش‌های وابسته به جنس هم هستند که حتماً باید انجام شوند. از جمله اندازه‌گیری آنتی‌ژن ویژه پروستات در آقایان بالای ۵۰ سال و همینطور تهیه عکس رادیوگرافی پستان و انجام تست پاپ‌اسمیر در خانم‌ها.
در پایان توجه داشته باشید که بسته به سن، جنس و شرایط ویژه شما ممکن است هرکدام از آزمایش‌های ذکر شده و بسیاری از آزمایش‌های دیگر توسط پزشک‌تان جهت انجام بررسی‌های روتین سالانه یا دوره‌ای انتخاب شوند.
