روزنامه‌نگاری شهروندی به این مفهوم اشاره دارد که عموم مردم نقش فعالی در فرآیند گردآوری اخبار و اطلاعات، گزارش و تحلیل و همچنین انتشار آن‌ها ایفا می‌کنند. هدف چنین مشارکتی فراهم آوردن اطلاعات مستقل، قابل اعتماد، دقیق، گسترده و مناسب است که یک دموکراسی به آن نیاز دارد. روزنامه‌نگاری شهروندی با نام‌های روزنامه‌نگاری عمومی، مشارکتی، دموکراتیک یا پارتیزانی نیز شناخته می‌شود.
روزنامه‌نگاری شهروندی را نباید با روزنامه‌نگاری برای یک جامعه خاص یا روزنامه‌نگاری مدنی اشتباه گرفت که در آن‌ها روزنامه نگارهای حرفه‌ای فعالیت دارند. همچنین این حوزه با روزنامه‌نگاری همکارانه نیز متفاوت است که در آن روزنامه‌نگارهای حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای همراه یکدیگر کار می‌کنند. روزنامه‌نگاری شهروندی شکل خاصی از رسانه شهروندی است که در آن محتوا توسط کاربر تولید می‌شود.
ایده روزنامه‌نگاری شهروندی آن است که مردم بدون آموزش حرفه‌ای روزنامه‌نگاری بتوانند از ابزارهای تکنولوژی مدرن و اینترنت برای انتشار اطلاعات استفاده کنند، یا اخبار رسانه‌های بزرگ و جریان اصلی را کنترل کنند. برای مثال ممکن است درباره جلسه شورای شهرشان در وبلاگ خود بنویسند. یا با زیر نظر گرفتن اخبار رسانه‌ها خطا‌ها و جهت گیری‌های آن‌ها را در وبلاگ خود نشان دهند. همچنین ممکن است عکس یا فیلمی از یک رویداد محلی در شهر خود بگیرند و به صورت آنلاین منتشر کنند.
انواع رسانه برای روزنامه‌نگاری شهروندی را به این ترتیب می‌توان طبقه بندی کرد:
– مشارکت مخاطب در رسانه مانند کامنتهای خوانندگان در زیر یک گزارش خبری، وبلاگ‌های شخصی، عکس‌ها یا ویدئوهایی که با دوربین شخصی یا موبایل گرفته می‌شوند، اخبار محلی که توسط افراد یک جامعه نوشته می‌شوند.
– وبسایت‌هایی که اخبار و اطلاعات مستقل منتشر می‌کنند.
– وبسایت‌های خبری که کاملاً به صورت مشارکتی شکل گرفته‌اند.
– رسانه‌های همکارانه و مشارکتی
– رسانه‌های خرد مانند خبرنامه‌های ایمیلی یا میلینگ لیست‌ها
– وبسایت‌های شخصی انتشار اخبار به صورت صوتی یا ویدئویی
سه عامل مهم در افزایش و گسترش روزنامه‌نگاری شهروندی نقش داشته‌اند: انتشار آزاد، ویرایش مشارکتی و محتوای گسترش یافته. از این لحاظ می‌توان گفت که ویکیپدیا یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین پروژه‌های رسانه شهروندی است.
فرصت‌ها
در روزنامه‌نگاری شهروندی موضوعات اصلی و مورد توجه رسانه‌ها توسط خود مردم تعیین و بررسی می‌شود، نه توسط کسانی که آن‌ها را مدیریت می‌کنند.
امروز شهروندان با کامنتهایی که بر اخبار در رسانه‌های آن لاین می‌گذارند و اخبار و گزارش‌هایی که به وب سایت‌های خبری مشارکتی ارسال می‌کنند و با استفاده از رسانه‌های خرد مثلا از طریق میلینگ لیست و خبر نامه‌های اینترنتی می‌توانند در جریان تولید خبر مشارکت داشته باشند. یکی از نقاط قوت روزنامه نگاری شهروندی، قدرت اثر گذاری و تحریک رسانه‌های بزرگ است. مخصوصأ در اخبار فوری وبلاگ‌ها قدرت مانور دهی و تأثیر گذاری بیشتری دارند.
در روزنامه‌نگاری سنتی و جریان اصلی یک تولید کننده وجود دارد و تعداد انبوهی مخاطب. اما در روزنامه‌نگاری شهروندی مدرن همه افراد با هم در تولید اطلاعات نقش دارند و با کمک یکدیگر در اصلاح و پیشرفت جامعه خود قدم بر می‌دارند.
شهروندان روزنامه‌نگار همان افرادی هستند که در روزنامه‌نگاری سنتی به آن‌ها مخاطب گفته می‌شد. کسانی که هدف و دریافت‌کننده اطلاعات تولید شده در رسانه‌ها بودند. اما امروز با رسانه‌های جدید و ابزارهای مدرن مانند تلفن‌های همراه گسترش روزنامه‌نگاری مردمی امکانپذیر شده است. این‌گونه ابزار که حالا دیگر در دستان همه مردم هستند روزنامه‌نگاری به معنای واقعی کلمه مردمی کرده است. اهمیت روزنامه‌نگاری شهروندی در آن است که مردم هم تولید کننده و هم مخاطب اخبار و اطلاعات یک رسانه هستند. این مسأله در رویداد‌ها و حوادث طبیعی، اجتماعی و سیاسی بیش از هر زمانی خود را نشان می‌دهد و نقش ویژه مردم عادی در انتشار اخبار دست اول از این رویداد‌ها اهمیت وجود شهروندان روزنامه‌نگار را نشان می‌دهد.
محدودیت‌ها
یکی از نگرانی‌های منتقدان روزنامه‌نگاری شهروندی آن است که ممکن است این افراد فعالان و کنشگرهای جامعه خود باشند. به این ترتیب به راحتی ممکن است یکی از اصلیترین اصول روزنامه‌نگاری یعنی انعکاس وقایع به صورت عینی و واقعگرایانه را زیر پا بگذارند. به عقیده این منتقدان تنها روزنامه‌نگارهای آموزش دیده هستند که می‌توانند اصول اخلاقی روزنامه‌نگاری را درک کنند و بر طبق آن عمل کنند.
به همین دلیل پیشنهاد می‌شود رسانه‌هایی که از شهروندان روزنامه‌نگار برای تولید اخبار و اطلاعات خود بهره می‌گیرند به هر طریقی که می‌توانند آموزش‌های ابتدایی روزنامه‌نگاری را برای آن‌ها فراهم کنند. به این ترتیب آن اطلاعات از شکل شایعه در می‌آیند و به خبرهایی قابل اعتماد برای دیگر شهروندان تبدیل می‌شوند.
در‌واقع به عقیده بسیاری از صاحب نظران حوزه رسانه، روزنامه‌نگاری شهروندی به شکل مطلق آن امکانپذیر نیست. از این نقطه نظر شهروندان عادی تنها با همکاری روزنامه‌نگاران حرفه‌ای می‌توانند یک رسانه معتبر و قابل اعتماد بسازند. به این ترتیب الگوی مورد نظر آن‌ها برای دستیابی به اصول اخلاقی در یک رسانه، روزنامه‌نگاری همکارانه و مشارکتی است.
به این ترتیب رسانه مورد نظر می‌تواند اصول و اخلاق روزنامه‌نگاری را رعایت کند. اخبار و اطلاعات دقیق و منصفانه را گزارش دهد، در عین اینکه صداهای متنوع و مختلف را با کمک شهروندان روزنامه‌نگار پوشش می‌دهد. در مبحث بعدی به این اصول اخلاقی خواهیم پرداخت.