عزیز خسرو شاهی _ وضعیت سوریه را می‌توان یکی از مبهم‌ترین موضوعات بین‌المللی نامید. اخباری کاملا ضد و نقیض از سوی منابع خبری مختلف و قطب‌های درگیر در ماجرای سوریه اذهان مستقل و در جستجوی واقعیت را خسته و سردرگم کرده است.

 
آخرین تحول مهم در سوریه بمب‌گذاری انتحاری در دبیرخانه شورای امنیت ملی در دمشق است که در نتیجه آن چند مقام عالی رتبه از جمله داوود راجحه، وزیر دفاع و آصف شوکت، معاون وزیر دفاع و شوهر خواهر بشار اسد، رئیس جمهور سوریه کشته شده‌اند. در حال حاضر شوک خبری ناشی از این ترور بر افکار عمومی مسلط است.
 
گزارشی که در زیر می‌خوانید چند روز قبل از این شوک خبری، در تهران تهیه شده است.
گزارش فراهم آمده از مجموعه‌ای گفت‌وگو است با تعدادی از مردم که به صورت اتفاقی با گزارشگر همکلام شده‌اند.
 
نتیجه این نوع گفت‌وگوها نمی‌تواند مبنای عینی و دقیقی برای تحلیل‌های سیاسی به حساب آید، چرا که برآمده از ارتباط‌های اتفاقی و رخداد‌های‌ روزمره است؛ اما گفت‌وگوها به هر حال حاوی اطلاعاتی هستند که می‌توانند مورد بررسی و سنجش قرار گیرند.
با این گفت‌وگوها نمی‌توان پاسخی کلی و قطعی به این پرسش داد که: مردم ایران درباره تحولات سوریه چه می‌اندیشند؟ با آنها ولی می‌توان تا حدی نزدیک شد به این که مبنای رویکرد مردم به مسايل مختلف چیست. می‌توان فرضیه‌ خامی ساخت و در صدد تدقیق آن برآمد.
 
آموزگار بازنشسته – کن
 
کلمات را شمرده و حساب شده به زبان می‌آورد و به وضوح از اینکه قضاوت سطحی ارائه دهد پرهیز می‌کند. صحبت را از گرمی هوا شروع کردم و به موضوع سوریه کشاندم.
 
○ فکر می‌کنید این کشتارها کار کدام طرف است. حکومت سوریه یا مخالفان مسلح؟
● جواب این سوال سخت است. شاید کار هر دو طرف درگیر باشد. به هر حال جنگ و درگیری فیزیکی با این وسعت تلفات انسانی زیادی دارد. من قادر به قضاوت قطعی نیستم.
○ بالاخره انسان حداقل بر حسب احساس، یک قضاوت درونی دارد. در درون افکارتان کدام کفه این ترازو سنگین تر است؟
● ببینید من زبان عربی نمی‌دانم. هرگز در سوریه نبوده‌ام و هیچگاه قبلاً روی اخبار این کشور ریز نشده‌ بودم. مواضع رادیوها و شبکه‌های غربی و موضع صدا و سیمای ایران کاملا عکس یکدیگر است. اخباری که دختر بزرگ من از اینترنت برایم می‌خواند هم حاوی نکته جدید یا اطلاعات شفافی نیست. از یک طرف حکومت سوریه یک حکومت دیکتاتوری است و چنین کشتارهایی از این حکومت بر می‌آید. از طرف دیگر من قبول ندارم که دیکتاتورها موجودات نادانی هستند، به عکس دیکتاتورها موجودات زیرکی هستند. مثل شاگرد باهوش اما بازیگوشی که با وجود توانایی‌ها به سوی اعتیاد یا زندگی بد کشیده می‌شود.
اما چرا حکومت سوریه باید قبل از جلسات شورای امنیت دست به این کشتارها بزند؟ حکومت سوریه بعد از جلسات شورای امنیت هم می‌تواند مردم را بکشد. به طور مثال دیروز خبری خواندم که در مدرسه بمب‌گذاری کرده‌اند و چند کودک کشته شده‌اند. خوب این شک برانگیز است. وقتی بمب کار گذاشته می‌شود مسئله هدفمند است. مثل گلوله توپ و رگبار مسلسل نمی‌تواند کور و سرگردان باشد.
○ شما تلویحاً دارید کشتارها را متوجه مخالفان مسلح می‌کنید؟
● نه. فقط می‌گویم غیر ممکن نیست و محتمل است. اما با اطمینان قادر به قضاوت نیستم. اطلاعات کافی در دست ندارم. ضمن اینکه شواهد نشان دهنده کشتار مردم توسط ارتش سوریه نیز هست.

