مجتبا یوسفی‌پور – حاشیه‌های جشنواره فیلم فجر همچنان ادامه دارند و داوری امسال جشنواره زیر سؤال است. در گزارش این هفته نگاهی داریم به این حاشیه‌ها و پاسخ‌های داوران جشنواره فیلم فجر، ماجرای انتقادها از ضعف آثار سینمایی حاضر در جشنواره و همچنین چون همیشه مروری خواهیم داشت بر آخرین خبرهای کوتاه تولید و اکران سینمای ایران. در بخش حاشیه هفته نیز نگاهی داریم به ماجرای مسلمان شدن شان استون پسر الیور استون، فیلمساز سرشناس آمریکایی در ایران.
داوری‌های پرحاشیه جشنواره
با گذشت بیش از یک هفته از پایان جشنواره فیلم فجر، همچنان حاشیه‌های آن ادامه دارند. مهم‌ترین موضوعی که سینماگران بعد از پایان جشنواره به آن پرداختند نحوه داوری آثار بود که چون همیشه با انتقادهایی روبرو شد. به‌ویژه که برخی از فیلم‌هایی که در نظرسنجی‌های مردمی توانسته بودند بیشترین امتیاز را کسب کنند، در بردن سیمرغ‌های جشنواره ناکام ماندند و برخی حتی به فهرست نامزدها نیز راه پیدا نکردند. “برف روی کاج‌ها”، “بی‌خود و بی‌جهت” و “بوسیدن روی ماه” سه فیلمی هستند که برخی اعتقاد دارند در جشنواره امسال مورد غضب قرار گرفتند و در حقشان اجحاف شد. حتی برخی گفته‌اند که داوران را از داوری کردن برخی آثار برحذر داشته‌اند و برخی فیلمها را نیز ندیده‌اند.
صحنه‌ای از فیلم “برف روی کاج‌ها” فیلم برگزیده تماشاگران جشنواره فیلم فجر
بالا گرفتن این اعتراض‌ها داوران جشنواره را واداشت تا در گوشه و کنار توضیحاتی در ارتباط با داوری خود بدهند. جمال شورجه، یکی از داوران جشنواره امسال در ارتباط با انتقاد برخی نسبت به دولتی بودن داوران جشنواره و نزدیکی نگاه آنان به نگاه و خواست‌های مسئولان سینمایی به “خبر آنلاین” گفت: “مگر نگاه دولت چه عیب و ایرادی دارد که افرادی را منسوب به نگاه دولتی می‌کنیم؟ ضمن اینکه جشنواره فیلم فجر از سوی ارشاد برگزار می‌شود و بر این اساس باید منویات دولت در این جشنواره لحاظ شود و اگر در سالهای گذشته این اتفاق نمی‌افتاد اشتباه آنان بود.” او با تأکید بر درستی داوری و اینکه تمامی فیلم‌هایی که جایزه گرفتند شایسته‌ترین فیلمهای جشنواره امسال بودند، بدون نام بردن از ساخته پیمان معادی یعنی فیلم “برف روی کاج‌ها” که فیلم منتخب جشنواره از نگاه مردم شد افزود: “عقیده دارم این انتخاب مردمی بر اساس دستی از بیرون هدایت شد، زیرا این فیلم مردم‌گریز و مردم‌ستیز است. فارغ از اسم کارگردان آن فیلم که یک شبه ره صد ساله را طی کرده این فیلم نمی‌تواند در اکران مخاطب عام را با خود همراه کند، مگر آنکه به ضرب و زور رسانه‌ها و ابر و باد و مه و خورشید و فلک همه در کار بیایند تا این فیلم از سوی تماشاگران مورد توجه قرار بگیرد.”
یدالله صمدی داور جشنواره فیلم فجر: من فقط یک رأی داشتم و در برابر برخی فیلمها وقت‌هایی بغض می‌کردم، زیرا تعدادی از نتایج را قبول نداشتم.
شورجه همچنین در ارتباط با فیلم “بوسیدن روی ماه” گفت که این فیلم از ساختار خوبی برخوردار نیست و مانند یک فیلم کوتاه است که زمانش به ۱۰۰ دقیقه افزایش یافته است. اما دیگر نکاتی که او به عنوان نقطه‌ضعف‌های فیلم مطرح کرد جالب توجه هستند و شاید تا حدودی نوع نگاه حاکم بر داوری‌ها را روشن کند. شورجه در ارتباط با این فیلم گفت: “در فیلم «بوسیدن روی ماه» ما دو مادر شهید می‌بینم که ظاهر آنان در تناسب با مادر شهید فقط چادر سر کرده‌اند؛ تو گویی که این دو مادر شهید مادر شهیدان یهودی هستند و بعد در کندوکاوهای فیلم می‌بینیم اهل داریوش و ابی و دختربازی بودند (…)متأسف هستم برای این کارگردان و تهیه‌کننده‌ای که خودشان را منتسب به نظام نشان می‌دهند، اما در فیلم‌شان در خانه مادر شهید عکس رهبر و امام نیست.”
او در انتها افزود که در بخش بازیگری زن، نظر شخصی او به دادن جایزه به پانته‌آ بهرام و نگار جواهریان برای فیلم “بی‌خود و بی‌جهت” بوده است.
ابوالقاسم طالبی، دیگر داور جشنواره نیز در ارتباط با موضوع غرض‌ورزی هیأت داوران با سینماگران حامی به خانه سینما گفت: “ما در داوری‌ها فقط در مورد فیلمها صحبت می‌کردیم و در مورد هیچ خانه‌ای، خانه تئاتر، خانه موسیقی یا خانه عفاف صحبت نکردیم.”
“بوسیدن روی ماه” ساخته همایون اسعدیان از فیلمهای مغضوب جشنواره فیلم فجر
یدالله صمدی دیگر داور جشنواره نیز با تأکید بر اینکه “هیچ حب و بغضی در داوری‌ها وجود نداشت و همه چیز براساس تحلیل داوران و نگاه کارشناسی” انجام گرفته، در ارتباط با شایعه حذف فیلم “بی‌خود و بی‌جهت” از داوری جشنواره و عدم نامزدی رضا عطاران بازیگر فیلم برای جایزه بازیگری گفت: “دلیل نامزد نشدن او برای «بی‌خود و بی‌جهت» به این معنا نیست که کار دیده نشده، اتفاقاً در مورد آن فیلم بحث زیادی هم صورت گرفت، اما آرای فیلم در حدی نبود که در میان نامزدها قرار بگیرد (…)این شایعات مزاحم سینمای ایران است، ما همه فیلمها را دیدیم و آن‌هایی که در میان نامزدها نبودند قطعاً رأی نیاوردند.” او همچنین در گفت‌وگو با خبرگزاری “مهر” گفت: “من فقط یک رأی داشتم و در برابر برخی فیلمها وقت‌هایی بغض می‌کردم، زیرا تعدادی از نتایج را قبول نداشتم.”
