از روز سه‌شنبه، ۷ تیرماه در دوحه، پایتخت قطر، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا آغاز شده است. مذاکراتی که در اوج بن‌بست احیای برجام در جستجوی راهی برای کم کردن اختلافات میان دو طرف اصلی مناقشه است.
گفت‌وگوها با میانجیگری اروپا انجام می‌شود. ایران و آمریکا همچنان به دلیل مخالفت تهران به صورت مستقیم مذاکره نمی‌کنند. انتخاب قطر به عنوان میزبان دور جدید مذاکرات که بیشتر بر حل موارد اختلافی میان آمریکا و ایران متمرکز است این گمانه را ایجاد کرده است که قطر طرف مورد اعتماد ایران در این گفتگوها است و اتحادیه اروپا هم به نیابت از آمریکا حضور دارد.
روز سه‌شنبه وزارت امور خارجه قطر در بیانیه‌ای اعلام کرد که امیدوار است مذاکرات دوحه به نتایج مثبت منتهی شود و آمادگی دوحه را برای فراهم کردن فضای مساعد برای موفقیت گفت‌وگو اعلام کرد.
همان روز، مجید الانصاری، سخنگوی وزارت امور خارجه قطر هم در گفت وگو با شبکه الجزیره با تأیید اینکه نقش قطر میزبانی مذاکرات غیرمستقیم بین آمریکا و ایران است، تاکید کرد که این امر نشان دهنده اعتماد طرفین به قطر و تلاش‌های دوحه است.
الانصاری افزود که تمرکز طرفین در دوحه بر بازگرداندن اعتماد بین طرفین است زیرا این بزرگترین چالش است.
خطوط قرمز عبور کردنی نیست
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که در ترکمنستان به سر می‌برد بر جدیت تهران برای دستیابی به یک توافق خوب و پایدار تاکید کرد، اما در عین حال گفت که ایران از خطوط قرمز خود عقب‌نشینی نخواهد کرد.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفت که جو بایدن «مرتباً از کانال‌های مختلف پیام‌هایی را برای ایران ارسال می‌کند» و محتوای پیام‌ها هم تامید بر اراده او برای دستیابی به توافق است ولی «ما هنوز در عمل چیزی جز رفتار‌های مبتنی بر فشار حداکثری دوره ترامپ در آمریکا را شاهد نیستیم».
عبداللهیان گفت که پذیرش مذاکره غیرمستقیم با آمریکا در دوحه برای آزمودن این مساله بود که آیا واشنگتن اراده جدی برای دستیابی به توافقی واقعی دارد یا نه.
وزارت خارجه آمریکا نیز با اعلام حضور هیئتی به ریاست رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در دور غیرمستقیم مذاکرات با تهران در دوحه، آمادگی خود را برای تکمیل و اجرای توافق هسته‌ای و بازگشت به پایبندی کامل و متقابل به توافق اعلام کرد.
اما در همین بیانیه هم به گره اصلی در مذاکرات اشاره شد: «دستیابی به توافق مستلزم آن است که ایران از خواسته‌های اضافی خود که خارج از چارچوب توافق برجام هستند صرف نظر کند».
ایران هم در مقابل می‌گوید که هیچ خواسته فرابرجامی ندارد ولی دولت بایدن اگر به دنبال رسیدن به توافق است باید سدهایی که ترامپ پس از خروج از برجام ایجاد کرد را تخریب کند.
مذاکره با میانجی‌های امین
رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، علی باقری مذاکره کننده ارشد ایران و اعضای هیئت همراه وی هم‌اکنون در دوحه هستند. در دو سالن مجزا در هتل اینترکنتیننتال این شهر دو میز مذاکره قرار دارد. یکی برای ایران یکی برای آمریکا. مذاکره‌کنندگان اروپایی و قطری میان این دو سالن در رفت و آمدند و یادداشت‌های هر طرف را با طرف دیگر مبادله می‌کنند.
این شیوه مذاکراتی را تهران تقاضا کرده است. منع مذاکره مستقیم با آمریکا با روی کار آمدن ترامپ و خروج او از برجام مجددا به پروتکل‌های دیپلماتیک ایران بازگشته است. مذاکرات احیای برجام هم که از حدود ۱۵ ماه پیش آغاز شد چه در ماه‌های پایانی ریاست‌جمهوری روحانی و چه دولت جدید، به صورت غیرمستقیم بوده است.