دانشجوی تئاتر – پارک ساعی
 
با سرعت مشغول سیاه کردن کاغذ است. چیزی نمی‌کشد بلکه در حال نوشتن است. در ابتدا فکر می‌کند که من مزاحم هستم. کمی طول می‌کشد تا بتوانم سر صحبت را با او باز کنم.
 
…
● یعنی شما جدی می‌خواهید راجع به سوریه با من صحبت کنید؟
○ اگر اجازه بدهید بله.
● چرا من؟
○ چرا نه؟
● من که کاره‌ای نیستم.
○ من هم کاره‌ای نیستم. فقط می‌خواهم نظر شما را به عنوان یکی از مردم ایران راجع به یک موضوع بین‌المللی که در ارتباط با کشور خود ما هم هست، بدانم.
● ببخشید رک صحبت می‌کنم اما اگر دنبال شماره دادن و شماره گرفتن هستید دارید وقت خودتان را تلف می‌کنید.
○ ای بابا! چند جمله راجع به موضوع سوریه به من بگوئید و خلاص. شما اصلاً می‌دانید در سوریه چه خبر است؟
● خب آره…
○ چه خبره؟
● دارند همدیگر را می‌کشند.
○ به خاطر چی؟
● دقیق نمی‌دونم. فکر کنم مثل انتخابات خودمون رای‌هاشان را دزدیدند.
● چرا مردم ایران وقتی رای‌هاشان را دزدیدند دست به اسلحه نبردند، ولی در سوریه مردم وقتی رای‌شان را دزدیدن شروع به ‌جنگیدن کردند؟
● آخه اون‌ها عرب هستند… (سکوت می‌کند)
○ یعنی چی “عرب هستن”؟ عرب‌ها طور خاصی هستند؟
● نه ولی خب یک جوری هستن. می‌دونید القاعده، طالبان، حماس، حزب الله لبنان
○ طالبان در افغانستان بودند.
● خودم می‌دونم
○ طالبان از قوم پشتون و افغان بودند. عرب نبودند.
● خوب عرب‌ها رئیس اینها بودن
○ ما هم در کشور خودمان عرب داریم. در استان خوزستان. آنها هم جور خاصی هستند؟
● نه خب آبادانی‌ها فرق دارن…
○ نگفتم آبادانی‌ها. گفتم عرب‌های ساکن خوزستان.
● یعنی توریست‌ها؟
○ مرسی که برای صحبت به من وقت دادید. با اجازه.
● چی شد؟ چرا ناراحت شدید؟
○ ناراحت نشدم. فقط کمی عجله دارم. ممنون که وقت گذاشتید.
● وا!!! …
 
پیک موتوری – دولاب
 
○ راجع به درگیری‌ها سوریه چیزی شنیدی؟
● توی اخبار یک چیزهایی پخش می‌کنند ولی دقیق نمی‌دونم.
○ توی همان اخبار چی میگن؟
● من درست و حسابی گوش نمی‌کنم. پای تلویزیون چرت می‌زنم بیشتر. چند بار ولی شنیدم اخبار گفت تروریست‌ها بمب‌گذاری می‌کنند.
○ تروریست‌ها کیا هستند؟
○ نمی‌دونم داداش. تلویزیون ما که دیدی حرف مفت زیاد می‌زنه. درست حسابی که نمیگه هیچ وقت.
 
