ایرج ادیب‌زاده – سی و دومین سالن بین‌المللی کتاب پاریس که از بامداد ۱۶ مارس/ ۲۶ اسفندماه درهای خود را به روی دوستان کتاب، حرفه‌ای‌ها و نویسندگان باز کرد، یک میهمان شگفت‌آور یا به قول فرانسوی‌ها سورپریز دارد. او آمریکایی‌ست اما نویسنده نیست. وزن یا اعتبار او ۴۸ میلیارد دلار و کارش توزیع فرهنگ در سراسر جهان است.
غول آمریکایی فروش کتاب و دیگر محصولات فرهنگی به صورت آنلاین از طریق اینترنت است. «آمازون» که برای نخستین‌بار در سالن بین‌المللی کتاب در فضای بزرگی خودنمایی می‌کند و ناشران سنتی فرانسه در حال رویارویی یا کنارآمدن با آن هستند.
نشر کتاب‌های مجازی هر روز درحال گسترش است. آمازون مؤسسه تجارتی الکترونیک آمریکایی‌ست، در سیاتل قرار دارد، حرفه‌اش که در این میان همگان با ان آشنا هستند، فروش همه محصولات فرهنگی اعم از کتاب، دیسک، سی دی، دوربین‌های نومریک و کامپیوترهای خانگی است.
«گارام بوآز» مدیرعامل شرکت آمازون فرانسه می‌گوید «در سال ۲۰۱۰ ما ۳۳ هزار عنوان کتاب فرانسوی برای فروش آنلاین داشتیم و حالا به ۵۵ هزار عنوان رسیده. گردش مالی آمازون فرانسه ۱۲ میلیون یورو در سال ۲۰۱۱ بوده».
ادبیات ژاپن هم به سی و دومین سالن کتاب بین‌المللی پاریس دعوت شده است. یک سال پس از فاجعه فوکوشیما ۲۰ نویسنده ژاپنی به این رویداد بزرگ جهانی‌ـ فرهنگی دعوت شد‌ه‌اند. سرشناس‌ترین آنها بدون شک «کنزابورواو» kezaburo oe نام دارد؛ چهره بزرگ ادبیات معاصر ژاپن؛ که جایزه نوبل ادبیات در سال ۱۹۹۴ را برده است.
ادبیات ژاپن در میان فرانسوی‌ها بسیار شناخته شده است. ژاپنی دومین زبانی‌ست که ادبیات آن در فرانسه بیشتر از همه ترجمه و منتشر شده. البته بسیار دور‌تر از ادبیات انگلیسی‌زبان که جای نخست را دارد. دعوت شده دیگر امسال سالن کتاب پاریس شهر مسکو است. ۲۰ نویسنده از این شهر در ادبیات معاصر روس با کتاب‌هاشان، کتاب‌هایی از موزه پوشکین، تئاترهایی برای کودکان اینجا گردآمده‌اند. آنها هم کتاب‌هاشان را معرفی می‌کنند، هم تئاترهایی برای کودکان و نوجوانان به صحنه می‌آورند.
یکی از برنامه‌های گروه مسکویی که همراه گیتار و شعر و آواز در نخستین روز اجرا شد و چندین بار هم تکرار می‌شود و بسیارهم جالب بود، «خندیدن یک هنر است» نام داشت.
سی و دومین سالن بین‌المللی کتاب پاریس تا روز دوشنبه ۱۹ مارس ادامه دارد. اما ادبیات ایران که در سال‌های پیش با کتاب‌های چند نویسنده نوخاسته که به زبان انگلیسی نوشته بودند و کتاب‌هایی درباره تاریخ و فرهنگ ایران جای برجسته‌ای داشت، امسال تقریباً غایب است.
کریستوف بالایی، ایران‌شناس فرانسوی آثار زویا پیرزاد را ترجمه کرده و انتشارات زولا آن را منتشر کرده است. چند رمان و چند سفرنامه از ایران و درباره ایران هم وجود دارد. اما بوف کور صادق هدایت همچنان در سالن کتاب پاریس جای دارد – مثل سال‌های پیش.
بوف کور که بیش از ۴۰ سال از ترجمه آن به فرانسه می‌گذرد، حالا به چاپ دهم رسیده. درباره جایگاه ادبیات ایران در فرانسه و در سالن بین‌المللی کتاب پاریس، نظر آقای جلال علوی‌نیا مدیر انتشارات «نامه‌های ایرانی» در پاریس را پرسیدم:
جلال علوی‌نیا – با درود و شادباش سال نو. درباره وضعیت ادبیات ایران در فرانسه چند نکته را یادآوری می‌کنم. نکته اساسی در مورد ادبیات ایران در سال گذشته این است که شمار عنوان‌های مربوط به ایران کاهش چشمگیری پیدا کرده است. به‌ندرت می‌توان ناشر فرانسوی سراغ گرفت که اثر مهمی در مورد ایران منتشر کرده باشد. یک اثر قابل توجه «ویس و رامین» است که ایماگو ناشر فرانسوی منتشر کرده. 
