غارت اشیای تاریخی در ایران پیشینه‌ای به درازای عمر جمهوری اسلامی دارد. فقر روزافزون مردم، میراث فرهنگی ایران را هم در خطر قرار داده. جویندگان به امید یافتن اشیای زیرخاکی و گنج و دفینه به دره‌ها، غارها، آتشکده‌ها، گورستان‌ها و بیابان‌ها می‌زنند. برخی از آن‌ها به دستگاه‌های ردیاب و فلزیاب مجهزند.
سیدهادی احمدی روئینی، مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی ادعا کرده بود که تخریب عمدی آثار تاریخی در یک سال اخیر کاهش داشته، اما آمارهای همین وزارتخانه نشان می‌دهد در سال ۹۸ که هنوز ویروس کرونا در ایران همه‌گیر نشده بود و فعالیت‌های میراث فرهنگی به تعلیق درنیامده بود، میزان تخریب، تجاوز به حریم‌ها و سرقت آثار تاریخی افزایش داشته است.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در سالنامه آماری خود اعلام کرد که تا یک سال قبل از همه‌گیری ویروس کرونا در ایران، حفاری‌های غیر مجاز به ۶۰۶ مورد رسیده، در حالی که یک سال قبل‌تر از آن، ۴۸۹ حفاری غیرمجاز اتفاق افتاده است.
بر همین اساس میزان تجاوز به حریم آثار غیرمنقول یا بناها و محوطه‌های تاریخی هم در سال ۹۸ بیشتر شده و به ۳۲۹ مورد رسیده، در حالی که ۱۹۹ مورد تجاوز به حریم در سال ۹۷ ثبت شده است.
آمارهای وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد تعداد تخریب بناها و محوطه‌های تاریخی نیز در سال ۹۸ با افزایش روبه‌رو بوده است. در آن سال، ۲۴۵ مورد تخریب شناسایی شده است.
تجاوز به حریم و سرقت و قاچاق اموال تاریخی
بیشترین تجاوز به حریم به ترتیب در استان‌های آذربایجان غربی، کرمانشاه، اصفهان، زنجان و فارس اتفاق افتاده است. همچنین استان‌های آذربایجان غربی و خوزستان شاهد بیشترین تخریب آثار تاریخی بوده‌اند.
بیشترین حفاری‌های غیرمجاز هم در اردبیل، فارس، قزوین و مازندران اتفاق افتاده است.
به طور کلی، استان آذربایجان غربی بالاترین رکوردها را در تخلفات آثار تاریخی غیرمنقول در سال ۹۸ داشته است. آثار تاریخی غیرمنقول شامل بناهای تاریخی واجد ارزش، مکان ـ رویدادها، عرصه‌ها و محوطه‌های تاریخی و فرهنگی است.
سرقت و قاچاق اموال تاریخی نیز در سال ۹۸ افزایش قابل تأملی داشته است. طبق اطلاعات سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی ، ۳۲ مورد سرقت آثار تاریخی شناسایی شده، در حالی که سال ۹۷ تعداد سرقت‌های ثبت‌شده چهار مورد بوده است.
همچنین ۲۹ مورد قاچاق اموال تاریخی در سال ۹۸ ضبط شده است. اطلاعات آماری از میزان قاچاق آثار تاریخی در سال‌های گذشته ثبت نشده است.
علاوه‌بر این، استفاده غیرمجاز از فلزیاب رشد فزاینده‌ای داشته است. طبق این آمارها، ۲۲۰ مورد استفاده غیرمجاز از فلزیاب در سال ۹۸ ثبت شده، در حالی که در سال قبل از آن، میزان استفاده از فلزیاب ۱۷۱ مورد بوده است. مازندران، گلستان و خوزستان نیز به ترتیب بیشترین آمار استفاده غیرمجاز از فلزیاب را داشته‌اند.
طبق قانونی که ۱۵ مهر ۱۳۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده، ساخت، خرید و فروش و استفاده از دستگاه‌های ردیاب و فلزیاب به مجوز نیاز دارد. این دستگاه‌ها به جویندگان گنج‌های زیرخاکی عرضه می‌شود.
این سوداگری‌ها و غارتگری‌ها با برخی کلاهبرداری‌ها و اخاذی‌ها هم درآمیخته است. اجناس بدلی، گروگان‌گیری، تطمیع جویندگان گنج با یک تکه طلا و سپس آدم‌ربایی و سرقت دار و ندار شخص بخت‌برگشته، وانمود کردن اینکه در ملکی گنج وجود دارد و فروش آن ملک به قیمت گزاف، و همچنین فریب دادن اشخاصی که دارای دستگاه ردیاب و فلزیاب‌اند و کشاندن آن‌ها به بیابان‌ها و ربودن دستگاه فقط بخشی از بزهکاری‌ها و کلاهبرداری‌های گزارش شده است.
آمار سالنامه میراث فرهنگی فقط ناظر بر موارد شناسایی شده است. بسیاری از غارتگری‌ها در بیابان‌های دورافتاده شناسایی نمی‌شود.