کاوشگر نقشه‌بردار «گایا»، وابسته به سازمان فضایی اروپا قرار است که از پایگاه فضایی کورو واقع در کشور گویان فرانسه برای مأموریتی پنج‌ساله به‌منظور نقشه‌برداری از بالغ بر یک میلیارد ستاره با دقتی بی‌سابقه، رهسپار فضا شود.
هدف اصلی گایا، تهیه نقشه سه‌بعدی فوق‌العاده دقیقی از کهکشان راه شیری، با رصد پیاپی یک میلیارد ستاره است تا بدینوسیله به تعیین موقعیت و تحرّکات این ستاره‌ها در پهنه فضا بپردازد. بررسی‌های متعاقب این محاسبات هم از خصوصیات فیزیکی تعیین‌کننده هر ستاره شامل دما، سطح درخشندگی و ترکیبات شیمیایی‌اش پرده برمی‌گیرند. چنین آمارگیری دقیق و وسواس‌گونه‌ای هم عاقبت به کار تعیین منشأ و نحوه تحوّل کهکشان‌مان خواهد آمد.
گایا این نقشه‌برداری را در مداری به مرکزیت خورشید، در فاصله تقریبی ۵ /۱ میلیون کیلومتر از مدار زمین و از نقطه‌ای موسوم به نقطه لاگرانژی دوم زمین انجام خواهد داد. همچنان‌که گایا با شکل بشقاب‌مانندش آرام به دور خودش می‌چرخد، با دو تلسکوپی که بر آن نصب شده، آسمان را می‌روبد و نور هر دو تلسکوپ را هم همزمان بر یک حسگر دیجیتال – و در واقع بزرگ‌ترین حسگر دیجیتال فضایی جهان با رزولوشن ۱ گیگاپیسکل – فوکوس می‌کند.
این فضاپیما طی دو ماه گذشته، در قالب برنامه‌های پیش‌پرتابش، آزمایشات سخت‌گیرانه‌ای را پشت سر گذاشته است. جوزپه ساری، مدیر پروژه گایا در سازمان فضایی اروپا (ESA) در این‌باره می‌گوید: “آمادگی برای پرتاب، مرحله فوق‌العاده پردنگ و فنگی از مأموریت هیئات سرپرست فضاپیماهاست؛ ولی در عین حال هم مرحله‌ای‌ست فوق‌العاده جذاب و امیدبخش از همین بابت که می‌بینی کاوشگرمان در شرف پرتاب است”.
اوایل همین ماه، سپر خورشیدی فضاپیما واپسین آزمون گشودگی خودکارش را در اتاق پاک پایگاه پرتاب کورو به ثمر رساند و در حال حاضر، گایا به هیأت فضاپیمایی تاخورده، رسماً آماده پرتاب است. بلافاصله پس از پرتاب هم سپر خورشیدی‌اش از حالت تاخوردگی خارج می‌شود و «دامنی» به قطر ۵ / ۱۰ متر را به گرد پیکره اصلی فضاپیما شکل می‌دهد. هدف از نصب چنین سپری، یکی محافظت تلسکوپ‌ها و همچنین دوربین‌های حسّاس گایا از تابش خورشید است که همین باعث می‌شود دمای‌شان تا منفی ۱۱۰ درجه سانتیگراد افت کند، و یکی هم تأمین برق فضاپیما. سطح رو-به-خورشیدِ این سپر، جابه‌جا با چندین و چند پنل خورشیدی پوشانده شده تا نور دریافتی از خورشید را به الکتریسیته بدل کنند.
ساری راجع به پروسه آماده‌سازی گایا می‌گوید: “با همین گام مهم – و باقی گام‌های قبلی – که هم‌اینک از پیش پرداشته شده، ما فعلاً درگیر فهرست فشرده‌ای از اقدامات نهایی‌ای هستیم که در پرتاب این «ماشین مکتشف» متبلور خواهند شد”. اخیراً هیئت کنترل مأموریت گایا، مانور آزمایشی کاملی از مرحله پرتاب و همچنین استقرار مداری را در مرکز عملیات فضاپیمایی سازمان فضایی اروپا واقع در شهر دارمستات آلمان به ثمر رسانده‌اند. در همین اثناء هم در پایگاه فضایی کورو، گایا آماده سوخت‌گیری می‌شد تا به محض قرارگیری در مدار، به یاری میکروموشک‌هایی که بر آن مستقر شده، قادر به جهت‌گیری باشد.
گایا طی هفته نخست ماه نوامبر، در کلاهک یک موشک روسی سایوز مستقر خواهد شد؛ موشکی که این فضاپیما را به نقطه دوم لاگرانژی زمین پرتاب خواهد کرد. مرحله بعدی و واپسین عملیات هم استقرار پوشش محافظ کلاهک و همچنین دماغه موشک است که فضاپیما را طی چهار دقیقه نخست پرتاب، از لرزش‌های شدید این مرحله و فشار هوای بالای محیط پیرامون محافظت می‌کنند.
منبع: سازمان فضایی اروپا
توضیح تصویر:
۱ – طرحی از فضاپیما گایا / منبع: ESA/ATG medialab; background: ESO/S. Brunier
۲ – فضاپیمای گایا در مرحله تست گشودگی سپر خورشیدی، در پایگاه پرتاب‌های فضایی گورو در کشور گویان فرانسه / منبع: ESA–M. Pedoussaut, ۲۰۱۳