راننده اتوبوس – میدان راه آهن
 
…
● اتفاقاً دیروز با یکی از بچه‌های سندیکا سر این قضیه مفصل بحث کردیم. به نظر من ماهیت دو طرف درگیر ارتجاعیه. مردم سوریه هم این وسط قربانی هستند.
○ نظری هم هست که معتقد است مخالفان مسلح همان مردم سوریه هستند.
● امکان داره عده‌ای از مردم عصبانی هم بین شورشیان مسلح باشند اما اصل این نیروها توسط وهابی‌های عربستان سعودی دور هم جمع شده‌اند.
○ از داخل سوریه یا خارج سوریه؟
● فکر می‌کنم هر دو! هم سنی‌های تندرو داخل سوریه و هم مزدور از بیرون سوریه
○ این افراد با چه انگیزه‌ای می‌جنگند؟
● سازماندهی از طریق فتوا و دین راحت است. مفتی یا رهبر یا امام جماعت مسجد می‌گوید بروید جهاد کنید اینها هم می‌روند و می‌جنگند. از بیرون هم مزدور‌ها را با پول استخدام می‌کنند. پول نفت عربستان و استخدام آدم برای جنگیدن.
○ فکر می‌کنید در نهایت چه می‌شود؟
● احساس می‌کنم از هفته پیش تا حالا اسد خیلی به خودش مطمئن شده. مانور نظامی، حمله هوایی و خلاصه دارد می‌کوبد. اما فکر نمی‌کنم آمریکا به این راحتی دست از سرش بردارد. پای خون هم وسط آمده و مردم سوریه این وسط کشته شده‌اند. خانواده‌های کشته شدگان بعید است ساکت بمانند.
 
صاحب سوپر مارکت − سرآسیاب
 
○ خبرهای سوریه را پیگیری می‌کنید؟
● از طریق تلویزیون خودمون و آنتن (شبکه‌های ماهواره ای)
○ نظرتان راجع به تحولات سوریه چیست؟
● تلویزیون خودمون میگه کشتارها کار تروریست‌های وابسته به عربستان است و آمریکایی‌ها هم می‌خواهند به سوریه حمله کنند. روی آنتن می‌گویند که بشار اسد مخالفان خودش را می‌کشد.
رئیس قبلی سازمان ملل طرحی داشت برای درست شدن اوضاع اما کسی تحویلش نگرفت و جنگ ادامه دارد.
○ به نظر شما باید حرف کدام طرف را باور کرد؟ تلویزیون خودمان یا شبکه‌های خارجی را؟
● چی بگم؟ من کاره‌ای نیستم. فقط می‌دانم کشوری که توی خیابان‌ها با تیربار به هم شلیک می‌کنند و با توپخانه و آرپیچی خانه‌های مردم را خراب می‌کنند زندگی باقی نمی‌ماند برای مردم. من یکبار سوریه رفتم با بچه‌ها (همسر و فرزندانش) کشور ساکت و آرامی بود اما توی تلویزیون که نشان می‌دهند شده میدان جنگ. وضعشان مثل فلسطینی‌ها شده. مردم را می‌کشند و شهرها خراب شده است.
 
خیاط لباس‌های زنانه – نارمک
 
…
● مردم سوریه برای آزادی خود باید مبارزه کنند. ما هم باید این کار را می‌کردیم. با حکومت‌هایی مثل حکومت آخوندها و بشار اسد نمی‌شود جور دیگری رفتار کرد.
○ پس در کل فکر می‌کنید کشتار‌ها کار رژیم سوریه است؟
● شک ندارم. یا کار ارتش سوریه است یا گروه‌های فشار طرفدار اسد.
○ عده‌ای اعتقاد دارند که این کشتارها کار شورشیان مسلح تحت امر عربستان است.
● اشتباه می‌کنند. عربستان فقط به مردم سوریه پول می‌دهد. آنهایی که اسلحه به دست با حکومت سوریه می‌جنگند مردم سوریه هستند. مردم سوریه خودشان را که نمی‌کشند.
○ حکومت سوریه چرا باید هر از گاهی یک کشتار دسته جمعی راه بیاندازد و خودش را توی دردسر تازه بیاندازد.
● مجبور است. اگر نکشند، رشته کار از دست‌شان در می‌رود. مثل احمدی‌نژاد. بعد از انتخابات از رو نمی‌رفت و هر روز یک نفر را می‌کشت. آدم‌هایی مثل احمدی‌نژاد و اسد مغز ندارند که فکر کنند چه چیزی به صلاحشان هست یا نیست.
● فکر می‌کنید خواست کسانی که علیه حکومت سوریه شورش کرده‌اند چیست؟
○ دموکراسی، آزادی و سقوط دیکتاتوری.
○ پایان کار را چطور پیش بینی می‌کنید؟
● اگر این سیب زمینی پشندی دست روی دست نگذارد کار اسد یک سره است.
○ سیب زمینی پشندی؟
● این حسین اوباما رئیس جمهور آمریکا. این کاره نیست. اگر بوش بود به ایران و سوریه و حزب الله و حماس یکجا حمله می‌کرد و همه راحت می‌شدیم.
○ شما اخبار و اطلاعات سیاسی و بین‌المللی خود را از چه منابعی کسب می‌کنید؟
● از شبکه‌های خبری معتبر مثل “یورو نیوز” و بعد از آن “بی.بی.سی” و صدای آمریکا.
 