خانم فروزنده برلیان جهانشاهی «ویس و رامین» را از فارسی به فرانسه ترجمه کرده و در واقع یک نوع اقتباس ادبی است. غیر از این اثر کار مهمی که در زمینه ادبیات ایران، در زمینهٔ داستان‌نویسی صورت گرفته، کار آقای کریستوف بالایی هست که بیشتر رمان‌های خانم زویا پیرزاد را به فرانسه منتشر کرده. ناشر فرانسوی این آثار «زولما»ست. به طور پراکنده کارهای دیگری هم انجام گرفته. مثلاً آقای مکارمی به‌تازگی کتابی درباره حافظ توسط نشر «لقماتون» منتشر کرده است. دو اثر مهم که می‌‌توانم ذکر کنم انتشار دو سی‌دی است از شعرهای شفیعی کدکنی و سیمین بهبهانی به زبان‌های انگلیسی‌ـ فارسی که در فرانسه منتشر شده.
آقای علوی‌نیا انتشارات «نامه‌های ایرانی» که شما مدیر آن هستید، چه کتاب‌هایی امسال منتشر کرده؟
ما دو اثر مهم در طی این چند ماه گذشته منتشر کردیم. یکی نوشته‌های فروغ فرخ‌زاد است، از جمله نامه‌ها، مصاحبه‌ها، داستان‌های کوتاه، شرح سفر‌ها و همین‌طور فیلم‌نامه فیلم «خانه سیاه است» را دربرمی‌گیرد. این اثر مصور است و همراه با نوشته‌هایی پیرامون کسانی که در زندگی فروغ نقش داشتند، ازجمله پسر خوانده‌اش حسین منصوری، پرویز شاهپور، ابراهیم گلستان و اخوان ثالث، منتشر شده است. این کتاب را ما در آخرین ماه‌های سال گذشته منتشر کردیم.
آیا مورد استقبال قرار گرفت؟
بله، به طور نسبی. برای اینکه فروغ فرخ‌زاد همچنان [در فرانسه] یک شاعر ناشناخته است. خوشبختانه مجموعه شعرش که آن را هم ما منتشر کردیم، با استقبال روبه‌رو شده است. الان ما نزدیک به چاپ سوم این کتاب هستیم. ولی این اثر دوم که دیگر نوشته‌های او و نزدیکانش را در بردارد تازه است. شاید خیلی مورد علاقه خوانندگان فرانسوی [که فروغ را به‌درستی] نمی‌شناسند نباشد. ولی به‌تدریج جای خودش را باز خواهد کرد.
کتاب دومتان؟
کتاب دوم اثری پژوهشی از خانم فرزانه میلانی، استاد دانشگاه ویرجینیا در زمینه زبان‌ها و فرهنگ‌های خاورمیانه است. حانم میلانی بیش از ۳۰ سال است که در آمریکا در زمینه ادبیات زنان ایرانی کار می‌کنند و این اثر ۱۶۰ سال جنبش زنان ایران را بررسی می‌کند، به‌ویژه نقش نویسندگان زن ایرانی که شامل هشت فصل می‌شود. چهار فصل عمده این کتاب به چهار شاعر و نویسنده برجسته ایرانی اختصاص دارد؛ از جمله طاهره قرةالعین، فروغ فرخ‌زاد، سیمین بهبهانی و شهرنوش پارسی‌پور. چهار فصل دیگر کتاب به زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جنبش زنان و همین‌طور نقش زنان در ادبیات کلاسیک، نقش زنان در سینمای ایران و همچنین ادبیات مربوط به گروگان‌گیری یا زنان زندانی که در آمریکا بیشتر منتشر شده، اختصاص دارد.
آقای علوی‌نیا کتابی که همچنان باز در سالن کتاب پاریس جای دارد، بوف کور صادق هدایت است که به چاپ دهم رسیده. شما علت استقبال فرانسوی‌ها از این کتاب را در چه می‌دانید؟
چندین دلیل دارد. یکی اینکه هدایت بنیان‌گذار ادبیات معاصر ایران است. چهره‌ای است شناخته شده؛ تقریباً از نیم قرن پیش. ترجمه روژه لسکو که تاکنون بهترین ترجمه بوف کور بوده به نظر من اهمیت دارد. اثر [به واسطه این ترجمه] رابطه برقرار می‌کند با خواننده فرانسوی. بوف کور با الهام از ادبیات غربی نوشته شده، خیلی نزدیک به نوشته‌های کافکا یا نویسندگان فرانسوی از جمله ژرار دونروال نویسنده و شاعر قرن هیجدهم است، همچنین از سینمای اکسپرسیونیست آلمان هم تأثیراتی پذیرفته. رمان خیلی پیچیده، بغرنج و خیلی مدرن است. از این جهت با طبع و ذوق خواننده فرانسوی سازگار است.
حضور ۲۰ هزار نویسنده از سراسر جهان؛ ۱۲۰۰ ناشر از ۴۰ کشور جهان و ۲۰۰ هزار بازدیدکننده که ۳۰ هزار نفر آنها را جوان‌ها تشکیل می‌دهند؛ و گفت‌و‌گوی مستقیم بازدیدکننده‌ها با نویسندگان و میزگرد‌ها با شرکت نویسندگان و منتقدان کتاب غنای ویژه‌ای به سی و دومین سالن جهانی کتاب پاریس بخشیده بود. با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری در فرانسه، سالن کتاب، امسال در مبارزات انتخاباتی هم نقش داشت. فرانسوا هولاند نامزد سمسیالیست‌ها روز یکشنبه کتابش «تغییر سرنوشت» را معرفی کرد.
ایمیل گزارشگر:
در همین زمینه: