با وجود گذشت ده ماه از آغاز اعتراض‌های سوریه، هنوز بسیاری از کردهای این کشور با تردید به این خیزش مینگرند و از پیوستن به آن اکراه دارند.
برای این مسئله میتوان دلایلی چند اقامه کرد، از جمله خاطرات تلخ شورش ناکام‌شان درسال ۲۰۰۴ و مشارکت عرب‌های همسایه در سرکوب آنها، استقرار شورای ملی سوریه در استانبول و خودداری‌شان از شناسایی حقوق کردها. هم‌چنین برخی اظهار نظرهای رهبران اخوان‌المسلمین سوریه مبنی بر استقبال از دخالت نظامی ترکیه باعث خشم بسیاری از کردها شده است.
برای بسیاری از کردهای سوریه، ترکیه در حکم اهریمنی است که با دستیابی کردها به حقوق‌شان در هر جای جهان سر ستیز دارد.
به یک معنا آنها مدت‌هاست به اعتراض‌های اخیر پیوستهاند، البته با نمادها و شعارهای خاص خودشان. متقابلاً بهرهگیری از شعارها و نمادهای متفاوت به بی‌اعتمادی و نگرانی ائتلاف اصلی مخالفان در استانبول دامن میزند. افزون بر دلایل پیشگفته، نفوذ سنتی پ.ک.ک در میان کردهای سوریه نیز به شدت بر این بی تفاوتی دامن میزند.
پ.ک.ک و دولت‌های منطقه
پ.ک.ک برخلاف احزاب قدیمی‌تر کرد دایره کنش سیاسی خود را به سطح فروملی و در نهایت ملی محدود نکرده است، بلکه علاقه خاصی به ایفای نقش در عرصههای وسیع‌تر و منطقهای دارد.
سازماندهی هواداران این حزب در بخشهای مختلف کردستان و اروپا و نیز برپایی احزاب و سازمانهای گوناگون در کشورهای مختلف گویای همین علاقه ویژه است. چنین شکلی از کنشگری سیاسی و دشواریهای آن بارها پ.ک.ک را در مقاطع مختلف ناگزیر به مماشات با دولتهایی کرده است که داعیهدار مبارزه با آنهاست، با این حال بر قدرت و توانایی آن افزوده است.
یکی از تاریک‌ترین سویههای خیزش اخیر مردم سوریه آن است که به محملی برای تسویه حسابها و رقابتهای منطقهای تبدیل شده است
چندماه پیش مراد کارایلان در جریان مصاحبهای با روزنامهی کردی “روداو” به صراحت اعلام کرد: “درست است که پ.ک.ک یک دولت به شمار نمیرود، اما بدون تردید بسان یک دولت قدرتمند است.”یکی از تاریک‌ترین سویههای خیزش اخیر مردم سوریه آن است که به محملی برای تسویه حسابها و رقابتهای منطقهای تبدیل شده است.
ایران، ترکیه، عربستان، قطر و دیگران صرف نظر از خواست مردم سوریه به منظور تحمیل دستور کار خود و رقم زدن آینده این کشور وارد مناقشه بزرگی شده‌اند. به قسمی که حل و فصل این بحران تنها با توافق منطقهای یا به‌هم خوردن موازنه قدرت در منطقه امکان‌پذیر است.
از سوی دیگر هراس از نقش آینده ترکیه و میل به ایفای نقش در آینده سوریه، پ.ک.ک را نیز در مقیاسی کوچک‌تر وارد این مناقشات کرده است. گرچه از چشم رهبران پ.ک.ک، این حزب خود را عاملی بیرونی از جنس ایران و ترکیه نمیپندارد، بلکه برعکس برای خودشان “سوژه درون‌ماندگاری” را قائل است که از کردستان برآمده و در درون آن سرگرم کنشگری است.
کردهای سوریه
پیوند میان پ.ک.ک و کردهای سوریه به دهه 80 بازمیگردد. یعنی زمانیکه پ.ک.ک در “بقاع” و مناطق تحت نفوذ سوریه به‌سر میبرد.
از آن هنگام به بعد کردهای سوریه به شکل گستردهای وارد صفوف پ.ک.ک شدند و به مرور بخش مهمی از کادرها و فرماندهان آن را تامین کردند، این روند ابتدا با رضایت و حتی هماهنگی رژیم حافظ اسد آغاز شد، گرچه از سال ۱۹۹۹ رابطه دولت سوریه و پ. ک. ک به تیرگی گرایید، اما پیوند میان پ. ک. ک و کردهای سوریه ادامه یافت.
در آن هنگام سوریه تحت فشار ترکیه و اسرائیل به رابطه استراتژیک خود با پ. ک. ک خاتمه داد. چندسال بعد پ. ک. ک به بازاندیشی تمهیدات و تدابیر خود در کردستان سوریه پرداخت و به ترویج ایده-ای پرداخت که بر اساس آن حزب اتحادیه دمکراتیک (پ. ی. د) در سال ۲۰۰۴ بنیان نهاده شد؛ حزبی که معادل حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) در ایران است.
با این تفاوت که در داخل پ.ک.ک واجد جایگاه و منزلت بیشتری است، چرا که طی سالهای اخیر همواره هدایت و رهبری شاخه نظامی پ.ک.ک در اختیار کردهای سوریه بوده است.
تا قبل از آن کردهای ایرانی، سوری و عراقی تنها از کمیتههایی فرعی در داخل پ.ک.ک برخوردار بودند. بنابر برآورد روزنامه لوموند اکنون پ.ی.د به قدرتمندترین حزب در کردستان سوریه تبدیل شده است.
تاکنون پنج هزار نفر از کردهای سوریه در کسوت گریلاهای پ.ک.ک جان خود را از دست دادهاند و شمار فعلی کردهای سوریه در میان چریکهای پ.ک.ک بیش از دوهزارنفر تخمین زده میشود؛ امری که هم حاکی از نفوذ پ.ک.ک در میان کردهای سوریه است و هم بر میزان این نفوذ دامن میزند.
برای مثال چندماه قبل رستم جودی یکی از رهبران سوری‌الاصل پ.ک.ک در جریان یک حمله هوایی ارتش ترکیه در کوههای قندیل کشته شد، پ.ک.ک با برگزاری یک مراسم خاکسپاری وسیع، این ضربه را به فرصتی برای انجام مانور قدرت در کردستان سوریه تبدیل کرد.
حزب اتحاد دمکراتیک، پ.ی.د همسو با حزب صلح و دمکراسی در ترکیه خودگردانی دمکراتیک را راهکار شایستهای برای حل مسئله کرد اعلام کرده و بهطور یک‌جانبه در حال ایجاد نهادهای خودگردان در مناطق کردنشین است
تا چندماه قبل اعضای حزب اتحاد دمکراتیک (پ.ی.د) به شدت سرکوب و اغلب با حبسهای طولانی مدت روبه‌رو میشدند. تنها اندکی پیش از آغاز اعتراض‌ها صدها تن از زندانیان وابسته به پ.ی.د در اعتراض به شرایط زندان دست به اعتصاب غذایی طولانی مدت زدند، اما اکنون فشارها بر این حزب به شدت کاهش یافته است.
دولت سوریه شکاف عمیق و خونین میان پ.ک.ک و دولت ترکیه را به خوبی مدیریت کرده است. در ماههای اخیر پ.ی.د در کردستان سوریه انتخاباتی برای تعیین اعضای “مجلس خلق کردستان” برگزار کرد که به گفته رهبران این حزب 450 هزار نفر از کردهای سوریه در آن شرکت کردند
. روند رایگیری بدون هرگونه ممانعتی از جانب نیروهای امنیتی سوریه انجام گرفت. پ.ی.د همسو با حزب صلح و دمکراسی در ترکیه خودگردانی دمکراتیک را راهکار شایستهای برای حل مسئله کرد اعلام کرده و بهطور یک‌جانبه در حال ایجاد نهادهای خودگردان در مناطق کردنشین است.
حدود و صغور خودگردانی دمکراتیک بسیار مبهم است و میان یک نظام هماهنگ میان اجتماعات خودجوش و یک خودگردانی سیاسی تمام عیار در نوسان است. به نظر میرسد تقریرکنندگان این الگو به عمد محدودههای آن را مبهم گذاشتهاند تا در آینده بسته به میزان قدرت بر ابعاد آن بیافزایند.