دانش آموخته دانشگاه بابلسر − مجیدیه
 
…
● من با خشونت موافق نیستم اما باید از مردم سوریه دفاع کرد.
○ چگونه؟
● تحریم، ایجاد منطقه پرواز ممنوع، حمله هوایی… مثل لیبی.
○ شما با خشونت موافق نیستید اما از جنگ دفاع می‌کنید؟
● این جنگ نیست. این دخالت بشر دوستانه است.
○ ببینید، یک نیروی هوایی به یک کشور حمله می‌کند و مراکز نظامی، اقتصادی، اداری و غیره را بمباران می‌کند. این بمباران‌ها تلفات انسانی هم خواهد داشت. چه چیزی باعث می‌شود این عمل را جنگ بنامیم یا دخالت بشر دوستانه؟ تفاوت این دو در کجاست؟
● کشوری که حمله می‌کند آمریکاست. قوی‌ترین کشور دنیا که برای تحقق آزادی در جهان تلاش می‌کند. سازمان ملل هم تایید کننده دخالت بشر دوستانه است. این جنگ نیست. مردمی هم که کشته می‌شوند در راه آزادی کشور خود می‌میرند. این لازم است و چاره‌ای جز پرداخت این هزینه‌ها نیست. اگر حکومت سوریه باقی بماند تعداد بیشتری از مردم می‌میرند.
○ شما از کجا می‌دانید؟
● چه چیزی را؟
○ اینکه تعداد کشته شدگان توسط حملات هوایی به سوریه کمتر از آمار کشته شدگان به دست حکومت سوریه است؟ چطور می‌توان تلفات یک جنگ را که قدرت‌های خارجی هم در آن درگیر هستند پیش بینی کرد؟
● یعنی شما معتقدید حکومت سوریه خوب است؟
○ نه! حکومت سوریه یک دیکتاتوری و بشار اسد یک دیکتاتور از جنس دیکتاتورهای خاورمیانه است.
● فکر کردم شما طرفدار حکومت سوریه هستید.
○ حالا ممکن است جواب دهید چرا فکر می‌کنید «تعداد کشته شدگان توسط حملات هوایی به سوریه کمتر از آمار کشته شدگان به دست حکومت سوریه است؟
● با لیبی مقایسه کردم.
○ در لیبی چند نفر در جریان درگیری نظامی کشته شدند؟
● فکر می‌کنم هزار نفر.
○ منبع خبری شما کجاست؟
● دقیقا یادم نیست. روی فیس بوک خواندم.
○ نقش عربستان سعودی را در تحولات سوریه چگونه می‌بینید؟
● فقط به مردم سوریه کمک مالی می‌کند. این بد نیست.
○ اگر روزی عربستان سعودی مثلاً برای مردم خوزستان پول و اسلحه ارسال کند تا برای آزادی و دموکراسی قیام کنند شما موافق خواهید بود؟
● معلوم است که نه. من مخالف تجزیه ایران هستم.
○ خوب مردم سوریه یا مردم ایران چه تفاوتی دارند؟
● مردم سوریه نمی‌خواهند سوریه تجزیه شود اما خوزستان تجزیه می‌شود.
○ از کجا اینقدر مطمئن هستید که مردم خوزستان از ایران جدا می‌شوند؟
● برای اینکه خوزستان نفت دارد.
○ یعنی خوزستان برای نفت‌اش باید جزء ایران باقی بماند؟
● نفت که متعلق به همه مردم ایران است اما فقط این نیست. این خاک دارای سابقه تاریخی است. این خاک مقدس است.
○ افغانستان هم زمانی جزء خاک ایران محسوب می‌شد و اتفاقا پیوند تاریخی طولانی مدتی هم با ایران داشت. خاک افعانستان هم مقدس است؟
● آنها خیلی وقت پیش از ایران جدا شدند. دیگر زمان گذشته است.
○ خب ۱۰۰ سال بعد از اینکه خوزستان از ایران جدا شد هم مثل افغانستان شامل مرور زمان می‌شود.
● شما تجزیه طلب هستید؟
○ خیر. من هیچ اصالتی بر مبنای زبان، نژاد، دین، فرهنگ، قومیت، ملیت و غیره را قبول ندارم. حالا حدس می‌زنید در پایان تحولات سوریه به کجا می‌رسد؟
● اگر این چینی‌ها و روسیه دست از سر مردم جهان بر دارند با مجوز سازمان ملل ناتو در سوریه دخالت نظامی می‌کند و مردم سوریه آزاد می‌شوند.
○ فکر می‌کنید حکومتی که بعد از حمله نظامی به سوریه روی کار می‌آید از چه جنسی خواهد بود؟
● هر حکومتی روی کار بیاید از حکومت بشار اسد بهتر خواهد بود.
 
