شک و کنترل در زندگی زناشویی، قانون چه می‌گوید؟

برگرفته از تریبون زمانه *  

به مهمانی که رسیدی، وب بده می‌خواهم ببینمت.

سیم کارت تلفن همراه را به نام خودم می‌گیرم.

خودم می‌رسونمت.

یادت باشه امشب برای رقص بلند نشوی.

گوشی را بده به دوستت باهاش حرف بزنم.

بچه را با خودت ببر.

این جمله‌ها را همسر پروانه، مهندس ساختمان و فارغ‌التحصیل از دانشگاه صنعتی شریف آنقدر در زندگی زناشویی به کار برده که تکرار آن‌ها هرچند روز اول برای پروانه نشانه عشق شوهرش به حساب می‌آمد، اما این روزها باعث عصبی شدن او می‌شود. پروانه احساس می‌کند دیگر هویتی ندارد و به کلی به شخصیتی که شوهرش می‌خواهد، تبدیل شده است. او دیگر از این که مدام تحت کنترل شوهرش است خسته شده است. اوایل فکر می‌کرد وظیفه‌ زناشویی او اقتضا می‌کند رضایت خاطر همسرش را به دست آورد و او را مطمئن کند ولی رفته رفته همین رفتارها زندگی دونفره‌شان را تبدیل به جلسه‌های محاکمه کرده است. پروانه مادر دختری ۹ساله است و این روزها دخترک هم شاهد اختلافات پدر و مادرش است. او مجبور است هر بار که از خانه خارج می‌شود دخترش را هم با خودش ببرد تا همسرش به او شک نکند.

پروانه به خانه امن می‌گوید:« رفته رفته احساس می‌کنم خودم هم بیمار شده‌ام. ادامه زندگی به روشی که او می‌خواهد روحم را بیمار کرده است. گویی در شهری به بزرگی تهران زندان هستم. معاشرت و رفت و آمد دارم ولی احساس می‌کنم در اسارت هستم و زنجیری به پاهایم متصل است.»

واقعیت این است که گفتن این جمله‌ها به خودی خود، شاید در فرهنگ سنتی نشانه عشق مرد به زن قلمداد شود، ولی در صورتی که جزئی از زندگی روزمره شود و تکرار آن با هدف کنترل باعث آسیب روحی و یا جسمی زن (یا مرد) شود، می‌تواند زمینه‌ساز نوعی خشونت روانی و بعضا فیزیکی شود.

آن‌جا که شکاکی از مرز خود می‌گذرد، به بدبینی تبدیل می‌شود و این بدبینی منشا بروز رفتارهای فیزیکی مانند تعقیب و خشونت‌های جسمی می‌شود، خشونت خانگی اتفاق می‌افتد. بدبینی یا پارانوئید گاهی تا حدی پیش می‌رود که فرد، بیمار روحی و نیازمند دارو می‌شود تا بتواند سالم زندگی کند. پارانوئید نوعی ترس بیش از اندازه است که اعتماد را از وجود فرد می‌گیرد و همیشه با عینک بدبینی به رویدادهای زندگی از جمله روابط زناشویی نگاه می‌کند.

حال سئوال این است که آیا شک و تردید افراطی یکی از همسران در قانون مدنی ایران جایگاهی دارد یا خیر؟ آیا یکی از همسران می‌تواند شک و تردید افراطی طرف دیگر را مبنای درخواست طلاق خود قرار دهد و یا طرف دیگر را از طریق قضایی مجبور به حسن رفتار کند؟ علاوه بر این آیا راهکاری وجود دارد که بتوان از بروز چنین رفتارهایی جلوگیری کرد؟

حسن معاشرت چیست؟

ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی می‌گوید:« زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند.» این ماده یکی از صدها ماده ناقص قوانین ایران است که به دلیل عدم ارائه مصداق یا مصادیق مشخص برای حسن معاشرت، دست اکثر قضات مذکر مجتمع‌های قضایی خانواده را باز گذاشته تا با تفسیر مضیق به نفع مرد، زمانی که زن درخواست حسن رفتار مرد را دارد و تفسیر موسع، زمانی که مرد درخواست حسن رفتار زن را دارد، کارکرد ماده را کاهش داده است.

ح خانی وکیل پایه یک دادگستری به خانه امن می‌گوید:« حسن معاشرت مصادیق فراوانی دارد و شامل بسیاری از امور اخلاقی است. از جمله مصادیق حسن معاشرت می‌توان از حسن خلق در روابط زناشویی، اکرام و احترام به زن، محبت میان زوجین و اظهار آن، پوشاندن عیوب همسر، عفو و گذشت، مدارا کردن زن وشوهر با یکدیگر، مشورت و تبادل نظر میان زوجین نام برد. هرچند نباید از نظر دور داشت که ملاک و معیار در حسن معاشرت، عرف و آداب و رسوم محل زندگی زن و شوهر است. البته عرفی که منطبق بر عقل سلیم بوده و با اهداف تشکیل خانواده مغایرت نداشته باشد.»

او در ادامه می‌گوید:« بنابراین مواردی چون بی توجهی به همسر و خانواده، عدم تامین مالی زوجه، اعتیاد، مشاجره، توهین و تحقیر همسر، شک و تردید بی‌جا و افراطی و … از مواردی است که مطابق عرف جامعه ایران سوء معاشرت نامیده می‌شود.»

