مازیار مهدوی‌فر – این روزها نام طولانی و عجیب و غریب یک بیماری خطرناک و کشنده، خواب و آرامش را از بسیاری از شهروندان ایرانی گرفته است.
ابتدا فقط شهروندان مناطقی از شمال و شرق کشور نگران ابتلا به این بیماری بودند، اما حالا به نظر می‌رسد زنگ خطر برای تمام کشور و حتی ساکنان شهر تهران هم به صدا درآمده است. در مورد بیماری «تب خونریزی دهنده کریمه – کنگو» حرف می‌زنیم.
طبق معمول هنوز آمار مشخصی از میزان ابتلا و مرگ و میر در اثر موج جدید این بیماری در ایران به دست نیامده است. مثل همیشه آمارهای ارائه شده توسط مسئولان مربوطه هم اغلب متناقض و معمولاً بر اساس پدیده انکار است. یکی به صورت کلی قضیه ابتلا به بیماری در ایران را انکار می‌کند. مسئولی دیگر آن را فقط منحصر به مناطقی از شمال و شرق کشور می‌داند و دیگری در مورد آمار ابتلا و حتی مرگ و میر بر اثر این بیماری اعلام خطر جدی می‌کند. آمار هرچه باشد باید بپذیریم که بیماری تب کریمه – کنگو سال‌هاست که به صورت جدی در کشور ما حضور دارد.
تا جایی که در آمارهای رسمی سازمان بهداشت جهانی هم، ایران به عنوان یکی از مناطق با شیوع بالای این بیماری مطرح شده است. شاید اگر به جای این همه تناقضگویی و پنهانکاری، مسئولان مربوطه در کنار ارائه آماری درست به فرهنگ‌سازی و آموزش راه‌های پیشگیری و مبارزه با این بیماری کشنده بپردازند در آینده‌ای نزدیک بتوانیم به شکلی واقعی و نه مصلحتی آمار بروز تب کریمه – کنگو در ایران را در حد صفر قلمداد کنیم.
تاریخچه
علائم اولیه بیماری به صورت ناگهانی بروز می‌کند و شامل تب، درد شدید عضلانی، درد شدید در ناحیه گردن، سرگیجه، سردرد و حساسیت شدید به نور است. در روزهای بعد بیمار دچار علائم عصبی مانند بی‌قراری شدید، حالت گیجی و عدم تعادل و حتی افسردگی شدید می‌شود. مرحله بعدی و کشنده بیماری هم با خونریزی‌هایی در مناطق مختلف بدن بروز می‌کند.
بیماری تب خونریزی‌دهنده کریمه – کنگو اولین‌بار در شبهه جزیره کریمه در شوروی سابق که البته امروز بخشی از خاک کشور اوکراین است مشاهده شد. چند سال بعد مشابه این بیماری در کشور آفریقایی کنگو رخ داد. تا اینکه در سال ۱۹۶۹ دانشمندان عامل بروز این بیماری را کشف کردند و با توجه به آنکه اولین موارد بروز بیماری در دو منطقه کریمه و کنگو بود نام بیماری و عامل بروز آن را ترکیبی از نام این دو منطقه گذاشتند. شاید گفتن این نکته هم خالی از لطف نباشد که جرجانی، پزشک ایرانی حدود ۹۰۰ سال پیش در کتاب معروف خود با نام «گنجینه خوارزمشاه» این بیماری را شرح داده بود.
بیماری تب خونریزی دهنده کریمه – کنگو، بیماری‌ای شدید با درصد مرگ و میر بالاست که شیوع جغرافیایی آن در مناطق وسیعی از آفریقا تا خاورمیانه و حتی اروپای مرکزی است. در منطقه ما نیز ایران، پاکستان و افغانستان از مناطق اصلی بروز این بیماری هستند. ویروس قابلیت آلوده‌سازی انسان و حیوانات اهلی و وحشی را دارد، اما معمولاً در حیوانات باعث مرگ و میر نمی‌شود و علائم آن پس از چند روز بهبود می‌یابد. اصلی‌ترین راه انتقال بیماری از طریق نیش گونه‌هایی خاص از کنه است. کافی است کنه یکبار حیوان آلوده‌ای را نیش بزند تا ویروس بیماری تا چند نسل در میان جمیعت کنه‌ها باقی بماند.
شیوه انتقال
انسان از سه طریق ممکن است به این بیماری مبتلا شود. طریق اول نیش کنه آلوده به ویروس است. حتی له‌کردن کنه حامل ویروس روی پوست هم می‌تواند سبب انتقال بیماری شود. راه دوم قرار گرفتن در معرض خون و بافت‌های آلوده حیوانات یا دام‌های بیمار است.
جمعیت در معرض خطر برای ابتلا از این دو طریق دامداران و پرسنل کارگاه‌ها و کارخانجات مرتبط با امور دامی و حتی دامپزشکان هستند. راه سوم ابتلا که از طریق انسان به انسان صورت می‌گیرد مربوط به سیستم‌های بیمارستانی و پرسنل مرتبط با بیمار هست. بیماری که برای درمان بیماری به بیمارستان منتقل می‌شود می‌تواند به خصوص در مراحلی که هنوز بیماری او تشخیص داده نشده است برای پرسنل بیمارستانی به شدت آلوده کننده باشد. راه انتقال هم همان خون و ترشحات آلوده بیمار است. دیده شده که حتی پزشک جراح در هنگام جراحی شکم بیماری که به درد شکم مبتلا بوده و با احتمال ابتلا به آپاندیسیت جراحی شده آلوده به ویروس این بیماری شده است.
علائم و درمان
علائم اولیه بیماری به صورت ناگهانی بروز می‌کند و شامل تب، درد شدید عضلانی، درد شدید در ناحیه گردن، سرگیجه، سردرد و حساسیت شدید به نور است.
انسان ممکن است از طریق نیش کنه آلوده، به ویروس تب کریمه کنگو مبتلا شود. راه دوم قرار گرفتن در معرض خون و بافت‌های آلوده به ویروس حیوانات یا دام‌های بیمار است.
در روزهای بعد بیمار دچار علائم عصبی مانند بی‌قراری شدید، حالت گیجی و عدم تعادل و حتی افسردگی شدید می‌شود. مرحله بعدی و کشنده بیماری هم با خونریزی‌هایی در مناطق مختلف بدن بروز می‌کند. خونریزی‌های زیرپوستی، خونریزی در ناحیه حلق و دهان، ناحیه انتهایی دستگاه گوارش که منجر به وجود خون در مدفوع می‌شود و یا خونریزی دستگاه ادراری که با وجود خون در ادرار آشکار می‌شود. بیمار در صورت عدم بهبودی در میانه هفته دوم به سمت مرگ پیش می‌رود و در صورت جان سالم به در بردن در حوالی روزهای نهم و دهم روند بهبود آغاز می‌شود. درمان بیماری هم بر دو پایه استوار است. اول مقابله با ویروس از طریق تجویز داروی ضد ویروس و دوم درمان نگهدارنده و تلاش برای حفظ شرایط طبیعی بدن بیمار با تنظیم مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته و در صورت نیاز، تزریق خون به فرد بیمار.
پیشگیری
از قدیم گفته‌اند پیشگیری بسی بهتر از درمان است. در مورد بیماری تب کریمه – کنگو هم این موضوع صادق است. درست است که هنوز واکسن موثری برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری ساخته نشده است، اما راه‌های ساده‌ای وجود دارند که در گروه‌های مختلف تحت خطر ابتلا به این بیماری می‌توانند موثر باشند.
همه گوشت مصرفی خود را از مکان‌های بهداشتی و استاندارد تهیه کنید. اگر گوشت را به هنگام ذبح و به صورت گرم خریداری کرده‌اید ابتدا آن را به مدت ۴۸ ساعت در دمای یخچال نگهداری کنید. در این حالت در صورت آلوده بودن گوشت، اسید ایجاد شده به علت پدیده جمود نعشی در گوشت، سبب غیرفعال شدن کامل ویروس می‌شود. و در نهایت اینکه برای آماده کردن گوشت حتماً از دستکش استفاده کنید.
در مورد پرسنل مرتبط با دام‌ها مهم‌ترین نکته جلوگیری از گزش کنه است. این کار در وهله اول با سمپاشی‌های دوره‌ای در فصول گرم سال امکان‌پذیر است. علاوه بر آن پوشیدن لباس‌های کامل و آستین‌دار هم می‌تواند در جلوگیری از گزش کنه موثر باشد. مرحله بعدی استفاده از دستکش مناسب در هنگام کار است که حتی در صورت آلوده بودن دام هم از انتقال بیماری جلوگیری می‌کند. گروه بعدی تحت خطر یعنی پرسنل بیمارستان‌ها هم به سادگی می‌توانند خطر ابتلا به بیماری را کاهش دهند. پوشیدن دستکش مناسب و دقت کامل برای عدم مواجهه مستقیم با خون و ترشحات بدن بیماران مبتلا مواردی هستند که باید توسط پرسنل بهداشتی بیمارستانی رعایت شوند.
علی‌رغم تمام اوصاف خطرناکی که طی این روزها راجع به بیماری تب کریمه – کنگو شنیده‌اید باید بدانید که اگر جزو یکی از گروه‌های پرخطر در معرض ابتلا به این بیماری نیستید دلیلی ندارد چندان نگران باشید. کافی است به چند توصیه ساده توجه داشته باشید. اول از همه گوشت مصرفی خود را از مکان‌های بهداشتی و استاندارد تهیه کنید. نکته دوم اینکه اگر گوشت را به هنگام ذبح و به صورت گرم خریداری کرده‌اید ابتدا آن را به مدت ۴۸ ساعت در دمای یخچال نگهداری کنید. در این حالت در صورت آلوده بودن گوشت، اسید ایجاد شده به علت پدیده جمود نعشی در گوشت، سبب غیرفعال شدن کامل ویروس می‌شود. و در نهایت اینکه برای آماده کردن گوشت حتماً از دستکش استفاده کنید.