انتقاد داوران از جشنواره
اما این تنها سینماگران نبودند که از جشنواره امسال انتقاد داشتند. یکی از کسانی که به جشنواره امسال و داوری آن انتقاد کرد علیرضا رئیسیان از اعضای هیات داوران جشواره فیلم فجر بود. او در گفت‌وگو با خبرگزاری “فارس” با بیان اینکه “در هیچ جای دنیا این نوع ترکیب هیأت داوری مرسوم نیست، زیرا در هیأت داوران کارگردان، تهیه‌کننده و بازیگر حضور دارند و درباره کل کار نظر می‌دهند” در ارتباط با روند داوری در جشنواره گفت: ” ما در شرایطی سخت و دشوار در مدت زمان شش روز ۳۳ فیلم دیدیم، زیرا طبق زمان‌بندی باید ۲۱ بهمن‌ماه کاندیدا‌ها اعلام می‌شد و طبعاً کار سختی بود و طبیعی است که انرژی افراد برای دیدن اولین اثر در روز با آخرین فیلم متفاوت خواهد بود و نظرات شخصی در داوری‌ها وارد خواهد شد، در حالی که نرم بین‌المللی برای داوران حداکثر دیدن روزی دو فیلم است.” او همچنین افزوده که داوری‌ها با رأی‌گیری مخفی و بر اساس روش نصف به علاوه یک آراء انجام شده است. به گفته این سینماگر و داور جشنواره “ممکن است جشنواره در روند بیرونی دچار مشکلی نبود و برنامه‌ها سر وقت و به موقع انجام شد، اما به لحاظ اجرایی در خصوص داوران شرایط مناسبی برای دیدن آثار مهیا نبود.”
علیرضا رئیسیان داور جشنواره فیلم فجر: به لحاظ اجرایی در خصوص داوران شرایط مناسبی برای دیدن آثار مهیا نبود.
انجمن بازیگران سینمای ایران نیز با انتشار بیانیه‌ای به بازیگران برگزیده جشنواره تبریک گفت و در انتقاد از داوری جشنواره افزود :”درخشش بازی‌های خوب، در بعضی موارد متاسفانه از نگاه هیات داوران دور ماند.” نکته جالب اینجاست که داوود رشیدی، رئیس انجمن بازیگران سینمای ایران خود امسال از اعضای هیأت داوری جشنواره بود. رشیدی در ارتباط با بیانیه انجمن بازیگران و نادیده گرفته شدن بازی برخی از بازیگران در جشنواره گفت: “این بیانیه نیز همانند آرای داوران است؛ به این ترتیب که در مورد آرا نتایج برآیند تمامی نظرهاست و آرا فقط مخصوص تعداد خاصی نبود. در مورد بیانیه نیز رأی شورای مرکزی انجمن بازیگران بر این بود که این‌چنین دیدگاه خود را بیان کنند. این بیانیه متعلق به همه شوراست که من هم عضوی از آن هستم.”
عشق‌های مربعی و سالی بدون فیلم خوب!
اما معمولاً جشنواره فیلم فجر هر سال دورنمای سال بعد سینمای ایران را مشخص می‌کند. در این ۱۰ روز فرصتی فراهم می‌آید تا حاصل یک سال کاری سینماگران ایرانی دیده شود و سینماگران و منتقدان شمایی کلی از سینمای ایران برای خود تصویر کنند. جشنواره امسال به گفته بسیاری از منتقدان، جشنواره ضعیفی بوده که در بهترین شکل تعداد فیلمهای خوبش به تعداد انگشتان دو دست است و جای آثار عالی در آن خالی است.
با آنکه معاونت سینمایی سابق سعی کرده بود تا با خط‌دهی به جریان فیلمسازی، سینمای دلخواه خود را حمایت کرده و به آن پر و بال دهد، اما تولیدات امسال سینما نه تنها نظر منتقدان و تماشاگران را به خود جلب نکرد، که حتی انتقاد اصولگرایان را نیز برانگیخت.
روزنامه “کیهان” یکی از اولین منتقدان جشنواره امسال بود که در ارزیابی آن در مقاله‌ای ویژه نوشت: “اگر نسبت آثار خوب و مطلوب جشنواره فیلم امسال را با کارهای ضعیف و منفی آن مقایسه کنیم، می‌توانیم با قاطعیت بگوییم اگر جشنواره امسال ضعیف‌ترین جشنواره فیلم در سالهای اخیر نباشد، یکی از ضعیف‌ترین‌ها محسوب می‌شود. فیلم‌هایی که اکثر آنها را خیانت‌های خانوادگی، عشق‌های خیابانی، ناکامی‌های اجتماعی و یأس و نومیدی تشکیل می‌دهد و تصویر سیاه و تاریکی از جامعه ارائه می دهد که حتی کورسوی امیدی در پایان برخی از آنها مشاهده نمی‌شود.”