کنگره ملی کردها و شورای ملی سوریه
از سوی دیگر کردستان سوریه از برخی وجوه با کردستان ترکیه پیوستگیهایی نیز دارد و بر همین اساس گاهی در میان کردها “بن خه‌ت” خوانده میشود، یعنی کردهایی که پس از جنگ جهانی اول در آن‌سوی خط مرزی قرار گرفتند، در حالیکه اقوام و زمینهای‌شان در آن سوی دیگر مرز باقی ماندند.
با وجود گذشت قریب 90 سال هنوز پیوندها میان مردمان دو سوی مرز پایدار و پابرجا مانده است. چنین پیوستگیای باعث شده است تا کردهای سوریه همواره تحت تاثیر روندها و رخدادهای سیاسیِ کردستان ترکیه باشند.
برای مثال کردهای سوریه، از الفبای لاتین برای کردی نوشتاری استفاده میکنند، در حالی که در سوریه برخلاف ترکیه خط و الفبای عربی رواج دارد نه همتای لاتین آن.
پ.ی.د از سوی اعضای شورای ملی سوریه همچون بخشی از پ.ک.ک تلقی و اغلب به مماشات با حکومت و حتی فراتر از آن به ترور، ارعاب مردم و ممانعت از تظاهرات اعتراضی علیه حکومت اسد متهم میشود
پ.ی.د از سوی اعضای شورای ملی سوریه همچون بخشی از پ.ک.ک تلقی و اغلب به مماشات با حکومت متهم میشود. حتی فراتر از آن پ.ی.د به ترور، ارعاب مردم و ممانعت از تظاهرات اعتراضی علیه حکومت اسد متهم میشود.
اتهامی که اعضای این حزب آن را برآمده از دستگاه تبلیغاتی دولت ترکیه و جماعت فتح‌‌الله گولن میدانند و برای رد آن به تظاهرات روزانه هواداران خود در شهرهای کردنشین سوریه اشاره میکنند.
در جریان این تظاهراتها اغلب تصاویری از عبدالله اوجالان، پرچم کردستان و گه‌گاه پرچمهای دوره استقلال سوریه حمل میشود. البته این تظاهراتها تنها نمود شرکت کردها در اعتراض‌های اخیر نیست و کنگره ملی کردها در سوریه- متشکل از 10 حزب کرد- نیز دستاندرکار راهپیماییهایی جداگانه است.
در بیشتر موارد در هر شهر کردنشین دو راهپیمایی جداگانه انجام میشود. این کنگره بیشتر تحت تاثیر روندهای سیاسی کردستان عراق و دو حزب عمده آن است.
از این رو نباید از نفوذ حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان در میان کردهای سوریه غفلت کرد، گرچه این دو حزب به میزان زیادی از روند تحولات عقب ماندهاند. چند روز پیش نمایندگان “مجلس خلق کردستان” و “کنگره ملی کردها” بر سر یک اتحاد عمل و پایان بخشیدن به تفرق فعلی به توافق رسیدند.
البته اجرای چنین توافقاتی در عمل با دشواریهای زیادی مواجه خواهد بود. در حالی که زمزمههایی مبنی بر پیوستن کنگره ملی کردها به شورای ملی سوریه به گوش میرسد، پ.ک.ک و پ.ی.د میکوشند تا با جلب اعتماد این کنگره از اتحاد آن با شورای ملی ممانعت کنند.
برای پ.ک.ک و پ.ی.د هر آنچه نشانی از استانبول و ترکیه داشته باشد هشداردهنده و انزجارآور است.
طی هفتههای اخیر و پس از مرگ دهها غیر نظامی کرد در جریان حمله جنگندههای ترکیه، با ابتکار پ.ی.د یکی از جمعه‌ها در کردستان سوریه “اردوغانکم یقتلنا” (اردوغان شما قاتل ماست) نامگذاری شد.
این عنوان بیشتر در حکم پیامی بود برای شورای ملی سوریه و اخوان‌المسلمین و به خوبی نشانگر حجم اختلاف میان مخالفان است.اردوغانی که برای بسیاری از اعراب سنی در حکم منجی و حتی امیرالمومنین است از نگاه بسیاری از کردها اهریمنی بیش نیست.