استناد به عدم حسن معاشرت

واقعیت این است که قانون‌گذار ضمانت اجرایی خاصی برای این ماده در نظر نگرفته است ولی طرفین می‌توانند با استناد به این ماده از قاضی بخواهند، طرف دیگر را مجبور به حسن اخلاق و رفتار کند. مسکل اما این‌جاست که قاضی دقیقا چه مصادیقی را باید در حکم الزام به حسن معاشرت قید کند. اینجاست که در عمل شاهد ضعف اجرایی این ماده هستیم.

همین موضوع باعث شده است روابط ناسالم حاصل از شک و تردید افراطی همسران، آن‌ها را به سوی طلاق توافقی سوق دهد. با سرکشی در راهروهای دادگاه خانواده با زوج‌هایی روبه رو می‌شویم که به دلیل شکاکی در دادگاه حاضر شده‌اند و به طور توافقی حاضر به جدایی هستند. البته مواردی نیز مشاهده می‌شود که زن یا دختر پس از گذشت مدتی که به دلیل شکاکی در خانه همسر حبس بوده است با شکایت و مراحل قانونی برای طلاق اقدام کرده است. این در حالی است که هیچ گونه آمار دقیقی دال بر طلاق به دلیل شکاک بودن زوجین و یا یکی از طرفین اعلام نشده است.

دستور دادگاه به جدایی محل سکونت زن از شوهر

یکی دیگر از راهکارهایی که در صورت وجود آسیب روحی یا جسمی یکی از طرفین به دلیل شک و تردید طرف دیگر می‌توان از آن بهره برد، استناد به ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی است. این ماده مقرر می‌کند:« اگر بودن زن با شوهر در یک منزل باعث خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند در منزلی جداگانه سکونت کند و در صورت اثبات مظنه ضرر دادگاه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و نفقه در این مدت بر عهده شوهر است.» بنابراین در صورتی که زن به دلیل شک و تردید افراطی شوهر آسیب بدنی، مالی و یا شرافتی ببیند، می‌تواند از مراجع دادرسی بخواهد حکم به جدایی محل سکونت دهد.

شک و تردید شوهر، مبنای درخواست طلاق

از سوی دیگر در صورتی که ادامه زندگی با وجود شک و تردید افراطی شوهر برای زن میسر نباشد و شک و تردید مرد و یا جدایی محل سکونت آن‌ها از یکدیگر باعت عسر و حرج زن شود، زن با استناد به ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی می‌تواند دادخواست طلاق به مراجع دادرسی ارائه دهد. این ماده مقرر کرده است در صورت ضرب و شتم یا هرگونه سواستفاده مستمر زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه، برای زوجه قابل تحمل نباشد، زن می‌تواند به مراجع دادرسی مراجعه و تقاضای طلاق کند.

صرف نظر از این که این نوع دادخواست‌ها تا چه حد در مجتمع‌های قضایی خانواده خصوصا در شهرها و روستاها که زنان به حقوق مدنی خود واقف نیستند، رایج است و یا این که تا چه حد نتیجه پرونده به نفع زن تمام می‌شود، می‌توان این ماده را راهکاری برای پایان دادن به رابطه بیمارگونه زناشویی ناشی از شک و تردید افراطی دانست.

راهکار پیشگیرانه

مقررکردن شرط ضمن عقد ازدواج و یا عقد لازم دیگر خارج از عقد ازدواج در این موضوع می‌تواند، میزان آسیب زن را کاهش دهد. آگاهی زنان ایرانی از داشتن حق ایجاد شرط ضمن عقد ازدواج می‌تواند گام بزرگی در جهت جلوگیری از آسیب‌های بعدی آنان باشد. زنان می‌توانند ضمن عقد ازدواج و یا خارج از آن با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی، شروط خاصی را برای کسب حق طلاق در مراجع ایران برای خود مقرر کنند. یکی از این شروط طبق ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی این است که در صورتی که ادامه زندگی زناشویی برای زن به دلیل شک و تردید افراطی شوهر و در نتیجه سورفتار او غیر قابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل در توکیل است تا حتی بدون رضایت مرد، دادگاه را ملزم به صدور حکم طلاق کند.

ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی می‌گوید:« طرفین عقد ازدواج می‌توانند هرشرطی که مخالف با مقتضای عقدمزبور نباشد درضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر بنمایند مثل این‌که شرط شود… هرگاه شوهر، سوءرفتاری کند که زندگی آن‌ها با یکدیگر غیرقابل تحمل شود، زن وکیل و وکیل درتوکیل باشد که پس ازاثبات تحقق شرط درمحکمه و صدور حکم نهائی خود را مطلقه سازد.»

توصیه حقوقی این است که زنان ضمن این که شروط مورد نظر خود را ضمن عقد ازدواج قید کنند، جداگانه نیز در دفاتر اسناد رسمی ضمن عقد خارج لازم دیگری شروط را محضری کرده تا از ضمانت اجرایی کافی برخوردار باشد. در مورد موضوع فوق بهتر است در مصادیق سوءرفتار، شک و تردید افراطی شوهر و دخالت در زندگی خصوصی زن به طور واضح قید شود.

لینک مطلب در تریبون زمانه

لینک منبع: خانه امن