جمال شورجه: ما ۳۲ فیلم منتخب حاضر در بخش مسابقه را دیدیم. بعضی از آنها از نظر ساختار و محتوا چنان ضعیف بودند که از حضورشان در بخش مسابقه سینمای ایران تعجب کردم.
به نوشته این روزنامه “برای ارزیابی دقیق‌تر و بهتر از فیلمهای جشنواره سی‌ام و آشنایی با نقاط قوت و ضعف آن، باید به این نکته اشاره کنیم که برای اولین‌بار پس از ساخت فیلم‌هایی با مضمون عشق‌های مثلثی، امسال به فیلم‌هایی با عشق‌های مربعی! رسیدیم، بی‌آنکه فیلمساز کوچک‌ترین ملامتی نسبت به آن داشته باشد.” به اعتقاد نویسندگان این روزنامه از میان ۷۰ فیلمی که در سال گذشته تولید شدند، تنها می‌توان هفت یا هشت فیلم مناسب و خوب چون “قلاده‌های طلا”، “نارنجی‌پوش”، “راه بهشت” و “پنج‌شنبه آخر ماه” را برای تماشا به خانواده‌های ایرانی پیشنهاد کرد.
جمال شورجه از داوران جشنواره امسال نیز با بیان عقایدی مشابه در ارتباط با ضعف آثار جشنواره امسال گفت: “ما ۳۲ فیلم منتخب حاضر در بخش مسابقه را دیدیم. بعضی از آنها از نظر ساختار و محتوا چنان ضعیف بودند که از حضورشان در بخش مسابقه سینمای ایران تعجب کردند و بعضی فیلم‌هایی را که منتظر دیدنشان بودم در بخش مسابقه ندیدم.”
به گفته این سینماگر این امکان وجود داشت که تعداد آثار بخش مسابقه به ۲۰ فیلم تقلیل یابد بدون آنکه اثر قابل توجهی از جشنواره حذف شود.
یدالله صمدی، دیگر داور جشنواره نیز اعتقاد دارد که آثار ضعیف جشنواره امسال زیاد بودند و شاید تنها حضور ۱۲ فیلم در بخش مسابقه سینمای ایران می‌توانست کافی باشد.
به هرحال، آنچه از مجموع گفته‌ها استنباط می‌شود این است که امسال سینمای ایران سال خوبی در پیش نخواهد داشت؛ نه در عرصه حضور بین‌المللی و نه در برخورد با تماشاگر عام.
خبرهای کوتاه
پرویز کیمیاوی، کارگردان شناخته شده سینمای ایران بعد از سال‌ها به ایران بازگشت. او حدود۱۲سال پیش و بعد از مشکلات پیش آمده برای اکران آخرین ساخته‌اش فیلم “ایران سرای من است” به فرانسه رفته بود، دلیل بازگشت خود را ایجاد شرایط مناسب برای اکران فیلمش بعد از ۱۳سال و آغاز یک پروژه جدید عنوان کرده است. همچنین گفته شده که قرار است تا با انجام اصلاحاتی “اوکی مستر” دیگر فیلم نمایش داده نشده این کارگردان نیز به شکل محدود اکران شود. “اوکی مستر” محصول سال ۱۳۵۷ است.
احتمال دارد فیلم “کات” آخرین ساخته امیر نادری در ایران به نمایش عمومی درآید
مسعود جعفری جوزانی در گفت‌وگو با “بانی فیلم” از عدم صدور پروانه ساخت فیلم “کوروش کبیر” انتقاد کرد. به گفته این فیلمساز ماه‌هاست که درخواست صدور پروانه ساخت این فیلم به اداره نظارت و ارزشیابی ارسال شده اما هنوز پاسخی به آن داده نشده است. جوزانی می‌گوید: “به هر حال همچنان در انتظار هستیم، هرچند فکر می‌کنم این انتظار گودو باشد!”
