بیژن روحانی – ذخایر آبزیان و ماهیان جهان به‌شدت در معرض خطر قرار دارند. این هشداری است که در این روزها مدام از سوی نهادها و اشخاص مختلف، از اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت گرفته تا کارشناسان محیط زیست دریایی در بریتانیا، ژاپن و آمریکا تکرار می‌شود. انواع مختلف ماهی‌ها، کوسه‌ها و نهنگ‌ها در سراسر آب‌های کره زمین به‌طور جدی در خطر قرار گرفته‌اند و مقصر اصلی چنین فاجعه‌ای به طور عمده فعالیت‌های انسانی است.
مطابق تحقیقی که توسط «برنامه جهانی وضعیت اقیانوس‌ها» یا IPSO صورت گرفته است سرعت انقراض گونه‌های مختلف آبزیان بسیار بیش از نرخ پیش‌بینی شده است و به این ترتیب اگر روند فعلی تغییری نکند، انقراض دسته‌جمعی بسیاری از این گونهها در سال‌های پیش رو اجتناب‌ناپذیر است.
مطابق تحقیقاتی که برنامه جهانی اقیانوس‌ها انجام داده است عوامل اصلی چنین رخدادی عبارتند از آلودگی دریاها و اقیانوس‌ها به دلیل فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی انسان و ورود انواع فاضلاب‌ها، تغییرات عمده آب و هوایی و گرم‌شدن دمای عمومی کره زمین، صید بی‌رویه و الگوی مصرف نادرست منابع دریایی، تخریب زیستگاه‌های دریایی توسط فعالیت‌های انسانی، ورود گونه‌های بیگانه آبزیان به زیستگاه‌های دریایی به دلیل انتقال آن‌ها توسط حمل و نقل دریایی انسان و همچنین استخراج نفت و گاز از بستر دریا. فعالیت‌های مرتبط با کشف و استخراج نفت و گاز از بستر دریاها سبب رها شدن مقادیر زیادی کربوهیدرات و آلاینده‌های دیگر می‌شود.
نتیاج جامع تحقیقاتی که «برنامه جهانی وضعیت اقیانوس‌ها» آغاز کرده است در سال آینده منتشر می‌شود اما از هم اکنون دانشمندان این گروه بخشی از نتایج برنامه مطالعاتی خود را منتشر کرده‌اند که به خوبی نشان‌دهنده میزان در خطر قرار گرفتن زیستگاه‌های دریایی جهان و آبزیان آن‌هاست. مطابق این یافته‌ها، انقراض این گونه‌های دریایی قابل مقایسه با انقراض‌های بسیار بزرگی است که تاکنون در طول عمر کره زمین صورت گرفته است. این بررسی‌ها نشان داده است صید بیش از اندازه باعث شده تا جمعیت برخی از ماهیان و آبزیان تا حدود نود درصد کاهش بیابد. ورود آلودگی‌های مختلف به دریاها ازجمله مواد پلاستیکی و آلاینده‌های شیمیایی دیگر، زندگی میلیون‌ها ماهی، آبزیان مختلف و حتی پرندگان را نیز در خطر قرار داده است.
از طرف دیگر آمارها نشان می‌دهند که تنها در جریان گرمای بی‌سابقه سال ۱۹۹۸ میلادی، حدود شانزده درصد از تپه‌های مرجانی در مناطق گرمسیری و استوایی از میان رفتند. با ادامه روند گرم شدن عمومی کره زمین، نگرانی‌ها برای تغییرات جدی در زیست بوم‌های دریایی و نابودی گونه‌های مختلف جانداران دریایی بیشتر شده است.
وجود چنین آمار و اطلاعاتی باعث شده است تا دانشمندان این گروه بین‌المللی، سازمان ملل و دولت‌های مختلف را به طور مستقیم خطاب قرار دهند و از آن‌ها بخواهند تا حفاظت از زیستگاه‌های دریایی را در میان برنامه‌‌های بسیار ضروری خود جهت حفظ محیط زیست قرار دهند.
در این میان البته تلاش‌هایی نیز از سوی افراد و نهادهای غیر دولتی در برخی از کشورها به راه افتاده است. در بریتانیا کارزاری به نام «جنگ ماهی‌ها» تاکنون توانسته است بیش از هفتصدهزار نفر عضو بیابد. برنامه‌ای هفتگی نیز در «کانال چهار» به این کارزار محیط زیستی اختصاص یافته است.هدف اصلی این کارزار آن است که از یک سو اتحادیه اروپا را برای تغییر در سیاست‌های مربوط به صید ماهی تحت فشار بگذارد و از سوی دیگر الگوی مصرف‌کنندگان ماهی و سایر آبزیان را عوض کند.
مطابق نتایج منتشر شده توسط این کارزار زیست محیطی، حدود نیمی از آبزیانی که از «دریای شمال» صید می‌شوند هدر می‌روند و به دریا ریخته می‌شوند. این امر بیشتر به این دلیل صورت می‌گیرد که در صیدهای مختلط، تعداد زیادی از گونه‌های آبزیان دریایی با یکدیگر صید می‌شوند، اما چون یا تقاضایی برای مصرف آن‌ها وجود ندارد یا طبق قوانین موجود ماهیگیران اجازه حمل آن‌ها را به خ‍شکی ندارند، این گونهها که اکثراً پس از صید مرده‌اند همانطور به دریا ریخته می‌شوند. به این ترتیب نیمی از آن‌چه از دریا صید می‌شود به صورت مرده و تلف شده به آن باز می‌گردد که رقم بسیار بزرگی را در طول سال تشکیل می‌دهد. این کارزار از یک‌سو در حال اعمال فشار بر نمایندگان مجلس در بریتانیا و همچنین در پارلمان اروپا برای تغییر قوانین صید و حفظ انواع ماهیان صید شده است و از سوی دیگر در پی تغییر عادت غذایی و تشویق مصرف‌کنندگان به خوردن انواع دیگری از آبزیان است. در حال حاضر ماهیانی از قبیل روغن ماهی کوچک یا هادوک، ماهی کد، ماهی آزاد (سالمون)، ماهی تن و میگو در کانون توجه مصرف‌کنندگان قرار دارند و در این میان وضعیت ماهی تن بحرانی‌تر از سایر ماهیان است. به همین دلیل این کارزار یکی از اهداف خود را ترغیب مشتریان به استفاده از سایر گونه‌های دریایی و ماهیان قرار داده است تا فشار از روی این گونه‌های در معرض خطر برداشته شود.
به گفته کارشناسان برنامه جهانی اقیانوس‌ها، میزان تغییرات ناخواسته‌ای که اکنون در زیستگاه‌های دریایی رخ می‌دهد حیرت‌آور است و اگر تلاشی برای متوقف کردن آن صورت نگیرد، نسل‌های آینده انسان از منابع آبزیان دریایی محروم خواهند شد.