افق‌های تازه فراروی تلسکوپ غول‌آسای اروپا

 

تلسکوپ E-ELT، با آینه‌ای به قطر تقریبی ۴۰ متر، بزرگ‌ترین چشم بشر خواهد بود که به آسمان خواهد نگریست. در ماه مارس۲۰۱۰، کوه آرمازونس در منطقه آنتوفاگاستای صحرای آتاکامای شیلی، توسط متخصصین ESO به‌عنوان مکان آتی استقرار این تلسکوپ انتخاب شد. E-ELT، به‌زودی به شبکه تلسکوپ‌های رصدخانه پارانال خواهد پیوست که میزبان بزرگ‌ترین آرایه تلسکوپ‌های نور مرئی فعلی جهان (موسوم به VLT) است. کوه پارانال، در فاصله تنها ۲۰ کیلومتری از آرمازونس واقع شده است و اکثر زیرساخت‌های دو رصدخانه هم مابین تکنسین‌هایشان (که یک شهر کامل را تشکیل داده‌اند) به اشتراک گذاشته خواهد شد.

 

این توافقنامه دوجانبه، گام بلند دیگری در راستای همکاری‌های علمی و فناورانه کشور شیلی و سازمان ESO محسوب می‌شود که به‌طور رسمی از سال ۱۹۶۳ و با امضای نخستین توافقنامه آغاز شد. شیلی و ESO در این چندین دهه، در پروژه‌های اختر‌شناختی فراوانی، در زمینه تأمین تجهیزات و فناوری و نیز آموزش دانشمندان، مهندسین و تکنیسین‌ها با هدف پیشبرد جایگاه و آگاهی جمعیت کشور شیلی در زمینه دانش اختر‌شناسی که خود یکی از پیشرو‌ترین مناطق میزبان تحقیقات مرتبط با این حوزه در سرتاسر جهان به شمار می‌رود، با هم مشارکت کرده‌اند.

 

تیم دوزیو، دبیرکل ESO، در این‌ زمینه می‌گوید: «این توافقنامه، امکان ساخت تلسکوپ E-ELT، به عنوان یکی از اعضای شبکه VLT را به ما می‌دهد و تا حد زیادی به ارتقای حضور و همکاری ما در کنار جامعه شیلی کمک کرده و افق‌های گسترده‌تری را برای کشفیات بیشتر و پیشرفت فناورانه در فرارویمان گشوده است.» طبق این توافقنامه، ۱۸۹ کیلومتر مربع از اراضی کوهستان آرمازونس، به‌منظور استقرار تأسیسات E-ELT، و همچنین حق بهره‌برداری ۵۰ ساله از نواحی پیرامونی آنکه روی‌هم‌رفته ۳۶۲ کیلومتر مربع دیگر را هم به وسعت اراضی اولیه می‌افزاید و به دانشمندان، امکان کنترل آلودگی نوری و همچنین فعالیت‌های معدنی منطقه را هم می‌دهد، به سازمان ESO واگذار شد. با احتساب حوزه ۷۱۹ کیلومتر مربعی گرداگرد رصدخانه پارانال، منطقه علمی حفاظت‌شده پارانال-آرمازونس به ۱۲۷۰ کیلومتر مربع از صحرای آتاکاما خواهد رسید.

 

وزیر امور خارجه کشور شیلی، آلفردو مورنو نیز در این زمینه می‌گوید: «شیلی، پاک‌ترین آسمان‌های روی زمین را دارد و میزبان مهم‌ترین مراکز انجام رصدهای اختر‌شناختی است. این، جزئی از دارایی‌های ما و همچنین جزئی از خدمت ما به بشریت است. حضور ESO و E-ELT در کشور ما، نشانگر اشتیاق شیلی به ترویج علم و فناوری است.»

 

دولت شیلی نیز مراتب تعهد خود به تأمین زیرساخت‌هایی نظیر راه ارتباطی رصدخانه‌ها به شهر آنتوفاگاستا، اتصال رصدخانه پارانال به شبکه برق ملی و نیز همیاری در پژوهش‌های مرتبط با تحقق احتمال بهره‌برداری از انرژی‌های پاک در منطقه را بیان داشته است. از طرفی ESO نیز سهم ده‌درصدی اختر‌شناسان شیلیایی در استفاده از E-ELT را افزایش داده است که در این بین، سه‌چهارم فرصت‌ها به آن دسته از اختر‌شناسان بومی‌ای تخصیص داده خواهد شد که کارشان را با همیاری اختر‌شناسان بین‌المللی کشورهای عضو ESO پی خواهند گرفت. این تصمیم، کمک شایان توجهی به رشد همکاری‌های بین‌المللی خواهد کرد که از نیازهای اصلی این پروژه علمی، آن‌هم با چنین ابعادی تلقی می‌شود.

 

تلسکوپ E-ELT، جاه‌طلبانه‌ترین پروژه ESO تا به امروز است. با شروع عملیات علمی این رصدخانه تا اوایل دهه آتی، E-ELT با گسترده‌ترین چالش‌های علمی دوران ما دست به گریبان خواهد شد و قدم در راه شکستن پیوسته رکوردهایی، خصوصاً در زمینه کشف سیارات زمین‌مانند و سکنی‌پذیر فراخورشیدی خواهد نهاد.

 

 

 

 

 

 

 

 

طرحی از رصدخانه غول‌آسای E-ELT، بر فراز قله کوه 3060 متری آرمازونس در صحرای آتاکامی شیلی، خشک‌ترین منطقه زمین / منبع: ESO