مداخله نظامی ترکیه
بسیاری براین باورند که پ.ک.ک طی سی سال گذشته کردستان سوریه را به پشت جبهه جنگ خود با ترکیه تبدیل کرده و درصد قابل توجهی از نیروی رزمی خود را از میان کردهای سوریه تامین کرده و اکنون نیز با مدیریت اعتراضات این منطقه از طریق حزب اتحاد دمکراتیک (پ.ی.د) به گونهای دیگر در حال تسویه حساب با آنکارا است. هواداران پ.ک.ک اما این روایت را ساخته و پرداخته رسانههای ترک و اخوان‌المسلمین سوریه میدانند.
در حالی که زمزمههایی مبنی بر پیوستن کنگره ملی کردها به شورای ملی سوریه به گوش میرسد، پ.ک.ک و پ.ی.د میکوشند تا با جلب اعتماد این کنگره از اتحاد آن با شورای ملی ممانعت کنند
آنها مداخله پ.ک.ک در کردستان سوریه را انکار میکنند و در عوض بر همکنشی و سرنوشت مشترک کردها در فراسوی مرزهای موجود تاکید میکنند.
صالح مسلم مشهور به ابوولات رهبر پ.ی.د در جریان مصاحبههای گوناگون هرگونه وابستگی به پ.ک.ک را رد میکند، اما در مقابل به وفاداری خود و حزبش به اندیشههای عبدالله اوجالان تاکید میکند.
ابوولات اساساً پ.ی.د را بی‌نیاز از پ.ک.ک میخواند. این ادعایی است که شاید تنها مصرف رسانهای داشته باشد. چرا که وجود پیوندهای سازمانی و فکری میان پ.ک.ک و پ.ی.د انکارناپذیر است.
همین چندماه پیش بود که با اوج‌گیری اعتراض‌ها سوریه تلویزیون ماهوارهای Ronahi TV به عنوان نخستین تلویزیون ماهوارهای کردهای سوریه از سوی پ.ی.د و احتمالا با حمایت پ.ک.ک آغاز به کار کرد. هراز چندگاهی نیز مرادکارایلان- یکی از رهبران پ.ک.ک- با ارسال پیامهایی برای کردهای سوریه علاقه شدید پ.ک.ک به روند تحولات در سوریه را آشکار میسازد.
یکی از امتیازات پ.ی.د در مقایسه با سایر احزاب کرد امکان بهرهگیری از توان نظامی پ.ک.ک در منازعات احتمالی آینده است.
در ماههای اخیر گزارش‌هایی مبنی بر انتقال هزار نفر از چریکهای پ.ک.ک به کردستان سوریه منتشر شد.
هرچند در آن هنگام مخالفان پ.ک.ک و پ.ی.د این نقل و انتقالات نظامی را در راستای همکاری با رژیم اسد و سرکوب مردم ارزیابی میکردند، اما به نظر میرسد در صورت صحت چنین اخباری هدف اصلی پ.ک.ک و پ.ی.د آمادگی برای مداخله نظامی ترکیه در مناطق کردنشین و فراتر از آن کنترل این مناطق در صورت درگرفتن جنگ داخلی تمام عیار یا سقوط رژیم اسد باشد. شاید آغاز روند نهادسازی و تشکیل “مجلس خلق کردستان” نیز در همین راستا باشد.
جایگاه پ.ک.ک در کردستان سوریه
برای سالهای متمادی ناظران ترک تصور میکردند پ.ک.ک به گروگانی در دست فرماندهان سوری‌الاصلی همچون فهمان حسین- معروف به دکتر باهوز اردال- و نورالدین صوفی تبدیل شده است.
در ماههای اخیر گزارش‌هایی مبنی بر انتقال هزار نفر از چریکهای پ.ک.ک به کردستان سوریه منتشر شد. ظاهرا هدف اصلی این‌کار، آمادگی برای مداخله نظامی ترکیه در مناطق کردنشین و کنترل این مناطق در صورت درگرفتن جنگ داخلی یا سقوط رژیم اسد باشد
اینها کسانی هستند که از دیدگاه این ناظران با هرگونه راهحل مسالمت‌آمیز جهت حل مسئله کرد در ترکیه مخالفند و بر ادامه جنگ تاکید میکنند.