به گفته رامین رحیمی، پخش کننده فیلم “شیرین”، قرار است تا فیلم “کات” آخرین ساخته امیر نادری در گروه مخاطب خاص در ایران اکران شود. به گفته رحیمی او در حال حاضر مشغول مذاکره با امیر نادری برای خرید حق پخش فیلم و نمایش آن در ایران است.
و بالاخره مانی حقیقی با فیلم “پذیرایی ساده” موفق شد جایزه بهترین فیلم آسیایی بخش فوروم جشنواره فیلم برلین را به دست آورد.
خبرهای تولید
الهام چرخنده، علی اوسیوند، هادی دیباجی و مهدی میامی در فیلم “دامنه‌های سفید” به کارگردانی ابراهیم معیری بازی می‌کنند. فیلمبرداری این فیلم از ۱۵ بهمن ماه آغاز شده و گروه قرار است بعد از پایان فیلمبرداری در بوشهر، برای ادامه کار به دماوند بروند. این فیلم در ژانر کودک و نوجوان قرار دارد. در خلاصه داستان فیلم آمده است که ناهید، پژوهشگری است که در مورد حیوانات درحال انقراض تحقیق می‌کند و در جریان تحقیقاتش با گونه‌ای عقاب نادر روبرو می‌شود که گروهی از سارقان در پی شکار آن هستند.
فیلمبرداری فیلم “هیچ‌کجا، هیچ‌کس” به کارگردانی ابراهیم شیبانی در کیش این هفته به پایان می‌رسد. بیشتر صحنه‌های فیلم در لاهیجان و تهران فیلمبرداری شده‌اند و بازیگرانی چون رضا کیانیان، محمدرضا فروتن، مهناز افشار و صابر ابر در آن بازی می‌کنند.
محمدرضا فروتن در نمایی از فیلم “هیچ‌کس، هیچ‌کجا”
با حضور ابراهیم حاتمی‌کیا، فیلم “استرداد” به کارگردانی علی غفاری روز ۲۱ بهمن‌ماه در مسکو کلید خورد. این فیلم محصول بنیاد سینمایی فارابی و پروژه‌ای تاریخی است که به وقایع پس از جنگ جهانی دوم میپردازد. حمید فرخ‌نژاد، فرهاد قائمیان، بهنام تشکر و پوریا پورسرخ از بازیگران این فیلم هستند.
مصطفی زمانی و مسعود رایگان در فیلم “گمگشته” به کارگردانی رامتین لوافی‌پور جلوی دوربین می‌روند. این فیلم با فیلمنامه‌ای از محمدرضا گوهری به مضمون مهاجرت میپردازد و قرار است از هفته اول اسفند فیلمبرداری آن در برلین آغاز شود.
خبرهای اکران
با پایان جشنواره فیلم فجر، فصل تازه اکران آغاز شد و هشت فیلم تازه به روی پرده رفتند. “ساعت شلوغی” ساخته آرش معریان، “کنسرت روی آب” ساخته جهانگیر جهانگیری، “قبرستان غیرانتفاعی” ساخته محسن دامادی، “شب” ساخته رسول صدرعاملی، “پرستوهای عاشق” ساخته فریال بهزاد، “چیزهایی هست که نمی دانی” ساخته فردین صاحب‌الزمانی، “زمانی برای دوست داشتن” و “جعبه موسیقی” ساخته فرزاد موتمن هشت فیلمی هستند که اکنون در سینماهای تهران بر روی پرده رفته‌اند.