وکیل − خیابان انقلاب
 
علاقه مند به سیاست است و مسلط به زبان خارجی.‌ سالخورده است. انبوهی از کاغذ را روی میز کارش نشان می‌دهد که اخبار مربوط به تحولات سوریه است.
 
● رویکرد پوتین به صورت واضحی تغییر کرده است. محکم پشت سر اسد ایستاده است. این موضوع وضعیت سوریه را کاملا متفاوت از سرنوشت لیبی می‌کند.
○ چطور؟
● روس‌ها نمی‌خواهند اشتباه خود را در لیبی تکرار کنند. قدرت‌های جهانی هر کدام حوزه نفوذ و حریم منافع خود را دارند. رابطه روس‌ها و قذافی خوب بود اما شمال آفریقا منطقه روس‌ها نبود. حالا امریکایی‌ها دارند در حوزه نفوذ مستقیم روس‌ها بازی می‌کنند.
 
از یک طرف گسترش ناتو به شرق اروپا، از یک طرف آرایش نظامی- سیاسی آمریکا در خلیج فارس و خاورمیانه، از یک طرف فشار چین به عنوان یک رقیب منطقه‌ای و جهانی. پوتین بعد از اعتراضات به انتخابات ریاست جمهوری در روسیه ترسیده است. آمریکایی‌ها همیشه روس‌ها را در مناقشات بین‌المللی با پول و امتیاز اقتصادی می‌خریدند ولی اینبار روس‌ها احساس می‌کنند دارند خودشان را می‌فروشند و نوبت خودشان نزدیک شده است.
○ فکر می‌کنید در نهایت نتیجه چه می‌شود؟
● در سیاست بی محابا از نتیجه صحبت کردن نشان نادانی است. با وضعیت فعلی و مناسباتی که وجود دارد اسد رفتنی نیست. شرایط و روابط تغییر کند نتیجه هم تغییر می‌کند.
○ سرنوشت مردم سوریه چه می‌شود؟
● کدام مردم سوریه؟ کسانی که در حال جنگیدن با ارتش سوریه هستند اجیر شده‌اند. بعد از گسترش دامنه خصوصی‌سازی به ارتش آمریکا در دوران رامسفلد، شرکت‌هایی مانند “بلک واتر” به وجود آمدند. شرکت‌هایی که قسمتی از جنگ عراق و افغانستان را کنترات برداشته بودند. مثل وقتی که شما پفک می‌فروشی و سود کسب می‌کنی این شرکت‌ها می‌جنگیدند و سود کسب می‌کردند. بعد از رسوایی شرکت بلک واتر در کشتارهای عراق و افغانستان این شرکت نام خود را تغییر داد اما همچنان به فعالیت خود ادامه داد. بلک واتر تنها شرکت فعال از این دست نیست.
تا کنون ۱۲ میلیارد دلار پول عربستان سعودی در سوریه هزینه شده است. پیمانکار هم شرکت‌های نظامی آمریکایی هستند. از کلمبیا جنگو اجیر می‌کنند و تحت عنوان کارگر ساختمانی روانه امارات متحده می‌کنند. بعد از سازماندهی برای جنگیدن روانه سوریه می‌شوند.
○ یعنی مردم سوریه در این اعتراضات نقشی ندارند؟
● “مردم” یک انتزاع است. باید مشخص شود این مردم از کدام طبقات جامعه هستند و حول چه آگاهی و خواسته‌هایی جمع شده‌اند. وقتی تاریخ مبارزات اجتماعی در کشوری وجود ندارد و جنبش‌های اجتماعی پایه‌ریزی و ایجاد نشوند آگاهی‌های کاذبی چون مذهب، وطن پرستی، نژاد پرستی و غیره سریعاً جایگزین آگاهی می‌شود. معترضانی بر اساس خشم، کینه، انتقام به جمع شورشیان مزدور می‌پیوندند اما الگویی که عربستان باشد و ملائک پشتیبان مردم هواپیماهای ناتو، قرار است وضعیت مردم سوریه را بهتر شود؟