در سالهای اخیر تقریباً تمام حملات عمده پ.ک.ک به مواضع ارتش ترکیه از سوی کارشناسان میت و حتی روزنامهنگاران ترک به باهوز اردال نسبت داده شده است.
از نگاه کارشناسان ترک هرگونه سازش یا توافق حداقلی در کردستان ترکیه برای این رزمجویان آرمانگرا در حکم سراب و پایانی دردناک است. در خلال تلاشهای چند سال گذشته برای حل و فصل مسالمت‌آمیز مسئله کردها در کردستان ترکیه، همواره واکنش و سرنوشت این فرماندهان محل پرسش بوده است.
اکنون در کردستان سوریه نیز افقها به روشنی گراییده و طبیعی است که این فرماندهان در اندیشه زادگاه خود نیز باشند و در این زمینه بدون تردید از همراهی کارایلان و دیگران رهبران پ.ک.ک برخوردارند.
در چنین وضعیتی استراتژی پ.ک.ک در کردستان سوریه بر دو محور عمده تمرکز کرده است: به حداقل رساندن نقش ترکیه در سوریه پس از بشار اسد و به حداکثر رساندن نقش و جایگاه خود و پ.ی.د در آینده کردستان سوریه.
بر این اساس پ.ک.ک و پ.ی.د تنها به حضور و نقش‌آفرینی در سطح کردستان سوریه اکتفا نکرده‌اند و میکوشند تا به یکی از بازیگران اصلی آینده سوریه تبدیل شوند.
از این رو پ.ی.د از ارتباط با جریان‌ها و سازمانهای عرب نیز غافل نمانده است. این حزب اکنون به انجمن هماهنگی ملی- تشکل اصلی مخالفان در داخل و رقیب اصلی شورای ملی سوریه- پیوسته و ابوولات رهبر پ.ی.د در کسوت نائب رئیس به یکی از پرکارترین سیاستمداران سوری تبدیل شده است.
اعضای این جبهه عمدتا سکولار و چپ‌گرا هستند و فصل مشترک آنها رد هرگونه مداخله خارجی همچون راهحلی برای بحران جاری است.
استراتژی پ.ک.ک در کردستان سوریه بر دو محور عمده تمرکز کرده است: به حداقل رساندن نقش ترکیه در سوریه پس از بشار اسد و به حداکثر رساندن نقش و جایگاه خود و پ.ی.د در آینده کردستان سوریه
گرچه انجمن هماهنگی ملی با انتشار منشوری “حقوق مشروع کردها” را در نظام آتی مورد شناسایی قرار داده است، اما به ظن قوی مخالفت‌شان با مداخله خارجی برآمده از اصرار آنها بر “عروبیت” است.
از همین‌رو است که “هیثم مناع” در طعنهای آشکار خطاب به رهبران اخوان‌المسلمین و هواداران مداخله ترکیه میگوید: “در حالی که هنوز بندر اسکندرون تحت اشغال ترکیه است شما میخواهید ادلب را هم پیشکش شان کنید.با این حساب معلوم نیست این همکاری و ائتلاف تا چه زمان تداوم خواهد یافت.”
پ.ی.د و پ.ک.ک به‌خوبی به این امر واقفند که سازماندهی و تشکیلات به مثابه برگ برنده آنها در فردای پیروزی انقلاب نقش تعیین‌کنندهای ایفا میکند. این نکتهای است که به راحتی میتوان از تجربه انقلاب در سایر کشورها آموخت.
فی‌المثل جماعت اخوان‌المسلمین مصر علی‌رغم پیوستن دیرهنگام به انقلاب مصر، توانست به مدد تشکیلات و سازماندهی خود پیروزی بزرگی را رقم بزند. البته مشخص نیست که در صورت تکرار وضعیتی مشابه در کردستان سوریه و عروج پ.ی.د در فردای پیروزی، واکنش ترکیه و شورای ملی سوریه در آن هنگام چه خواهد بود.
به احتمال زیاد این مسئله متاثر از تداوم یا حل و فصل بحران در کردستان ترکیه خواهد بود. بنابراین در بدبینانهترین حالت مردم کردستان سوریه حتی در فردای پیروزی خیزش مردم سوریه هم‌چنان تابعی از تحولات و روندهای سیاسی کردستان ترکیه باقی خواهند ماند.
در همین زمینه: