دولت بناهای تاریخی ایران را به مزایده گذاشت

صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی در نخستین گام، مجوز واگذاری ۲۶۹ بنای تاریخی به بخش خصوصی را صادر کرد. دولت حسن روحانی در نظر دارد یک میلیون بنای تاریخی را برای استفاده در زمینه گردشگری در تملک بخشی خصوصی قرار دهد. هیأت وزیران، شهرداری‌ها و صندوق احیاء با مشارکت هم بناهای تاریخی را به بخش خصوصی واگذار می‌کنند.

از وقتی که دولت حسن روحانی بر سر کار آمده تعداد گردشگران در ایران به پنج میلیون نفر افزایش پیدا کرده است. برنامه دولت این است که در طی ۱۰ سال آینده تعداد گردشگران را به ۲۵ میلیون نفر افزایش دهد. از سوی دیگر بودجه کافی برای مرمت و نگهداری بناهای تاریخی وجود ندارد. به دلیل نبود بودجه کافی برای مرمت و نگهداری بناهای تاریخی و به بهانه گسترش گردشگری دولت بناهای تاریخی ایران را به مزایده گذاشته است.

 چوب حراج به بناهای تاریخی ایران

مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، فروردین ۹۳ اعلام کرده بود که به غیر از «مکان‌های نفیس و کلاسیک» که در کشور و در جهان مورد توجه هستند، سایر بناهای تاریخی ایران در چارچوب قوانین و ضوابط این سازمان به بخش خصوصی واگذار خواهد شد. اکنون دولت به وعده خود عمل کرده است. به گفته محمد رضا پوینده، مدیر عامل «صندوق احیاء و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی»، هیأت دولت مجوز واگذاری ۲۶۹ بنای تاریخی به بخش خصوصی را صادر کرده و صندوق احیاء در حال واگذاری این بناها به بخش خصوصی‌ست.

پیش از این کاروانسرای شاه عباسی کرج، خانه یزدان‌پناه در قم، باغ نمیرتفت در مسیر یزد به شیراز، عمارت شاپوری در شیراز، هتل آپادنا در مرودشت، حمام تاریخی گپ در خرم‌آباد، خانه عامری‌ها در کاشان، خانه مستوفی در شوشتر، کاروانسرای سعدالسلطنه در قزوین واگذار شده بود. این بناها در دوران زندیه، قاجار و پهلوی ساخته شده‌اند و برخی از آن‌ها مانند حمام گپ از ارزش تاریخی بسیار زیادی برخوردارند.

تعدادی از بناهای واگذار شده

مجری طرح واگذاری بناهای تاریخی ایران به بخش خصوصی، «صندوق احیاء» است که به طور مستقل از سازمان میراث فرهنگی اما زیر نظر هیأت امنایش فعالیت می‌کند. مسعود سلطانی‌فر، ریاست هیأت امنای صندوق احیاء را به عهده دارد. او ابتدا گفته بود بناهای تاریخی ایران به مدت ۱۰ تا ۲۰ سال در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد.

برای مثال یکی از بناهایی که به تازگی به بخش خصوصی واگذار شده، کاروانسرای «قوام‌آباد» در چهل کیلومتری تخت‌جمشید و پاسارگارد است. سرمایه‌گذار در ازای چهار میلیون تومان این بنا را به مدت ۱۶ سال در تملک خود درآورده است. او می‌بایست هر ماه ۴۰۰ هزار تومان هم به دولت اجاره بپردازد.

شهرداری‌ها نیز یک پای مزایده بناهای تاریخی ایران هستند. آن‌ها مشخص می‌کنند که بنایی که قرار است واگذار شود، به چه منظوری می‌بایست مورد استفاده قرار گیرد. معاونت فنی صندوق احیاء مبلغ لازم برای مرمت بنا و زمان بهره‌برداری را مشخص می‌کند، سپس بنا به سرمایه‌گذار واگذار می‌شود.

بعد از منابع طبیعی، اکنون نوبت میراث فرهنگی است

محمد علی دهقان، یکی از اعضای هیأت مدیره صندوق احیاء آذر سال جاری هنگام بازدید از بنای واگذار شده سعد‌السلطنه از دولت خواسته بود که با سرعت بیشتری بناهای تاریخی کشور را به بخش خصوصی واگذار کند.

کاروانسرای سعدالسلطنه یکی از آثار ارزشمند بافت شهری ایران در دوران قاجاریه است. محمد علی دهقان گفته بود بهره‌برداری از این بنا می‌تواند ملاکی باشد برای واگذاری سریع‌تر دیگر بناهای تاریخی به بخش خصوصی.

برخی از کارشناسان میراث فرهنگی اما از واگذاری بی‌محابای بناهای تاریخی در ایران نگران‌اند. حکمت الله ملاصالحی، باستانشناس و استاد دانشگاه می‌گوید: «هیچ‌وقت برای چنین طرح‌هایی از کار‌شناسان استفاده نمی کنند. از قبل هم برنامه‌ریزی نکرده‌اند و  نشست و سمیناری هم برای ارزیابی سود و زیان این گونه برنامه‌ها با حضور کار‌شناسان برگزار نمی شود.»

او می‌گوید: « در سال‌های پیش شاهد بودیم که چه بر سر منابع طبیعی و محیط زیست آوردند. حالا نوبت به میراث فرهنگی رسیده است.»

مسعود سلطانی‌فر، رییس سازمان میراث فرهنگی در اسفند ۹۲ گفته بود: یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارزیابی مدیران کل استان‌ها، تعداد بناهایی است که با تکیه بر ساز و کار صندوق احیاء در مسیر مرمت و بازسازی قرار گرفته‌اند.»

به یک معنا مدیری موفق است که توانسته باشد بناهای بیشتری را به بخش خصوصی واگذار کند.

پیش از آنکه دولت به بناهای تاریخی ایران چوب حراج بزند، بناهایی را به بخش خصوصی واگذار می‌کرد و تعهد می‌داد که نیمی از هزینه مرمت را بپردازد. اما معمولاً از عهده تعهداتش برنمی‌آمد و بناها نیمه‌کاره به حال خود رها می‌شدند.

برای مثال حمید آزادمنش، مالک یکی از این خانه‌های تاریخی کاشان به دلیل آنکه سازمان میراث فرهنگی نتوانسته بود به تعهداتش عمل کند، کار مرمت خانه را نیمه‌کاره رها کرد. موریانه‌ها چوب در‌ها و پنجره‌های این خانه را جویده‌ بودند و رطوبت نیز دیوارهای این خانه را در معرض تخریب قرار داده بود.

واگذاری کاخ شمس پهلوی به یک نهاد نظامی نیز در سال‌های گذشته خبرساز شده بود.

در همین زمینه:

کاخ شمس پهلوی به یک «نهاد نظامی» فروخته شد

حفظ بناهای تاریخی؛ ماموریت ناممکن؟