موضوع سوریه، موضوع کشمکش قدرت‌های جهانی و منافع آن‌ها است. نقش مردم تنها پُر کننده گورستان‌هاست. وقتی آگاهی و سازماندهی مردمی وجود ندارد و دین و نژاد عامل تحریک مردم است نتیجه در بهترین حالت تکرار وضعیت لیبی و مصر است که از وضعیت تاسف‌بار آنها آگاهیم.
○ به نظر شما این کشتارها به چه دلیلی انجام می‌شود؟ زنان و کودکان نیروی نظامی نیستند که هدف حملات نظامی قرار بگیرند.
● این کشتارها عامل ایجاد رعب و وحشت در بین طرفداران گروه‌های درگیر است. نیروهای وابسته به اسد در شهرهایی که پایگاه سلفی‌های شورشی است دست به کشتار و ایجاد وحشت می‌زنند و جنگجویان اجیر شده توسط عربستان و آمریکا در بین طرفداران اسد دست به کشتار می‌زندد. این یکی دیگر از نشانه‌های بی‌فکری و نبود آگاهی در بین شورشیان است. خشونت و کشتار امنیت اجتماعی را از بین می‌برد و مردم عادی همیشه طرفدار برقرای امنیت حتی در یک دیکتاتوری هستند. این کشتارها مردم عادی را وحشت زده و خسته می‌کند. حکومت اسد، برنده این بازی خونین است.
○ به نظر شما اسد می‌تواند به پشتوانه پوتین جلوی آمریکایی‌ها مقاومت کند؟
● فقط به پشتوانه مردم به عنوان یک واقعیت انضمامی − و نه یک انتزاع − و جنبش‌های اجتماعی ریشه دار است که می‌توان علیه قدرت‌های خارجی و دیکتاتوری‌ها داخلی پیروز شد. نیروهای وابسته به آمریکا و عربستان تا کنون دو مرتبه سعی کردند مانند بن‌غازی یک پایگاه برای خود ایجاد کنند تا پروژه‌ای مانند لیبی را جلو ببرند اما اسد هر دو بار به شدت آنها را کوبیده است و موفق نشده‌اند. روس‌ها همیشه متحدان خود را در برابر پول فروخته‌اند. این بار اگر پوتین تا انتها پشت اسد بایستد کار به تحریم‌های بین‌المللی در حد ایران قبل از انتخابات می‌کشد.
 
جمع‌بندی
 
سخنانی که در این گزارش بازگفته شده‌اند، دیدگاه‌هایی از درون ایران را در مورد سوریه ارائه می‌دهند. این سخنان و بسیاری از بحث‌هایی که میان مردم جاری است، آشکارا نشان می‌دهند که راه‌های کسب خبر در میان قشرهای مختلف جامعه متنوع شده است. تلویزیون حکومتی دیگر تنها منبع خبری مردم نیست و شبکه های ماهواره ای و اینترنت در مقابل انحصار خبری دستگاه رسانه ای جمهوری اسلامی قرار گرفته‌اند.
 
نکته دیگر این است که موضع بسیاری از مردم ایران درباره موضوعات جهانی و منطقه‌ای متأثر از نظرشان نسبت به حکومت است. موضع مخالفت، مردم را به مخالف‌خوانی دربرابر دیدگاه‌های حکومتی می‌گرواند. این رویکرد، که نشان‌دهنده شکاف عمیق برقرار شده میان مردم و حکومت است، گاه می‌تواند مانع بررسی مستقلانه و سنجیده مسائل شود.