“پرستوهای عاشق” و “ساعت شلوغی” دو فیلم پرفروش اکران
اما در جدول اکران “پرستوهای عاشق” با فروشی ۵۰ میلیون تومانی در ۹ روز صدر نشین است. پس از آن “ساعت شلوغی” با حدود ۳۵ میلیون تومان فروش فیلم دوم جدول است و هفته گذشته پر یننده‌ترین فیلم سینماهای تهران بوده است. “قبرستان غیر انتفاعی” نیز با فروشی حدود ۳۴ میلیون در جای سوم قرار دارد. دیگر فیلمهای جدول به ترتیب عبارتند از “کنسرت روی آب” با حدود ۲۹ میلیون تومان فروش، “چیزهایی هست که نمی‌دانی” با حدود ۱۸ میلیون تومان، “شب” با حدود ۱۱ میلیون تومان و بالاخره “زمانی برای دوست داشتن” با حدود هفت میلیون تومان فروش در تهران.
حاشیه هفته: شان کریستوفر علی
یکی از خبرهایی که هفته گذشته در شبکه‌های اجتماعی بازتاب زیادی داشت، خبر مسلمان شدن شان استون پسر الیور استون فیلمساز سرشناس آمریکایی بود. این خبر با استقبال بسیار خوب رسانه‌های اصولگرا روبرو شد و همچنین بسیاری از مسئولان را به شوق آورد، چنانکه وزیر ارشاد نیز در سخنرانی خود در مراسم اهدای جوایز بخش تجلی ملی جشنواره فیلم فجر نیز به آن پرداخت. استون که خود را مسلمان شیعه معرفی می‌کند اذعان دارد که هنوز همه امامان را نمی‌شناسد و چنانکه خود او در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه گفته است “تشرف به دین اسلام به معنای آن نیست که من از مسیحیت و یهودیت که با آنها بزرگ شده‌ام، دست کشیدم، این یعنی من حضرت محمد (ص) و دیگر پیامبران را پذیرفته‌ام.”
از دیگر نکاتی که او بسیار بر آن تأکید می‌کند علاقه‌اش به سینمای ایران است، هرچند در مصاحبه‌های مختلف وقتی از او در ارتباط با سینمای ایران می‌پرسند به نظر می‌آید که آنچنان شناختی نسبت به این سینما ندارد و حتی بسیاری از آثار شاخص و مطرح آن در سالهای اخیر را ندیده است.
شان کریستفر علی استون پس از اسلام آوردن با فرج‌الله سلحشور دیدار کرد.
اما مهم‌ترین نکته اینجاست که استون به همراه مترجم و همکار ایرانی‌اش به ایران سفر کرده و در اصل هدف از این سفر را جلب مشارکت مالی برای ساخت چند فیلم عنوان کرده است، فیلم‌هایی که به موضوعاتی چون عاشورا و زندگی مولانا می‌پردازند.
و جدا از همه این مسائل، برخلاف تبلیغاتی که امروز رسانه‌های داخلی می‌کنند، شان استون آن چنان فیلمساز مطرحی نیست و آنقدر که به خاطر پسر الیور استون بودن شناخته می‌شود، برای ساخته‌هایش شهرت ندارد.
با همه این احوال شاید بد نباشد از مسئولین سینمایی کشور برای این اتفاق تشکری ویژه کرد. به هر حال در دورانی که سیاست‌های سینمایی و حکومتی باعث رانده شدن، خروج از کشور، بیکار شدن و زندانی شدن بهترین سینماگران ایرانی شده است، به نظر می‌آید این طرح وارد کردن فیلمساز از خارج برای جبران بد نباشد! به هر حال، فعلاً که همه‌چیزمان وارداتی شده است، فیلمساز و سینماگر را هم می‌توانید به فهرست اقلام وارداتی اضافه کنید و اگر از فردا مثل مور و ملخ فیلمسازان چینی در سینمای ایران پیدا شدند و شروع به فیلم ساختن کردند، زیاد تعجب نکنید!
::مقالات سینمایی مجتبا یوسفی‌پور در رادیو زمانه::