پس از هند، روسیه، ازبکستان و امارات این بار نوبت به ترکمنستان رسید تا سیب زمینی های صادراتی ایران را بازگرداند. یک روز قبل (یک‌شنبه ۵ آبان) رئیس اتاق بازرگانی ایران و ترکمنستان برگشت خوردن سیب زمینی صادراتی به ترکمنستان را تکذیب کرده بود. صبح دوشنبه ۶ دی ماه اما رئیس سازمان حفاظت نباتات کشور بازگردانده شدن محموله سیب زمینی از مرزهای ترکمنستان را تأیید کرد اما مدعی شد که «پست قرنطینه کشور تشخیص داده که در محصول سیب زمینی شرایط قرنطینه‌ای کشور مقصد رعایت نشده و به همین دلیل اجازه صادرات این محصول را نداده است».
سیب زمینی سومین محصول صادراتی ایران در دو ماه گذشته است که از کشورهای مقصد باز گردانده می‌شود. پیش از این هند کیوی، کشورهای حوزه خلیج فارس هندوانه و روسیه فلفل دلمه ای صادراتی ایران را مرجوع کرده بودند.
ازبکستان هم در روزهای نخست آذر ماه یک محموله هزار تنی سیب زمینی ایران را به دلیل عدم رعایت استاندارهای بهداشتی بازگرداند.
مسئولان دولتی در ایران اصرار دارند که محصولات کشاورزی تولید داخل سالم هستند و «توطئه» ای برای گرفتن سهم ایران در بازار منطقه در جریان است. نخستین بار رئیس اتاق مشترک ایران و ترکمنستان این موضوع را پیش کشید و گفت که رقبای منطقه ای می‌خواهند بازار را از ایران بگیرند برای همین خبرسازی می‌کنند.
بعد از او نوبت به وزارت جهادکشاورزی به عنوان «مقصر اصلی» تولید محصولات سمی رسید که با صدور اطلاعیه‌ای به نقل از سرپرست سازمان حفظ نباتات اعلام کند محصولات کشاورزی ایران سالم هستند و «تمامی سمومی که به صورت ماده موثر و نهایی وارد کشور می‌شود به طور دقیق و با آزمایش‌های گوناگون گام به گام مورد رصد قرار می‌گیرد و از استاندارد لازم برخوردار است» و «تمامی سموم در مرحله تولید و حتی توزیع به طور کامل تحت رصد و پایش سازمان حفظ نباتات قرار دارد و با هر گونه تخلف برخورد می‌شود.».
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی هم − که در نخستین روزهای آغار به کارش در مسند رئیس قوه مجریه به تاجیکستان و ازبکستان سفر کرد و مدعی شد که به توافق های اقتصادی مهمی با کشورهای منطقه رسیده − در جلسه هیئت دولت آلوده بودن محصولات کشاورزی ایران را «خرابکاری» دانست. او گفت: «وقتی دولت تمرکز خود را بر گسترش تعاملات اقتصادی با کشورهای همسایه قرار داده و در این مسیر موفق نیز بوده است، طبیعی است که بدخواهان به دنبال خرابکاری در روابط ایران با همسایگانش باشند که باید مراقبت کرد آیا واقعا مشکل در کالاهای صادراتی بوده است یا مساله سیاسی وجود دارد؟».
کشاورزی آلوده
خلاف اظهارات ابراهیم رئیسی و سازمان حفاظت از نباتات اما کارشناسان و فعالان صنفی کشاورزی و مواد غذایی آلوده بودن و استفاده بیش از حد و غیراستاندارد سموم در تولید محصولات کشاورزی را تأیید می‌کنند و نسبت به پیامدهای سلامت آن هشدار می‌دهند.
مجتبی شادلو نایب رئیس اتحادیه باغداران تهران «رعایت نکردن استاندارد بازارهای هدف» را علت نپذیرفتن محصولات کشاوزی صادراتی ایران عنوان کرده است.
او به باشگاه خبرنگاران جوان گفت روسیه اعلام کرده نوع سم مصرفی را قبول ندارد. روسیه پیش از این دلمه های صادراتی ایران را بازگردانده بود. به گفته شادلو، وزارت جهادکشاورزی می بایست استانداردهای مورد تأیید کشورهای هدف را به اطلاع کشاورزان می‌رساند اما در این کار کوتاهی کرده است.
استفاده بیش از حد از سموم و کود شیمایی غیراستاندارد برای تولید محصول بیشتر در صنعت کشاورزی ایران در دو دهه گذشته محل بحث بوده و هر از گاهی نیز «کارشناسان بهداشت» نسبت به ناسالم بودن محصولات کشاورزی، به ویژه صیفی و سبزیجات هشدار داده‌اند.
مصطفی دارایی نژاد، رئیس اتحادیه بارفروشان تهران چندی قبل پس از اینکه کیوی های مرجوعی از هند خبرساز شد، گفت: «دقت در نبود سم نباید محدود به محصولات صادراتی باشد». به گفته او محصولات کشاورزی تولید داخل «دارای نیترات و دیگر سموم است که روی محصول باقی می‌ماند».
رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق بازرگانی تهران هم در اظهارنظری مشابه گفته بود: «محصولات کشاورزی با هر میزان آلایندگی از مزرعه برداشت می‌شود و بدون هیچ کنترلی به مصرف می‌رسد.».
جعفر حسینی، مشاور اسبق نظام صنفی کشاورزی در این باره گفت:
وقتی سموم و کود‌های پرخطر وارد می‌شود، چطور می‌توان انتظار داشت که محصول تولیدی باقی مانده سموم نداشته باشد.
به گفته حسینی یکی از اهداف برنامه پنجم توسعه تولید سالم ۲۵ درصد محصولات کشاورزی بود. هدفی که به اعتقاد او محقق نشده است.
در یک دهه اخیر در روندی معکوس اهداف پیش‌بینی شده در برنامه پنجم توسعه واردات و استفاده از کود شیمایی و سموم در ایران افزایش یافته است. «صدا و سیما» دو سال قبل از افزایش یک میلیون تنی مصرف کود شیمایی طی یک دهه خبر داده بود. واردات سموم کشاورزی هم با وجود اینکه سهمیه ارز ترجیحی این گروه کالایی از دو سال قبل قطع شده است، افزایش یافته است.
هند و چین دو مبداء اصلی واردات سموم محصولات کشاورزی به ایران هستند. اما آنطور که رئیس سازمان حفظ نباتات کشور گفته به دلیل افزایش قیمت سموم استاندارد، خرید سموم با کیفیت پایین رونق گرفته است.
بفرمایید سم!
مقصدهای صادراتی محصولات کشاورزی ایران با اعمال استانداردهای مشخص مانع توزیع محصولات سمی در بازارهای داخلی شده‌اند. محصولات مرجوعی اما آنطور که مسئولان مربوطه می‌گویند در بازار داخلی توزیع خواهد شد.
به گفته رئیس سازمان حفظ نباتات که مدعی است محصولات کشاورزی ایران «سالم هستند»، مواد غذایی مرجوعی اگر فاسد باشند توسط کشور مقصد امحاء می‌شوند اما آن بخشی که بازگردانده می‌شود «ممکن است ضوابط خوراکی کشور خودمان را دارا باشند که در این صورت اگر آفتی هم داشته باشند ضد عفونی و عاری از آفت می‌شوند و به چرخه مواد خوراکی مردم باز می‌گردند و هیچ مشکلی در مصرف آن‌ها وجود ندارد.».
معنای این سخنان این است که سیب‌زمینی‌های مرجوعی از ترکمنستان در بازار داخلی توزیع خواهد شد. چرا که شاهپور علایی مقدم گفته «این محموله سیب زمینی را پست قرنطینه کشور خودمان برگشت داده و نه ترکمنستان.»