شایع‌ترین عفونت جامعه بشری

نقطه اوج تلاش دانشمندان، نتایجی بود که توسط وارن (Warren) و مارشال (Marshal) در سال ۱۹۸۳ ارائه شد و ثابت می‌کرد که برخلاف دیدگاه قدیمی که عامل اصلی ابتلا به زخم معده را استرس، غذاهای حاوی فلفل و یا دلائلی دیگر از این قبیل می‌دانست، مهم‌ترین دلیل ابتلا به زخم معده باکتری‌ای است با نام «هلیکوباکتر پیلوری»  (Helicobacter pylori) که در ناحیه انتهایی معده و ابتدای روده باریک زندگی می‌کند و می‌توان آن را شایع‌ترین عامل عفونت‌زا در تمام جوامع بشری دانست.

 

اگرچه بیشتر تحقیقات و مستندات در زمینه نقش اصلی این باکتری در ایجاد زخم‌های گوارشی ارائه شده است، اما باید در نظر داشت که هلیکوباکتر پیلوری می‌تواند زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها ازجمله سرطان معده باشد. جدا از آن بیماری‌هایی مانند کم‌خونی فقر آهن، بعضی از سرطان‌های لنفاوی و حتی گروهی از بیماری‌های پوستی و مفصلی هم تحت تأثیرات مخرب هلیکوباکتر ایجاد می‌شوند.

 

آلودگی به هلیکوباکتر پیلوری از طریق آب، غذا و انتقال فرد به فرد صورت می‌گیرد که خود ممکن است به صورت دهان به دهان و یا از طریق مدفوع آلوده باشد. با توجه به این روش‌های انتقال قابل حدس است که درصد شیوع در جوامع با سطح فرهنگی و بهداشتی پایین یعنی در کشورهای روبه رشد بسیار بالاتر است. در ضمن با بالا رفتن سن، احتمال مواجهه با باکتری و در نتیجه ابتلا هم بیشتر می‌شود. براساس آمار، حدود دوسوم کل جمعیت دنیا آلوده به این باکتری هستند. درصد ابتلا در کشورهای توسعه یافته حدود ۳۰ درصد و در کشورهای در حال توسعه بالای ۸۰ درصد است. در ایران هم حدود ۹۰ درصد از جمعیت بالای ۳۵ سال کشور آلوده به این باکتری هستند.

 

ابتلا به این عفونت در اغلب موارد بدون علامت و ممکن است منجر به هیچ مشکل خاصی در آینده هم نشود، اما براساس آمار از هر شش شخص آلوده به این باکتری، یک نفر طی سال‌های عمر خود به زخم معده یا دوازدهه مبتلا می‌شود. ابتلا به سایر بیماری‌های ذکر شده مانند سرطان معده هم با درصدی پایین‌تر از این آمار می‌تواند از عواقب طولانی مدت ابتلا به هلیکوباکتر پیلوری باشد. در مورد درمان در میان تمام پزشکان توافق نظر قطعی این است که اگر شخصی به این باکتری آلوده بود و به صورت همزمان به یکی از انواع زخم‌های گوارشی نیز مبتلا بود، حتماً باید درمان شود. چون در حقیقت درمان هلیکوباکتر در آن فرد منجر به درمان زخم گوارشی او خواهد شد.

 

اختلاف نظر اصلی در مورد درمان افراد بدون علامت است. در جوامع پیشرفته مانند آمریکا شیوع سرطان معده که از عواقب خطرناک عفونت مزمن هلیکوباکترپیلوری است بسیار پایین است. در کنار آن مصرف تعداد زیادی قرص و آنتی‌بیوتیک به صورت همزمان ممکن است سبب ایجاد تداخل‌ها و اثرهای جانبی دارویی شود. به همین دلایل درمان افراد بدون علامت در این کشورها چندان توصیه نمی‌شود، اما در جوامعی مانند ایران و به خصوص در منطقه شمال کشور که آمار ابتلا به سرطان معده بالا و نگران‌کننده است، درمان افراد بدون علامت در جهت جلوگیری از ابتلا آن‌ها به اینگونه از سرطان‌ها می‌تواند انتخاب درست‌تری باشد. این روشی است که هم اکنون توسط بسیاری از پزشکان ایرانی توصیه می‌شود.

 

درمان این مشکل از یک جهت آسان و از جهتی دیگر مشکل است. از این بابت آسان است که از طریق خوراکی صورت می‌گیرد و دوره درمانی هم معمولاً کوتاه است، اما مشکل اینجاست که در همین دوره کوتاه درمانی که معمولاً یک هفته است، شخص باید تعداد زیادی دارو مصرف کند که ممکن است منجر به ایجاد عوارض جانبی شود. خط اول درمان را آنتی‌بیوتیک‌ها تشکیل می‌دهند، اما در سال‌های اخیر به علت استفاده بی‌رویه از آنتی‌بیوتیک‌ها در بسیاری از جوامع نسبت به انواع آن‌ها مقاومت ایجاد شده است. این سبب شده داروهایی که در سالیان گذشته به سادگی سبب نابودی هلیکوباکتر می‌شدند در حال حاضر به علت مقاومت در ساختار ژنتیکی باکتری امکان نابودی آن را از دست بدهند.

 

این مورد، کار پزشکان را برای انتخاب رژیم درمانی مناسب کمی سخت کرده است. با این حال اگر رژیم درمانی به صورت مناسب و با در نظر گرفتن مسائل بومی منطقه جغرافیایی ازجمله مقاومت منطقه‌ای باکتری به آنتی‌بیوتیک‌های خاص، انتخاب شود امکان ریشه کن شدن باکتری، ۸۰ تا ۹۰ درصد است. در درمان عفونت هلیکوباکترپیلوری بهتر است همه افراد یک خانواده به صورت همزمان درمان شوند؛ به خصوص در جوامعی با سطح فرهنگی و بهداشتی پایین‌تر که امکان ابتلای همه افراد خانواده به صورت همزمان و احتمال آلودگی مجدد فرد در صورت عدم درمان سایر افراد خانواده، بسیار زیاد است.