در چند دور مذاکره‌ای که در وین انجام شد، عموما روسیه و چین در کنار اتحادیه اروپا به عنوان طرف مورد قبول ایران با آمریکا پیام رد و بدل می‌کردند اما به نظر می‌رسد مشکلی پیش آمده و ایران به واسطه‌ای امین‌تر و نزدیک‌تر نیاز دارد.
علی مطهری، نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در همین رابطه در حساب توییتری‌اش نوشته است که « کم کردن واسطه‌ها در مذاکرات ایران و آمریکا در قطر نشانه‌ای است از ظهور عقل‌گرایی در نظام جمهوری اسلامی و رها کردن ژست انقلابی‌گری که طی سالهای اخیر مردم را به فلاکت رسانده است.»
او به صورت مشخص، از روسیه، چین و اروپا به عنوان طرف‌هایی که صرفا به دنبال منافع خودشان بوده‌اند و احتمالا بر سر راه توافق موانعی ایجاد کرده‌اند نام برده است: « یک گام دیگر تا مذاکره مستقیم با آمریکا باقی مانده که حق خود را از او بستانیم بدون آنکه لازم باشد منافع روسیه ، چین و اروپا را منظور کنیم، کاری که باید سالها پیش انجام می‌شد ولی شعارزدگی و آمریکاستیزی افراطی مانع آن بوده است.»
به گفته پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا، مذاکرات دوحه تحت نظارت اروپا خواهد بود و بر حل و فصل مسائلی متمرکز خواهد شد که مانع از توافق در وین می‌شود.
استانو تاکید کرد که مذاکرات دوحه جایگزینی برای مذاکرات وین نیست، بلکه هدف آن حل و فصل مسائل باقیمانده بین آمریکا و ایران است تا امکان پیشرفت در مذاکرات دیگر با کشورهای بزرگ فراهم شود.
مذاکرات درباره احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) همچنان قرار است در وین برگزار شود. آنچه اکنون در قطر اتفاق می افتد، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا است.
ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ در دوران ریاست جمهوری پیشین خود، دونالد ترامپ، از برجام خارج شد و تحریم‌های اقتصادی علیه تهران را مجدداً اعمال کرد. ایران یک سال بعد با شروع به عقب نشینی از بسیاری از تعهدات اساسی خود، به ویژه سطح غنی سازی اورانیوم، پاسخ داد.
بر سر چه موضوعاتی مذاکره می‌شود؟
دولت جو بایدن، علیرغم بدبینی فزاینده در هفته‌های اخیر، می‌گوید که همچنان به دنبال بازگشت به توافق است.
به گفته ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، ایران تا قبل از بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای، مستقیماً با آمریکا مذاکره نخواهد کرد.
عمویی گفت که انریکه مورا، هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک توافق هسته‌ای، مسئول انتقال پیام‌های دو طرف در جریان مذاکرات دوحه است.
نقاط اختلافی که در دوحه مذاکره می‌شود در وهله نخست درخواست ایران برای لغو تحریم‌های اعمال شده پس از خروج واشنگتن از توافق هسته‌ای و تحریم‌های مختلف اعمال‌شده به عنوان بخشی از سیاست فشار حداکثری آمریکا است.
در مقابل، واشنگتن می‌گوید که ایران آنچه خارج از توافق است را مطالبه می‌کند و برای آنکه این هدیه را تهران بدهد آن‌ها هم باید به نگرانی‌هایی که فراتر از توافق هسته‌ای است پاسخ دهند.
ایران همچنین خواستار تضمین‌های سیاسی، حقوقی و تجاری از طرف آمریکایی و اروپایی است تا خروج از توافق تکرار نشود.
اما واشنگتن پیش از این اعلام کرده بود که نمی‌تواند تضمینی به ایران بدهد که دولت بعدی آمریکا از توافق هسته‌ای خارج نشود.
ایران همچنین خواستار حذف سپاه پاسداران از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا است، اما واشنگتن می‌گوید که حذف سپاه پاسداران ایران از فهرست سازمان‌های تروریستی نیازمند مذاکرات گسترده‌تری از جمله پرونده‌های دیگر است. ایران چنین پیش‌شرطی را رد کرده است.