بیژن روحانی – تازه‌ترین بررسی‌ها در مورد خطرات زیست محیطی جهان در سال جاری نشان می‌دهد کشورهای در حال توسعه تا چه میزان در برابر خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی آسیب‌پذیر هستند.
بسیاری از کشورهایی که اکنون دارای رشد سریع جمعیت هستند در معرض بیشترین آسیبها قرار خواهد داشت. این کشورها که اتفاقاً از رشد بالای اقتصادی نیز برخوردارند در محدوده پرخطرترین کشورهای جهان از نظر وقوع بلاهای طبیعی قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال کشور بنگلادش در مقام دوم این جدول، فلیپین در جایگاه دهم، ویتنام در جایگاه بیست و سوم و هندوستان در جایگاه بیست و هشتم قرار گرفته است.
این نقشه و تحلیل مربوط به آن که توسط موسسه انگلیسی میپل‌کرافت منتشر شده است نشان می‌دهد تغییرات آب و هوایی و رشد جمعیت بزرگ‌ترین چالش‌ها را در صدسال آینده برای این جوامع تولید می‌کنند. زمانی که در سال گذشته میلادی، جمعیت جهان از مرز هفت میلیارد نفر گذشت پیش‌بینی‌هایی مبنی بر رسیدن جمعیت دنیا به نه میلیاردنفر تا پنجاه سال آینده نیز منتشر شد. نقشه تغییرات آب و هوایی و خطرات زیست محیطی میزان آسیب‌پذیری کشورها را بر مبنای عواملی همچون رشد جمیعت، توسعه، تمرکز جمعیت در نقاط و شهرهای خاص، منابع طبیعی، وابستگی کشاورزی و همچنین احتمال بروز جنگ و درگیری می‌سنجد.
در سطح ملی این نقشه از سی کشور جهان به عنوان کشورهایی که در معرض بیشترین خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی و محیطی قرار دارند نام می‌برد. ده کشور صدر این جدول عبارتند از: هاییتی، بنگلادش، سیرا‌لئون، زیمباوه، ماداگاسکار، کامبوج، موزامبیک، جمهوری دمکراتیک کنگو، مالاوی و فلیپین. ایران در میان کشورهایی با میزان آسیب‌پذیری متوسط قرار گرفته است، اما همسایگان ایران به خصوص در مرزهای شرقی، یعنی کشورهای افغانستان و پاکستان، در معرض خطرات بیشتری از این نظر قرار دارند. احتمال بالای وقوع خطرات محیطی در این کشورها میتواند بر ایران نیز تاثیر‌گذار باشد. این نقشه همچنین نشان می‌دهد میزان آسیب‌پذیری در مناطق جنوبی و غربی ایران بیش از سایر مناطق آن است.
در میان کشورهایی که اکنون جزو ده کشور آسیب‌پذیر جهان رتبه‌بندی شده‌اند، بنگلادش و فلیپین جزو کشورهایی هستند که به ترتیب با سالی ۶.۶ و پنج درصد رشد اقتصادی، جزو کشورهایی هستند که رشد اقتصادی بسیار بالایی در جهان داشته‌اند. در نقشه تهیه شده از خطرات محیطی جهان، به غیر از آنکه تهدیدات در کشورهای مختلف نشان داده شده است، شهرهای پرخطر جهان نیز از این نظر مشخص شده‌اند.
از میان ۲۰ شهر جهان که بیشترین نرخ رشد را دارند، شش شهر به عنوان شهرهایی که در معرض بیشترین خطرها بر اثر تغییرات آب و هوایی قرار دارند رتبه‌بندی شده‌اند. این شهرها اتفاقاً جزو مراکز اقتصادی آسیا هستند. کلکته در هند، مانیل در فیلیپین، جاکارتا در اندونزی و داکا و چیتاگونگ در بنگلادش. در میان شهرهایی که در رتبه‌‌های بعدی قرار دارند کراچی در پاکستان و بمبئی و دهلی در هند نیز مشاهده می‌شوند.
بسیاری از کشورهایی که اکنون دارای رشد سریع جمعیت هستند در معرض بیشترین آسیبها قرار خواهد داشت. این کشورها که اتفاقاً از رشد بالای اقتصادی نیز برخوردارند در محدوده‌پرخطرترین کشورهای جهان از نظر وقوع بلاهای طبیعی قرار گرفته‌اند.
براساس این تحقیقات، رشد جمعیت در شهرهای بزرگ به همراه ضعف در مدیریت شهری، فساد، فقر و دیگر عوامل اقتصادی و اجتماعی آسیب‌پذیری شهرها و جوامع انسانی در برابر حوادث طبیعی و تغییرات آب و هوایی را تا میزان بسیار قابل توجهی افزایش می‌دهد. شهرهایی که زیرساخت‌های لازم و مناسب برای پاسخگویی به حوادث و بلاهای طبیعی را ندارند، طبیعتاً آسیب‌های بیشتری خواهند دید. این آسیبها میتواند شبکه حمل و نقل، ساختمان‌ها و منابع آب و انرژی را تحت تاثیر قرار دهد.
تهران نیز از این نظر با ضعف‌های فراوانی برای مدیریت بحران و پاسخ به بلاهای طبیعی روبه‌رو است؛ به طوری که در صورت وقوع بحران‌های مربوط به بلاهای طبیعی مشخص نیست تا چه میزان امدادرسانی و برقرار نگاه داشتن شبکه حمل و نقل و تامین انرژی میسر باشد. در شهرهای پرجمعیت، عدم پاسخگویی سریع و مناسب به بحران‌ها میتواند آسیب‌های جدیدتر و بیشتری را به دنبال داشته باشد.
در این تحقیقات به شهرهایی مانند کلکته، مانیل و جاکارتا به عنوان شهرهایی که نقش بسیار کلیدی در توسعه اقتصادی کشور خود و قاره آسیا دارند اشاره شده که ممکن است بر اثر خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند موج گرمای بی‌سابقه، سیل، کمبود آب و خشکسالی و یا توفان‌های شدید به شدت آسیب ببینند و کارآمدی خود را از دست دهند. پیش‌بینی شده است این شهرها بیشترین آسیبها را بر اثر تغییرات آب و هوایی متحمل شوند. از کار افتادن موتور اقتصادی این شهرها میتواند بر کل اقتصاد منطقه و حتی جهان تاثیر منفی بگذارد.
این‌بار هم بخش‌های فقیرتر جامعه هستند که بیشترین آسیبها را از تغییرات آب و هوایی و بلاهای طبیعی مرتبط با آن متحمل خواهند شد. گسترش و رشد جمعیت می‌بایست مطابق با توسعه زیرساخت‌ها و تسهیلات شهری صورت بگیرد، اما در بسیاری از این شهرهای پرخطر، رشد جمعیت باعث شده است تا طبقات فقیر مجبور شوند در نقاط حاشیه‌ای زندگی کنند که اتفاقاً در معرض انواع خطرات مرتبط با بلاهای طبیعی از جمله سیل قرار دارد.
رشد سریع و خارج از کنترل زاغه‌نشینی در حاشیه شهرهای بزرگ، درصد زیادی از جمعیت فقیر را در معرض شدیدترین خطرهای محیطی قرار داده است. در شهر کلکته که پیش‌بینی می‌شود جمعیت آن تا چندسال آینده به حدود نوزده میلیون نفر برسد، یک سوم جمعیت شهری زاغه‌نشین هستند. کلکته به شدت در معرض خطر بالا آمدن سطح آب دریا و سیل قرار دارد. رشد مهارنشدنی جمعیت در این شهر، روز به روز تعداد بیشتری را در معرض خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی قرار می‌دهد.
تحقیقات جدید این موسسه بریتانیایی یک بار دیگر نشان می‌دهد که اشاره به تغییرات آب و هوایی و خطرات آن برای جمعیت کره زمین به هیچ وجه یک موضوع فانتزی و خیالی نیست، بلکه اگر این تهدیدات جدی گرفته نشوند نه تنها جان انسان‌های زیادی با خطر تهدید می‌شود بلکه در کنار آن اقتصاد و امنیت منطقه‌ای و جهانی نیز به شدت آسیب خواهند دید.
